ker

Kurmancî

Bilêvkirin

• (dewarek)  IPA^(kilîd): /kʰɜɾ/, که‌ر

  • Deng (Amed)

• (Navdêr 1)

  Deng (Bidlîs)

• (parçe)  IPA^(kilîd): /kɜɾ/, که‌ر
• (koma pezî)  IPA^(kilîd): /kɜɾ/, که‌ر

  • Deng (Qers)

• (Navdêr 4)

  Deng (Bidlîs)

• (guhgiran)  IPA^(kilîd): /kɜr/, که‌ڕ

  • Deng (Qers)

  • Deng (Amed)

  • (Rengdêr 1)

    Deng (Bidlîs)

  • Deng (Bidlîs)

Navdêr 1

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	ker	ker
Îzafe	kerê	kerên
Çemandî	kerî	keran
Nîşandera çemandî	wî kerî	wan keran
Bangkirin	kero	kerino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	kerek	kerin
Îzafe	kerekî	kerine
Çemandî	kerekî	kerinan

Ker (1)

Kerê pezî (2)

ker nêr

2. (guhandar) Cûnek dewaran e ku dişibe hespan û hêstiran lê ji wan kurttir û biçûktir e
   (bi taybetî bo barhilgirtinê tê bikaranîn).

   Ebleh çi kit ṭewafê nabînitin Berê reş
   Bêzê dikit ji qencan ji remz û naz û x̣encan
   Qedrê gulan çi zanit kerbeş divêt kerê reş

   • ابله چه کت طوافی نابینتن بری رش
     بیزی دکت ژ قنجان ژ رمز و ناز و غنجان
     قدری گلان چه زانت کربش دڤیت کری رش — (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

4. Komeke pezî, garana pezî, berê pezî
6. (mecazî) Bêaqil, bêhiş, bêmejî, mejîreş, aqilsivik, nezan.
7. (mecazî) (ji peyva ker a heywan) ji bo kesê zir, serhişk û bêpîr û şerde
   • - Hûn in, ha!. . . Ji bo çi hûn diziyê dikin ker lawê keran? — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)

Bikaranîn

• Di gelek devokên kurmancî de ker tenê bo van cûn dewarên nêr bi kar tê. Yên mê maker in.

Jê

• keratî
• kerçove
• kerçovetî
• kerî
• kerînî
• kerîtî
• kertî
• kurrûk
• maker
• nêreker

Gotinên pêşiyan

• şîreta kîrê ker e

Etîmolojî

Ji proto-îranî *xárah (“ker”), ji proto-hindûîranî *kʰáras (“ker”).; belkî taliyê ji zimanekî samî, bo nimûne ji akadî [skrîpt hewce ye] (xeradu, “ker, nêreker”).

Hevreha soranî که‌ر (ker), zazakî her, hewramî ھەر‎ (her), farisî خر (xer), avestayî 𐬑𐬀𐬭𐬀 (xere), sanskrîtî खर (khére), osetî хӕрӕг (xereg), peştûyî خر (xer)‎, belûçî ہر (her).

