karîn

Kurdî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
Lêker[biguhêre]
karîn (lêkera gerguhêz) | ||
---|---|---|
Rehê dema niha: | ||
RP. Niha | ||
ez | dikarim | |
tu | dikarî | |
ew | dikare | |
em, hûn, ew | dikarin | |
Fermanî | Yekjimar | bikare |
Pirjimar | bikarin | |
Rehê dema borî: | ||
RP. Boriya sade | ||
min | karî | |
te | karî | |
wê/wî | karî | |
me, we, wan | karî | |
Formên din:![]() |
karîn lêkera xwerû, gerguhêz, k-ya nerm
- şiyan, tiwanîn,
hêz / taqet yan hinêr yan derfet / delîv yan zanîn hebûn bo kirina tiştekî- Tu narê firqetê zanî
Dikarim ez tehemmul kim
Diyarê kohê Qendîl im- — (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)
- qezenc kirin, jê birin, bi ser ketin:
- Di avjenîyê de min karî te.
Herwiha[biguhêre]
Bi alfabeyên din[biguhêre]
Jê[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Ji ermenî, bi ermeniya rojava կարնալ (karnal), ermeniya rojhilat կարողանալ (karołanal), têkilî ermeniya kevn կարող (karoł, “xurt, bihêz”) ji կար (kar, “hêz, îmkan”). Di lêkera ermenî de di nava peyvê de hem "r" û hem jî "n" heye loma di hin devokên kurmancî de "karîn" û di hinan de jî "kanîn" e. Di devokên kurmancî yên dûrî ermenî de û di zaravayên din yên kurdî û di zimanên din yên îranî de peyda nabe loma ihtimala ku ji ermenî be gelekî mezin e. Bi hin devokên kurmancî şiyan e ku hevreha şiyan (mimkin bûn) ya soranî, şayed ya ji farisî û şikayene, eşkayene, şayene ya zazakî ye. Di soranî de tiwanîn (rehê dema niha "-tiwan-") e ku hevreha توانستن (tevanesten) ya farisî ye ku rehê wê yê dema niha "-tevan-" e. Ne têkilî can (bixwîne: ken yan kan) ya îngilîzî û hevrehên wê yên zimanên cermenî ye ji ber ku eger ew hevreh bûna, "k" ya proto-hindûewropî divê di kurdî de bûbûya "s" û di zimanên cermenî de jî "h". Idiaya Beghyani, ku dibêje ji kirin e, bi ti belgeyan nehatiye peyitandin. Hesendost bi xeletî li ber peyva "tevanisten" ya farisî nivîsiye: "kirmaşanî: twanîn, karîn, û: karîn, kan, kanî". Di rastiyê de li ber "karîn, -kan-, kanî" diviyabû ku "kurmancî" hatibûya nivîsîn. Bi Kirmaşanî û lekî tüenîn / tüenisin e.
Nîşe[biguhêre]
Lêkerên "karîn/kanîn" (anku "şiyan", "hêz hebûn") û "zanîn" bi hin awayan ji lêkerên din yên kurmancî cuda ditewin. Bo nimûne di dema niha de di hin devokan de pêşqertafa "di-" nakeve pêşiya wan. Loma "ez di-kim, tu di-bêjî, ew di-xwe" lê "ez karim, tu zanî, ew kane" (li cihê "ez dikarim, tu dizanî, ew dikane").
Herwiha neyînîkirina wan ne bi "na-" ya giştî lê bi "ni-" ye: Loma "ez na-kim, tu na-çî, ew na-bêje" lê "ez ni-zanim, tu ni-karî, ew nikane".
Herwiha di rewşên din de jî hin cudahî hene. Ji hemû lêkerên din re di raweya şertî de (kondîsyonal yan subjunktîv) bi giştî lêker bi formûlaya "bi- + rehê dema niha + qertafa kesandinê ne": "ez bi-ç-im, tu bi-k-î, ew bi-bêj-e". Ev qaydeya giştî di hin devokan de dîsa li gel lêkerên "karîn/kanîn" û "zanîn" jî li kar e: "ez bi-zan-im, tu bi-kar-î, ew bi-kan-e". Lê di hin devokan de jî ew bi formûlaya "rehê dema niha + -i- + -b- + qertafa kesandinê" tê çêkirin: "ez kar-i-b-im, tu zan-i-bî, ew kan-i-b-e". Di hin devokan de jî îcar ev herdu qayde di heman demê de tên bikaranîn: "ez bi-zan-i-b-im, tu bi-kar-i-bî".
