hesp

Ji Wîkîferheng
Jump to navigation Jump to search
1rightarrow.png Binêre herwiha: hêsp

Kurmancî[biguherîne]

Bilêvkirin[biguherîne]

  • IPA: /hɛsp/, هه‌سپ

Navdêr[biguherîne]

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş Yekjimar Pirjimar
Navkî hesp hesp
Ravek hespê hespên
Çemandî hespî hespan
Nîşandera çemandî wî hespî wan hespan
Bangkirin hespo hespino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş Yekjimar Pirjimar
Navkî hespek hespin
Îzafe hespekî hespine
Çemandî hespekî hespinan
Hespek spî

hesp bi gelemperî nêr e

  1. dewarek e ku dişibe keran lê mezintir e û bi taybetî bo lêsiwarbûnê tê bikaranîn:
    • hespê beza, hespê rewan, hespê şehmoz
    • li hespî/hêsp siwar bûn
    • ji hespî/hêsp peya bûn
    • Dil maye li pencer û şibakan
      Hespê xwe dida l' ciyê peyakan
      Mîr bir ji Memê temamî şeş dest
      — (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)
    • Dir û yaqût û mirarî
      Misk û enber jê dibarî
      Hespê şahê şehsiwarî,
      Angeh ez pabûsî bûm.
      — (Siyahpûş)
    • Heger hespê padişahê Osmanî yan jî şahê Ecem bihatana ber deriyê wî rawestiyana, wî bi xwe jî, dê mirin bigirta çavên xwe û hesp li xwediyan venegerandana.— (Çiyayê Agirî, Yaşar Kemal, Weşanxana Çanda Kurdî)

Bi alfabeyên din[biguherîne]

Herwiha[biguherîne]

Hevwate[biguherîne]

Hespên mê[biguherîne]

Çemandin[biguherîne]

Jornav[biguherîne]

Jêrnav[biguherîne]

  • Çavkanî: Mela Xelîl Mişextî: Ferhenga Merg û Jî, Aras, Hewlêr 2006

Binêre herwiha[biguherîne]

Pêdiviyên hespan[biguherîne]

Bikaranîn[biguherîne]

  • li hespî siwar bûn
  • ji hespî peya bûn
  • li pişta hespî kirin
  • li hespî bar kirin

Navê zanistî[biguherîne]

Bi zaravayên kurdî[biguherîne]

Etîmolojî[biguherîne]

Hevreha soranî ئەسپ‎ (esp), kurdiya başûrî esp, esp, goranî/hewramî esp, gîlekî اسپ (esp), mazenderanî اسو‎ (esv), farisî berê اسپ‎ (esp) û niha اسب (esb), tacikî asp, osetî ефс (efs), peştûyî اسپه (espe) (mahîn) û اس (es) / آس (‎as) (hesp), baxterî ασπο (aspo /asp/), sogdî 𐼰𐼼𐼾𐼷‎ (ʾspy /əspí/), avestayî 𐬀𐬯𐬞𐬀‎ (aspa, /espe/), hexamenişî 𐎠𐎿 (a-s /asa/) û 𐎠𐎿𐎱 (a-s-p /aspa/)... sanskrîtî अश्व (áśva)... lîtwanî ašva... latînî equa (mahîn) û equus (hesp)... hîtîtî 𒀲𒆳𒊏𒍑 (ekkus)... yûnaniya mikenî 𐀂𐀦 (/íkkʷos/), yûnaniya kevn ἵππος (híppos), yûnaniya niha ίππος (íppos)... ermenî էշ (ēš: ker)... hemû ji *h₁éḱwos (hesp, hespê nêr).

Ji heman rehî herwiha: siwar.

Peydabûna hesp ya kurmancî ji proto-hindûewropî *h₁éḱwos wiha bûye: hesp < *ʰesp < *ʰespe < *ʰesve < ʰeçve < ʰeçwe < *ʰeçweh < *ʰeçwes < *h₁éḱwos. ʰ ya jornivîs nîşana wê yekê ye ku belkî H li destpêka peyvê hebû yan jî tine bû.

Bo guherîna *k ya proto-hindûewropî bi S di zimanên îranî de, bidin ber bo nimûne ser û sed. Bo guherîna *w ya proto-hindûewropî bi P, bidin ber bo nimûne spî.

Peyv ji mêj ve ji zimanên îranî û hindûîranî ketiye gelek zimanan. Bo nimûne akadî 𒊍𒉺𒀪 (as-pa-ʾ), hurî 𒀸𒋗𒉿 (aš-šu-wa), piraniya zimanên Kafkasyayê *ʼɨčʷe. Peyv ji kurdî (ihtimalen kurmancî) wek հասբ (hasb) ketibû ermeniya kevn jî.

Hêjayî gotinê ye ku hesp ne hevreha peyvên germenî yên bo nimûne wek inglîzî horse, danmarkî hest yan swêdî häst e. Ev ji proto-hindûewropî *ḱr̥sós in.

Çavkanî
  • Cathcart, Chundra Aroor (2015): Iranian Dialectology and Dialectometry, Doctoral dissertation, University of California at Berkeley.
  • Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
  • Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
  • Mayrhofer, Manfred (1992–2001): Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Ferhenga etîmolojî ya hindûaryayiya kevn] (bi almanî), Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
  • Kloekhorst, Alwin (2008): Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 5), Leiden, Boston: Brill.
  • Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011-.
  • The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi inglîzî û rûsî): http://starling.rinet.ru/
  • Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка, (Tsabolov, R. L.: Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî, (2-beşî) (bi rûsî), Moskova 2001-2010
  • Witzel, Michael (2003): Linguistic Evidence for Cultural Exchange in Prehistoric Western Central Asia.

Werger[biguherîne]

Ji "https://ku.wiktionary.org/w/index.php?title=hesp&oldid=3947426" hatiye standin.