Bi zaravayên din

• Soranî: ker
• Kurdiya başûrî: xer
• Lekî: xer
• Hewramî: her
• Zazakî: her

Werger

• Baskî: asto → eu
• Belarusî: асел → be (asjel)
• Sirboxirwatî: magarac → sh nêr
• Bretonî: azen → br
• Bulgarî: магаре (magare)
• Çekî: osel → cs
• Çînî: 驢 → zh
• Danmarkî: æsel → da
• Albanî: gomari → sq
• Almanî: Esel → de nêr, Täter → de nêr, gehörlos → de, ^?Urheber → de nêr, ^?Bruchstück → de m, ^?Bruchteil → de m, ^?Fragment → de m, ^?Saumtier → de, ^?Schlurf → de
• Erebî: حمار (ḥimār); (2)قطيع‎ → ar, ^?الحذاقي‎ → ar, ^?العلج‎ → ar, ^?العیر‎ → ar, ^?العیـر‎ → ar, ^?الكسعة‎ → ar, ^?الناخر‎ → ar, ^?الناخرة‎ → ar, ^?النهاز‎ → ar, ^?الهبع‎ → ar, ^?ذو النجمة‎ → ar
• Esperantoyî: azeno → eo
• Estonî: eesel → et
• Farisî: خر‎ → fa, ^?الاغ‎ → fa, ^?بخشی‎ → fa, ^?قسمتی‎ → fa
• Ferî: asni → fo
• Fînî: aasi → fi
• Fransî: âne → fr nêr
• Friyolî: mus → fur
• Frîsî: ezel → fy
• Galîsî: asno → gl, burro → gl
• Holendî: ezel → nl nêr
• Mecarî: szamár → hu
• Îbranî: חמור‎ → he nêr
• Indonezî: keledai → id
• Inglîzî: donkey → en, burro → en, piece → en, chink → en, cuddy → en, deaf → en, desolator → en, endocrine → en, shard → en, (2) flock → en, ^?chipping → en, ^?dickey → en, ^?fragment → en, ^?surd → en, ^?suro → en
• Înterlîngua: asino → ia
• Îrlendî: asal → ga
• Îtalî: asino → it nêr
• Îzlendî: asni → is
• Katalanî: burro → ca
• Sirboxirwatî: magarac → sh
• Ladînoyî: musc → lad
• Latviyayî: ēzelis → lv
• Lîtwanî: asilas → lt
• Makedonî: магаре (magare)
• Maltayî: ħmar → mt
• Norwecî: esel → no
• Oksîtanî: ase → oc
• Polonî: osioł → pl
• Portugalî: asno → pt nêr, burro → pt nêr, jumento → pt nêr
• Romanî: magari → rom nêr, magarka → rom mê
• Romanyayî: măgar → ro nêr, asin → ro nêr
• Romansh: asen
• Rusî: осёл → ru (osjól) nêr
• Samiya bakurî: áse → se, ásen → se
• Sardînî: burriccu → sc, molenti → sc, molingianu → sc, àinu → sc
• Sirboxirwatî: магарац (magarac)
• Sorbiya jorîn: wosoł → hsb
• Skotî: asal → sco
• Slovakî: somár → sk nêr, osol → sk nêr
• Slovenî: osel → sl nêr
• Sorbiya jêrîn: ezel → dsb, wosoł → dsb
• Spanî: asno → es nêr, burro → es nêr
• Swêdî: åsna → sv
• Tokpisinî: donki → tpi, esel → tpi
• Tirkî: eşek → tr, ^?karakaçan → tr, ^?katır → tr, ^?kavgasız → tr, ^?keriz → tr, ^?kör → tr, ^?marsıvan → tr, ^?sakin → tr, ^?sessiz → tr, ^?sinsi → tr, ^?suskun → tr, ^?suspus → tr, ^?uzun kulaklı → tr
• Ûkraynî: віслюк (wisl'uk)
• Urdûyî: گدها (gadha)
• Weylsî: asyn → cy
• Yûnanî: γάιδαρος → el (gáidaros)
• Zazakî: her → diq n

Navdêr 2

Çend kerên sêvan.

ker nêr

2. felqe, parçe, qet, par, pirt
   (bi taybetî ya ku bi kêrê hatiye birîn).

   Kerek ji sêva xwe da min.

   • Cewherek lê kir nezer ew bû du ker
     Paşê Wî çêkir ji nûra namuwer— (Mewlûda Kurdî ~1720, Mela Hesenê Bateyî)

Herwiha

• kert

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: که‌ر

Jê

• kerker
• ker kirin
• kerkirin
• kerkirî
• kêr
• (Lêker) ker bûn
• (Lêker) ker kirin

• (Navdêr) kerbûn
• (Navdêr) kerkirin

• (Rengdêr) kerbûyî
• (Rengdêr) kerkirî

Etîmolojî

Hevreha soranî که‌رت (kert), hewramî û zazakî kerd, kurdiya başûrî qeł, belûçî karç, farisî کارد‎ (kard), pehlewî kart, avestayî kerite-, sanskrîtî krti-, ermeniya kevn քերեմ (k'êrêm: jê birin, xîç kirin), yûnaniya kevn κείρω (kêiro: birîn, cew kirin), latînî curtus (kurt), inglîzî share (par, beş), shear (birîn, cew kirin), short (kurt), hemû ji proto-hindûewropî * (s)ker- (birîn, jê kirin)

