reş

Binêre herwiha: res

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /rɛʃ/
Deng (Wan)
Kîtekirin: reş

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
reş	reştir	herî reş (merkezî) tewrî reş (rojavayî) reştirîn (soranîzm)

reş

(reng) tarîtirîn reng, rengê ji hemiyan tarîtir, wek rengê rejiyê. #000000
- -Tu jî mîna Fêdkayê min esmer î, çevreş, porê te reş. — (Frîda Hecî Cewarî, Bîranînên Min, Weşanên Lîmûş, 2010)
- Digel ku emrê wî hê sî û pênc bû jî tayekî reş di porê wî de nemabû. — (Firat Cewerî, Kevoka Spî, Nûdem, 1996, ISBN 978-9188592156)
- Û ew libasêd reş heta şeş mehan û yaxo salekê li ser ehlê (xizmê) meyyitî dimînin. Ew ehlê meyyitî heta ji şînê bidernekevin naçine dawet û kêfxweşiyan. — (Mele Mehmûdê Bayezîdî, Amadekar: Jan Dost Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, ~1858, sala weşandinê: 2010, r. 53, ISBN 9789944360678)
tarî, ji ronahiyê bêpar
- (...) mîna tîrekê navdilê Qaçax hingavtin, ling lê lerizîn, ber çavên wî reş bû (...) — (Sîma Semend, Xezal, Weşanên Nûdem, 1996)
temirandî
Ka wê çirayê reş bike.
çermreş, mirovên çermreş yên mîna efrîqiyan
- Zelamekê req û hişk û reş hate bi nik wan ve. — (Xelîl Duhokî, Antolojiya Çîroka Nû ya Kurmancên Başûr, Weşanên Nûdem, Stockholm, 1994)
bêyom, pirr xirab, nebaş
- Bextê me reş e, kezeb birîn e. — (Mehmed Uzun, Siya Evînê, Wêşanxana Orfeus, 1989)

Ji wêjeya klasîk

Saqî ko dêm mehweş bitin
Kagul ji şêva reş bitin
Qerqef bila ateş bitin — (Melayê Cizîrî, Dîwan, ~1640)

Bi alfabeyên din

Herwiha

(Reşwî) riş

Hevmane

siyah (tenê edebî)
qere- (tenê wek pêşgir)

Binêre herwiha

Jê

(Lêker) reş bûn
(Lêker) reş kirin
(Navdêr) reşbûn
(Navdêr) reşkirin
(Rengdêr) reşbûyî
(Rengdêr) reşkirî
reşokî
reşole
reşnivîs
reşmeh
reşname
reşpatî
ripîreş

Etîmolojî

Taliyê ji proto-îranî *ra(n)ǰ- (“reng kirin, boyax kirin”). Hevreha soranî ڕەش (reş), xotanî rraşa (“ya ku bi rengê tarî”), talişî (rəş, “qehweyiya zelal”), sogdî [skrîpt hewce ye] (rɣš- /⁠raxš⁠/, “Rexş, hespê Ristem”), farisî (rexş, “sor”), mazenderanî رش (raš, “sor”). Guherîna maneya rengan di zimanên hindûewropî de diyardeyeke berbelav e.

Çavkanî:

Cheung, Johnny, Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden, 2007, r. 314