Lê ji van awarteyiyan tenê "ni-" ya neyînîkirinê di kurmancî de di hemû devokan de awrte ye. Lê awarteyiyên din tenê di hin devokan de hene. Devokên din qeydeyên giştî bi kar tînin. Loma divê em di mesela "di-" de li gor qaydeya giştî biçin: "ez dikarim" ne "ez karim". Herwiha ji ber ku "ez bi-zan-im, tu bi-kar-î, ew bi-kan-e" li gor qaydeya giştî ne û formên wek "ez zan-i-bim, tu kar-i-bî, ew kan-i-be" yan jî "ez bi-zan-i-bim, tu bi-kar-i-bî, ew bi-kar-i-be" awarte ne, divê em wek "bizanim, bikarî, bikane" tercih bikin.
Werger[biguhêre]
- Albanî: mund, mundem → sq
- Almanî: können → de
- Elmanîşî: chöne
- Aragonî: poder
- Aromanî: pot
- Assamese:
- Astûrî: poder → ast
- Azerî: bilmək → az, bacarmaq → az
- Baskî: ahal izan
- Belarusî: магчы́ impf (mahčý), змагчы́ pf (zmahčý); уме́ць impf (umjécʹ), ўмець impf (ŭmjecʹ), суме́ць pf (sumjécʹ)
- Bretonî: gallout
- Bulgarî: мо́га impf (móga), уме́я impf (uméja)
- Burmayî: နိုင် → my (nuing)
- Çekî: moci, umět
- Çînî:
- Dalmatî: potar
- Danmarkî: kunne
- Erebî: قَدَرَ (qadara), اِسْتَطَاعَ (istaṭāʿa), أَمْكَنَ (ʾamkana)
- Erebiya misrî: قدر (ʾadar)
- Ermenî: կարողանալ → hy (karołanal), կրնալ → hy (krnal)
- Esperantoyî: povi → eo
- Estonî: osata, võima
- Farisî: توانستن (tavânestan), قادر بودن
- Ferî: kunna → fo
- Fînî: osata → fi, voida → fi, pystyä → fi
- Frankoprovansî: povêr, possêr
- Fransî: pouvoir → fr
- Friyolî: podê
- Frîsiya bakur: koone, kön, kan
- Frîsiya kevn: kunna
- Frîsiya saterlandî: konne
- Gaelîka skotî: 's urrainn do, faod
- Galîsî: poder → gl
- Galoyî: póeir
- Gotî: 𐌼𐌰𐌲𐌰𐌽 (magan), 𐌺𐌿𐌽𐌽𐌰𐌽 (kunnan)
- Gurcî: შეუძლია (šeuʒlia)
- Haîtî: ka, kapab, kab
- Hindî: सकना (saknā), समर्थ होना (samarth honā)
- Holendî: kunnen → nl, vermogen → nl
- Indonezî: boleh → id, bisa → id
- Îbranî: יכול / יָכֹל → he n (yakhól), מסוגל / מְסֻגָּל n (m'sugál)
- Îngilîziya kevn: magan, cunnan
- Îrlendî: is féidir le, tig le, féad, bí in ann
- Îrlendiya kevn: con·icc
- Îtalî: potere → it, riuscire → it, sapere → it
- Îzlendî: geta → is
- Japonî: できる → ja (dekiru), -れる → ja (-reru), -られる → ja (-rareru)
- Kannadayî: ಬಹುದು → kn (bahudu)
- Katalanî: poder, poguer
- Keçwayî: atiy → qu
- Kîrîbatî: kona
- Koreyî: ...을/ᄅ 수 있다 (...-l su itda), eu → ko
- Kornî: gallos
- Latînî: possum → la, queo, scio → la
- Latviyayî: prast → lv, spēt → lv, varēt → lv
- Lawsî: ໄດ້ (dai)
- Lîtwanî: galėti → lt
- Lîvonî: mȯistõ, võidõ
- Lueyî: ᦺᦡᧉ (ḋay2)
- Luksembûrgî: kënnen → lb
- Makedonî: може (može)
- Malayalamî: കഴിയും (kaḻiyuṃ)
- Malezî: dapat, boleh, bisa → ms
- Maltayî: seta'
- Manksî: jarg
- Mecarî: tud → hu, képes → hu
- Mongolî: чадах → mn (čadah), ᠴᠢᠳᠠᠬᠤ (čidaqu)