Çavkanî: Cheung p.243, Horn p.185, MacKenzie P.129, Watkins p.100 | Pokorny: 941 - 942

Hevreh: kêr kurt, çerm

Bi zaravayên din

• Soranî: kert
• Kurdiya başûrî: qeł

Navdêr 3

ker mê û nêr k-ya nerm

1. Kesa/ê tiştekî dike yan tiştek kiriye.

   Divê kerên vê xirabiyê bên sizadan.

Bikaranîn

• Peyva ker bi vê wateyê kêm serbixwe peyda dibe lê pirtir wek paşbendikekê di gel hin peyvan tê bikaranîn: çêker, şerker, sazker

Etîmolojî

Ji rehê dema niha yê kevn yê lêkera kirin

Werger

• Inglîzî: doer → en, actor → en, agent → en

Navdêr 4

ker nêr

1. (kom, grûp) Binêre kerî.

Rengdêr 1

ker k-ya nerm, r-ya req

2. Guhgiran, nebihîz,
   kesa/ê qet yan baş dengan nabihîze.

   Ker û lal (kesa/ê ne dikare biaxive û ne jî bibîze)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: که‌ڕ

Herwiha

• kerr

Bide ber

• kor
• lal

Jê

• (Lêker) ker bûn
• (Lêker) ker kirin
• xwe lê ker kirin

• (Navdêr) kerbûn
• (Navdêr) kerkirin

• (Rengdêr) kerbûyî
• (Rengdêr) kerkirî
• kerî
• kerînî
• kerîtî

• kerker
• kertî

Etîmolojî

Hevreha soranî که‌ڕ (kerr), kurdiya başûrî keř, zazakî kerr, hewramî kerr, belûçî کر (kerr), farisî کر‎ (kerr), pehlewî k-rr, soxdî k-rn-, avestayî kerne-, peştûyî کوڼ (kuṇ), sanskrîtî कर्ण (kárṇa-: guh), slavoniya kevn кърнъ (kŭrnŭ), latviyayî kurls, lîtwanî kurčias, hemû ji proto-hindûewropî * kʷorno- (guh). Maneya bingehîn "guh" bû lê di zimanên îranî û yên baltî de wateya "guhgiran" wergirtiye. Di zimanên hindî de bi maneya "guh" maye: hindî कान (kan), urdûyî کان (kan), bengalî কর্ণ (korno) û কান (kan)...

Werger

guhgiran

• Çekî: hluchý → cs
• Almanî: taub → de, gehörlos → de, lautlos → de, stimmlos → de, tonlos → de
• Esperantoyî: surda → eo
• Farisî: کر‎ → fa, کر‎ → fa, ناشنوا‎ → fa
• Fînî: kuuro → fi, kuulovammainen → fi
• Fransî: sourd → fr nêr, sourde → fr mê
• Holendî: doof → nl, dove → nl
• Mecarî: süket → hu
• Inglîzî: deaf → en, reticent → en, unsociable → en, hard of hearing → en
• Inglîziya kevn: dēaf → ang
• Îtalî: sordo → it nêr, sorda → it mê
• Katalanî: sord → ca
• Sirboxirwatî: gluh → sh
• Rusî: глухой → ru (gluxoj) nêr, глухая → ru (gluxaja) mê
• Slovakî: hluchý → sk nêr, hluchá → sk mê
• Spanî: sordo → es nêr
• Swêdî: döv → sv
• Telûgûyî: చెవిటి (cheviTi)
• Tirkî: sağır → tr

Rengdêr 2

ker

1. (bêdeng) Binêre kirr.

Soranî

Bilêvkirin

•  IPA: /kʰɛɾ/

Navdêr

ker

1. ker (dewarek)