reş

 Binêre herwiha: res

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA: /rɛʃ/
• Kîtekirin: reş

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
reş

Rengê reş.

reş

1. (Reng) tarîtirîn reng, rengê ji hemiyan tarîtir, wek rengê rejiyê. #000000
   • -Tu jî mîna Fêdkayê min esmer î, çevreş, porê te reş. — (Frîda Hecî Cewarî Bîranînên Min, Weşanên Lîmûş, 2010)
   • Digel ku emrê wî hê sî û pênc bû jî tayekî reş di porê wî de nemabû.— (Firat Cewerî Kevoka Spî, Nûdem, 1996, ISBN 978-9188592156)
   • Û ew libasêd reş heta şeş mehan û yaxo salekê li ser ehlê (xizmê) meyyitî dimînin. Ew ehlê meyyitî heta ji şînê bidernekevin naçine dawet û kêfxweşiyan. — (Mele Mehmûdê Bayezîdî (wergêr Jan Dost), Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, 2010, r. 53, ISBN 9789944360678)
2. tarî, ji ronahiyê bêpar
   • (...) mîna tîrekê navdilê Qaçax hingavtin, ling lê lerizîn, ber çavên wî reş bû (...) — (Xezal, Sîma Semend, Weşanên Nûdem, 1996.)
3. temirandî
   • Ka wê çirayê reş bike.
4. çermreş, mirovên çermreş yên mîna efrîqiyan
   • Zelamekê req û hişk û reş hate bi nik wan ve. — (Xelîl Duhokî Antolojiya Çîroka Nû ya Kurmancên Başûr, Weşanên Nûdem, Stockholm, 1994)
5. bêyom, pirr xirab, nebaş
   • Bextê me reş e, kezeb birîn e.— (Siya Evînê, Mehmed Uzun, Wêşanxana Orfeus)

Ji wêjeya klasîk

• Saqî ko dêm mehweş bitin
  Kagul ji şêva reş bitin
  Qerqef bila ateş bitin— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: ڕه‌ش

Herwiha

• (Reşwî) riş

Hevwate

• siyah (tenê edebî)
• qere- (tenê wek pêşgir)

Bikaranîn

• (Lêker) reş bûn
• (Lêker) reş kirin
• (Navdêr) reşbûn
• (Navdêr) reşkirin
• (Rengdêr) reşbûyî
• (Rengdêr) reşkirî
• reşokî
• reşole
• reşnivîs
• reşmeh
• reşname
• reşpatî
• ripîreş

Etîmolojî

Hevreha soranî ڕه‌ش (reş) e lê ji wê pê ve êdî etîmolojiya wê nediyar e: di zaravayên din yên kurdî û di zimanên din yên îranî de peyva îranî "siya(h)" li kar e ku di kurmancî û soranî de ji bilî edebiyata klasîk nayê bikaranîn. Texmînen têkilî peyva "rejî" ye lê etîmolojiya wê jî nayê zanîn. Ihtimalen ji aramî ܪܫܥܐ (reşa'a: xirab, bed - ji ber ku sembola xirabiyê rengê reş e) e ku hevreh û hevwateya wê wek רשע (reşa') di îbrî de jî peyda dibe. Dikare herwiha ji peyva bi maneya "ser" ya zimanek samî hatibe ji ber ku ser anku pirç/por li Kurdistanê bi piranî reş in. Bo nimûne ji aramî ܪܝܫܐ (rêşa: ser), hevreha îbrî ראש (roş), erebî راس‎ (rās) (reis)... ji proto-samî *ra'š-. Bo çêkirina navê rengan ji tiştan bide ber "qehweyî, pirteqalî, pembeyî, pîvazî, narincî, torincî..." Ji aliyê dengnasî ve girêdana bi hevwateya xwe ya sanskrîtî कृष्ण (kṛṣṇá: reş) ve zehmet e.