Bide ber

Bi zaravayên din

Soranî: ڕەش (reş)
Kurdiya başûrî: siya, siyaw
Hewramî: siyaw
Zazakî: sîya

Werger

Abxazî: аиқәаҵәа (āik°āc̣°ā)
Açehî: itam
Adnyamatanhayî: waurrunha
Afrîkansî: swart → af
Aklanon: maitum
Albanî: zi → sq
Almanî: schwarz → de
Altayiya başûrî: кара (kara)
Amharî: ጥቁር (ṭəḳur)
Andî: бечӏедир (bečʼedir)
Angloromanî: kalo
Apaçî:
Apaçiya rojava: diłhił
Aragonî: negro
Aromanî: negru, laiu → roa-rup
Arrernteyiya rojavayî: artepe
Asamî: ক‌’লা (ko‌öla), কুলা (kula)
Astûrî: ñegru → ast, negru → ast, prietu → ast
Aşanînkayî: cheenkari, kisaari
Atîkamekwî: makatewaw
Atong (Hindistan): pinak
Avarî: чӏегӏера (čʼeʻera), чӏегӏераб (čʼeʻerab)
Aymarayî: ch’iyara
Azerî: qara → az
Balînî: badeng
Banjarî: hirang
Baskî: beltz
Başkîrî: ҡара (qara)
Batsbî: ჺარჭინ (ʿarč̣in)
Belarusî: чо́рны → be (čórny)
Bengalî: কালো → bn (kalo), কাল → bn (kal)
Bretonî: du → br
Bugî: ma-lotoŋ
Bukidnon manoboyiya rojavayî: me'item
Bulgarî: че́рен → bg (čéren)
Burmayî: နက် → my (nak), မည်း → my (many:)
Buryatî: хара (xara)
Cingphoyî: chyang
Conxayî: གནགཔོ (gngpo)
Çamicuroyî: kosewa
Çeçenî: ӏаьржа (ˀärža)
Çekî: černý → cs
Çerokî: ᎬᎿᎨ (gvhnage)
Çîkasawî: losa'
Çînî:
Kantonî: 黑 (hak¹), 黑色 (haak¹ sik¹, hak¹ sik¹)

Dunganî: хи (hi)

Mandarînî: 黑 → zh (hēi), 黑色 → zh (hēisè), 烏色 / 乌色 → zh (wūsè)

Min dongî: 烏 / 乌 (ŭ)

Minnanî: 黑 (hek), 黑色 (hek-sek), 烏色 / 乌色 → zh-min-nan (o͘-siak / o͘-sek)

Wuyî: 黑
Çuvaşî: хура (hura)
Çûkî: chon
Dalmatî: fosc
Danmarkî: sort → da
Dogrîbî: dezǫ
Dolganî: кара
Elfdalî: swart
Endonezyayî: hitam → id
Erebî: أَسْوَد → ar n (ʔaswad), سَوْدَاء m (sawdāʔ), سُود p (sūd)
Erebiya misrî: اسود (eswid)

Erebiya hîcazî: أسود (ʾaswad)

Erebiya fasî: كحل (kḥal), سود (swad)
Ermenî: սև (sew)
Erzayî: раужо (raužo)
Esperantoyî: nigra → eo
Estonî: must → et
Etrûskî: 𐌑𐌖𐌓𐌉 (śuri)
Evenî: хакарин (hakarin)
Evenkî: конңорин
Eweyî: yibɔ
Extremaduranî: negru
Farisî: سیاه → fa (siyâh)
Ferî: svartur → fo
Fîjî: loaloa → fj
Fînî: musta → fi
Fransî: noir → fr
Friyolî: neri
Frîsiya bakur:
Föhr: suart

Hallig: süürt

Frîsiya bakur: suurt
Frîsî: swart → fy
Gaelîka skotî: dubh → gd
Galîsî: negro → gl
Godoberî: бечӏер
Gondiyî: నల్లా (nallā)
Gorontaloyî: yitomo
Gotî: 𐍃𐍅𐌰𐍂𐍄𐍃 (swarts)
Gujaratî: કાળું → gu (kāḷũ)
Gurcî: შავი → ka (šavi)
Haîtî: nwa
Halkomelemî: ts'q'éyx̱
Halkomelemî: tsq'ix
Hawayî: ʻeleʻele
Higaononî: maitum
Hindî: काला → hi (kālā), कारौ → hi (kārau)
Hîlîgaynonî: maitum
Hmongî: dub
Holendî: zwart → nl
Hopîyî: qömvi
Îbanagî: ngisit
Îbranî: שחור \ שָׁחֹר → he (shakhór), שחורה \ שְׁחֹרָה m (sh'khorá)
Îdoyî: nigra → io
Îgboyî: nwa
Îlokanoyî: nangisit
Îngilîziya kevn: blæc, sweart
Îngilîzî: black → en
Îngûşî: ӏаьржа (ˀärža)
Înterlîngua: nigre → ia
Îranunî: maitem
Îrlendî: dubh → ga
Îsnagî: ngisit
Îstriyotî: nìgaro, nìgro
Îtalî: nero → it
Îu mienî: jieqv
Îzlendî: svartur → is
Japonî: 黒い → ja (くろい, kuroi), 黒色の (こくしょくの, kokushoku no)
Javayî: ireng → jv, ireŋ, cemeŋ, hirěng
Kalalîsûtî: qernertoq → kl
Kalmîkî: хар (xar)
Kannadayî: ಕಪ್ಪು → kn (kappu)
Kapampanganî: matuling
Karaçay-balkarî: къара (qara)
Kaşûbî: czôrny
Katalanî: negre → ca
Kaurnayî: pulyuna
Keçwayî: yana
Khinalugî: мичӏаь (mič̣ä)
Kirgizî: кара → ky (kara), күңүрт кара (küñürt kara), караңгы → ky (karañgı), каралоо → ky (karaloo), ушактоо → ky (uşaktoo), жамандоо → ky (camandoo), жаманатты кылуу → ky (camanattı kıluu), жала жабуу → ky (cala cabuu), көө → ky (köö)
Kîkongoyî: ndombe
Kîkûyûyî: -irũ
Kîngalî: කළු → si (kaḷu)
Komî-permyakî: сьӧд (sʹöd)
Koreyî: 검다 → ko (geomda), 검은 → ko (geomeun), 까맣다 → ko (kkamata), 까만 (kkaman)
Kornî: du
Korsîkayî: neru → co
Kreyoliya morîtanî: nwar
Kumikî: къара (qara)