- Nahwatlî: huelīti
- Napolîtanî: putè
- Nedersaksî: könen
- Norwecî: kunne → no
- Oksîtanî: pòder, podre
- Pîpîlî: weli, hueli
- Polonî: móc → pl, umieć → pl, potrafić → pl
- Portugalî: conseguir → pt, saber → pt
- Romancî: pudair, puder, pudeir
- Romanyayî: putea → ro
- Rusî: мочь → ru impf (močʹ), смочь → ru pf (smočʹ), уме́ть impf (umétʹ), быть в состоя́нии (bytʹ v sostojánii)
- Saksoniya kevn: kunnan
- Sardînî: podere, podi, podiri, pori, porrere, potere
- Sicîlî: putiri → scn
- Sirboxirwatî:
- Sîlhetî: ꠙꠣꠞꠣ (fara)
- Slovakî: môcť
- Slovenî: moči → sl
- Sorbî:
- Sorbiya jêrîn: móc
- Spanî: poder → es, saber → es
- Swêdî: kunna → sv
- Şîngazîcayî: udjua
- Tamîlî: செய்யக்கூடிய (ceyyakkūṭiya)
- Tayî: ได้ → th (dâi), ย่อม → th (yɔ̂ɔm), สามารถ → th
- Tirkiya kevn: 𐰆 (u /u-/)
- Tirkî: -ebilmek → tr, -abilmek → tr
- Toxarî B: yāt-
- Urdûyî: سکنا (saknā)
- Ûkraynî: могти́ impf (mohtý), змогти́ pf (zmohtý); вмі́ти impf (vmíty), умі́ти impf (umíty), зумі́ти pf (zumíty)
- Venîsî: poder
- Viyetnamî: có thể → vi, được → vi
- Walonî: poleur → wa, saveur → wa, sawè → wa
- Weylsî: gallu → cy, medru → cy
- Ximêrî: បាន → km (baan)
- Yidîşî: קענען (kenen)
- Yupîkiya navendî: -yugnga
- Yûnanî: μπορώ → el (boró), δύναμαι → el (dýnamai)
- Kevn: δύναμαι (dúnamai)
- Zhuangî: maenz
- Zimanê destan ê emerîkî: S@Sternumhigh-PalmDown-S@Sternumhigh-PalmDown S@Chesthigh-PalmDown-S@Chesthigh-PalmDown
[biguhêre]
Zayenda mê ya binavkirî | ||
---|---|---|
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | karîn | karîn |
Îzafe | karîna | karînên |
Çemandî | karînê | karînan |
Nîşandera çemandî | wê karînê | wan karînan |
Bangkirin | karînê | karînino |
Zayenda mê ya nebinavkirî | ||
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | karînek | karînin |
Îzafe | karîneke | karînine |
Çemandî | karînekê | karîninan |
karîn mê
Werger[biguhêre]
Lêker 2[biguhêre]
karîn lêkera xwerû, negerguhêz
- girîn
- Çêla zer ji birsan karî.
Etîmolojî[biguhêre]
Etîmolojiya vê peyvê nehatiye nivîsîn. Eger tu bi rastî bizanî, kerem bike bişkoka "biguhêre" ya di ser van gotinan re bitikîne û etîmolojiya vê peyvê binivîse. Çavkaniyên ku te ew etîmolojî jê girtiye jî binivîse.
Werger[biguhêre]
- Kurdî
- Bilêvkirina IPAyê bi kurdî
- Dengên kurdî ji Amedê
- Deng bi kurdî
- Lêker bi kurdî
- Lêkerên xwerû bi kurdî
- Lêkerên gerguhêz bi kurdî
- Lêkerên xwerû yên gerguhêz bi kurdî
- Bilêvkirinên kurdî bi k-ya nerm
- Ji wêjeya klasîk (kurdî)
- Mînak bi kurdî
- Peyvên kurdî ji ermenî
- Navdêr bi kurdî
- Navdêrên mê bi kurdî
- Lêkerên negerguhêz bi kurdî
- Lêkerên xwerû yên negerguhêz bi kurdî
- Peyvên bêetîmolojî