Bide ber

• reştarî
• reşûşîn kirin
• reşûşîn
• reşpoş

Bi zaravayên kurdî

• Soranî: ره‌ش ^→ ckb (reş)
• Kurdiya başûrî: siya, siyaw
• Hewramî: siyaw
• Zazakî: siya ^→ zza

Werger

• Afrîkansî: swart ^→ af
• Çînî: 黑色 ^→ zh (hēisè)
• Yûnanî: μαύρο ^→ el n
• Almanî: schwarz ^→ de, ^?umgangssprachlich ^→ de
• Erebî: أسود ^→ ar (aswad), ^?أحم ^→ ar, ^?أدهم ^→ ar, ^?أربك ^→ ar, ^?أسحم ^→ ar, ^?اسود ^→ ar, ^?البهیم ^→ ar, ^?الجون ^→ ar, ^?الدهم ^→ ar, ^?الفحم ^→ ar, ^?الیحموم ^→ ar, ^?حاتم ^→ ar, ^?فحیم ^→ ar
• Estonî: must ^→ et
• Farisî: سياه ^→ fa (siyah), سیاه ^→ fa, مشكي ^→ fa, سياه ^→ fa, مشکي ^→ fa
• Fînî: musta ^→ fi
• Fransî: noir ^→ fr nêr
• Holendî: zwart ^→ nl
• Mecarî: fekete ^→ hu
• Îbranî: שחור ^→ he (shachor), שחורה ^→ he (shchora)
• Indonezî: hitam ^→ id
• Inglîzî: black ^→ en, sable ^→ en, mela- ^→ en, ^?ebon ^→ en, ^?melanic ^→ en, ^?tabby ^→ en, ^?afro-american ^→ en, ^?nigrescent ^→ en, ^?black bile ^→ en
• Înterlîngua: nigro ^→ ia
• Îrlendî: dubh ^→ ga
• Îtalî: nero ^→ it nêr
• Japonî: 黒 ^→ ja (くろ, kuro)
• Javayî: ireng ^→ jv, cemeng ^→ jv
• Latînî: niger ^→ la, nigra ^→ la, nigrum ^→ la
• Lîtwanî: juoduma ^→ lt mê
• Polonî: czarny ^→ pl
• Rusî: чёрный ^→ ru (chjórnyj)
• Sebwanoyî: itom ^→ ceb
• Slovenî: črna ^→ sl mê
• Spanî: negro ^→ es nêr
• Swêdî: svart ^→ sv
• Tagalogî: itim ^→ tl
• Tirkî: kara ^→ tr, siyah ^→ tr, hayalet ^→ tr, kâr ^→ tr, karartı ^→ tr, korkuluk ^→ tr, siluet ^→ tr, kuzguni siyah ^→ tr, arap ^→ tr, hayal ^→ tr, ^?gölge ^→ tr, ^?karaltı, karartı ^→ tr, ^?kör ^→ tr, ^?silüet ^→ tr

Navdêr

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	reş	reş
Ravek	reşê	reşên
Çemandî	reşî	reşan
Nîşandera çemandî	wî reşî	wan reşan
Bangkirin	reşo	reşino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	reşek	reşin
Îzafe	reşekî	reşine
Çemandî	reşekî	reşinan

reş nêr

1. Wateya vê peyvê hê nehatiye nivîsîn. Heke hûn wateya wê bizanin, kerem bikin binivîsin.
   • Wekû muddeyê hiznê (dema xemgîniyê) temam bûyî axayêd wan û yaxo xizmekî wan ji boy her yekî ehlê meyyitî, anegore halê xwe tiştekî tîne û reşêd wan heldigire, ji şînê biderdikevin. Lakin eger ew meyyit begzade û yaxo axa û mirovekî kifş bûya elbette paşî panzdeh rojan hakimê wî welatî xelatek hazir dikirîn û dişande pê warisê meyyitî (xwediyê kesê ku miriye) û tînane hizûra xwe û digotêne: Emrê xwedê ye, bilanî tu xweş bî, mirin rêya me hemûyan e. Ew xelat li wî warisî dikirîn û ji reşê biderdanîn(derdixistin). — (Mele Mehmûdê Bayezîdî (wergêr Jan Dost), Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, 2010, r. 53, ISBN 9789944360678)

Soranî

Rengdêr

reş

1. reş