Kuwileytî: shĺpa
Ladakhiyî: ནག་པོ (nag po)
Ladînî: fosch n
Ladînoyî: preto
Lakotayî: sápa
Latgalî: malns
Latînî: ater → la, niger → la
Latviyayî: melns → lv
Lawsî: ດຳ (dam)
Lezgînî: чӏулав (č̣ulav)
Lhao voyî: no, (nòʔ)
Lingalayî: moíndo
Lîgûrî: néigro
Lîmbûrgî: zwart → li
Lîtwanî: júodas
Lombardî: négher, negro
Lueyî: ᦡᧄ (ḋam)
Mòçenoyî: schbòrz
Madurayî: celleng
Makasarî: le'leng
Makedonî: црн (crn)
Malagasî: mainty → mg
Malayalamî: കറുപ്പ് → ml (kaṟuppŭ)
Malezî: hitam → ms, aswad → ms, lotong, lutung, lutong
Malezî: هيتم, اسود, لوتوڠ
Maltayî: iswed → mt n, sewda m, suwed p
Mançûyî: ᠰᠠᡥᠠᠯᡳᠶᠠᠨ, ᡴᠠᡵᠠ (kara)
Manksî: doo
Mansakayî: maitum
Maorî: mangu → mi
Maranaoyî: maitem, delem
Maratî: काळा → mr n (kāḷā)
Marîkopayî: nilyig
Mayayiya mopanî: bʼox
Mecarî: fekete → hu
Misrî:

(km)
Mizoyî: dum
Mînangkabawî: itam
Mongolî:
Kirîlî: хар → mn (xar)

Mongolî: ᠬᠠᠷ᠎ᠠ (qar-a)
Nafaanrayî: wɔɔ
Nahuatl:
Nahwatliya navendî: tliltic

Klasîk: tliltic, capotztic
Namayî: ǂnū
Nambasiya mezin: im'ət
Nanayî: сахарин (saharin)
Napolîtanî: niro
Navajoyî: łizhin
Nawrûyî: etangang → na, etañañ, etaŋaŋ
Naxî: naq
Nedersaksî:
Almaniya jêrîn a almanî: swart
Nepalî: कालो → ne (kālo)
Ngarrindjerî: kro:tin
Nîasî: a-itö
Nogayî: кара (kara)
Nootkayî: tupkuk
Normandî: nièr n, né n, néthe m, naithe m
Norsiya kevn: svartr, blakkr
Norwecî: svart → no, sort → no
Nottoway-meherrînî: gahuntee
O'odhamî: chuk
Ojibweyî: makade-, makadewaa, makadewizi
Oksîtanî: negre → oc
Oriyayî: କଲା → or (kôla)
Oromoyî: gurraacha → om
Osetî: сау (saw)
Oygurî: قارا → ug (qara)
Ozbekî: qora → uz, siyoh → uz
Pangasînanî: deket
Peştûyî: تور → ps
Piedmontîsî: neir
Pîttcantcatcarayî: maṟu
Polonî: czarny → pl
Portugalî: preto → pt, atro → pt, negro → pt
Puncabî: ਕਾਲਾ → pa (kālā)
Qazaxî: қара → kk (qara)
Qiptî: ⲭⲁⲙⲉ (khame)
Rapanuyî: kere kere, uri uri
Rohingyayî: hala
Romagnolî: négar
Romancî: nair
Romanî: kalo
Romaniya balkanî: kalo

Romaniya baltîkî: kalo

Romaniya karpatyayî: kalo

Romaniya sinte: kalo

Romaniya vlaks: kalo
Romanyayî: negru → ro
Rusî: чёрный → ru (čórnyj), вороно́й → ru (voronój)
Saanîçî: NEKIX
Samiya bakurî: čáhppes
Sanskrîtî: कृष्ण → sa (kṛṣṇa), काला → sa (kālā)
Sardinian:
Sardînî: nieddu n

Sardînî: niéddhu n

Sardînî: nigheddu n
Sasakî: bidəŋ
Sebwanoyî: itom
Sicîlî: nìuru → scn
Sindhî: ڪارو → sd
Sirboxirwatî:
Kirîlî: цр̑н

Latînî: cȓn → sh
Sîlhetî: ꠇꠣꠟꠣ (xala)
Slaviya kevn: чрьнъ (črĭnŭ)
Slovakî: čierny
Slovenî: črn → sl
Slovînsî: čǻrnï
Somalî: madow → so
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: carny

Sorbiya jorîn: čorny → hsb
Spanî: negro → es
Sundanî: hideung
Svanî: მეშხე (mešxe)
Swahîlî: eusi
Swazî: mnyáma
Swêdî: svart → sv
Şawî: aberkan
Şerpayî: ནག་པུ (nag pu)
Şîngazîcayî: -ɗu
Şonayî: dema
Şorî: қара (qara)
Tabasaranî: кӏару (ḳaru)
Tacikî: сиёҳ → tg (siyoh)
Tagalogî: itim → tl
Tahîtî: ʻereʻere
Tamîlî: கருப்பு → ta (karuppu)
Tarantinoyî: gnure
Tarifitî: aberkan n
Tausugî: maitum
Tayî: ดำ → th (dam)
Telûgûyî: నల్ల → te (nalla), నల్లని → te (nallani)
Teterî: кара → tt (qara)
Tirkî: kara → tr, siyah → tr
Tirkmenî: gara
Tîbetî: ནག་པོ (nag po), ནག་ཅན (nag can), རོག་རོག (rog rog)
Tongî: ʻuliʻuli
Toxarî B: erkent
Udmurtî: сьӧд (sʹöd)
Urdûyî: کالا n (kālā), سیاہ (syāh)
Ûkraynî: чо́рний → uk (čórnyj)
Viyetnamî: đen → vi, đen thui → vi
Volapûkî: blägik → vo
Walonî: noer → wa
Weylsî: du → cy
Wînnebagoyî: seep
Wolofî: kawe-yolet
Xakasî: хара (xara)
Ximêrî: ខ្មៅ → km (kmav)
Yagnobî: шов (šov)
Yakutî: хара (xara)
Yidîşî: שוואַרץ (shvarts)
Yûnanî: μαύρος → el n (mávros)
Kevn: μέλας (mélas)
Zêlandî: zwart
Zhuangî: ndaem, fonx
Zuluyî: -mnyama

Navdêr

Tewandina reş
Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	reş	reş
Îzafe	reşê	reşên
Çemandî	reşî	reşan
Nîşandera çemandî	wî reşî	wan reşan
Bangkirin	reşo	reşino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	reşek	reşin
Îzafe	reşekî	reşine
Çemandî	reşekî	reşinan

reş n

rengê reş
- Wekû muddeyê hiznê (dema xemgîniyê) temam bûyî axayêd wan û yaxo xizmekî wan ji boy her yekî ehlê meyyitî, anegore halê xwe tiştekî tîne û reşêd wan heldigire, ji şînê biderdikevin. Lakin eger ew meyyit begzade û yaxo axa û mirovekî kifş bûya elbette paşî panzdeh rojan hakimê wî welatî xelatek hazir dikirîn û dişande pê warisê meyyitî (xwediyê kesê ku miriye) û tînane hizûra xwe û digotêne: Emrê xwedê ye, bilanî tu xweş bî, mirin rêya me hemûyan e. Ew xelat li wî warisî dikirîn û ji reşê biderdanîn (derdixistin). — (Mele Mehmûdê Bayezîdî, Amadekar: Jan Dost Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, ~1858, sala weşandinê: 2010, r. 53, ISBN 9789944360678)

Werger

Fransî: noir → fr n

Soranî

Rengdêr

reş

Bi alfabeya latînî nivîsina ڕەش (reş).