dil

 Binêre herwiha: dîl

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /dɪl/
• Deng (Wan)^ⓘ
• Kîtekirin: dil

Navdêr

Tewandina dil
Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dil	dil
Îzafe	dilê	dilên
Çemandî	dilî	dilan
Nîşandera çemandî	wî dilî	wan dilan
Bangkirin	dilo	dilino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dilek	dilin
Îzafe	dilekî	diline
Çemandî	dilekî	dilinan

Sembola dilî.

dil n

1. (anatomî) Parçeya leşî ya ku li aliyê çepê yê sîngî ye û karê wî hilkişandina xwînê ye.
   • Dilê mirovan masûlkeyekî bi çar ode ye. Wazîfa dil ev e ku, xwînê bigêhejîne her derê bedena mirovan. Ango dil wek pompe dixebite îi di deqîqê da 70 caran lêdixê. — (Anatomiya Bedena Mirovan, Huseyin Bektaş, Weşanên Deng)
   • Dilê wî weke defê lêdixist, radibû û dadiket. — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
   • Roja înî ji bo nexweşekê 57 salî li zanîngeha Maryland li Amerîkayê emeliyateka dilî hat kirin û dilê berazekî jê ra hat çandin. — (Azad Najar: Dilê berazî cihê dilên îstînaî nagire)
2. (mecazî) Cihê hestan û evînê.

   Dilê min wê dibijîne.

   Ma dilê te pê naşewite?!

   • Da çêbitin der dil tereb
     Turk û Ecem, Rom û Ereb — (Şêx Evdirehmanê Axtepî)
3. (mecazî) yar, berdilî

   Tu dilê min î! ― Ez pirr ji te hez dikim.

4. (mecazî) navend, merkez

   Di dilê Kurdistanê de.

5. samîmî
   • ...mirov ji awirên wî têderdixist ku çiqas ji dil û can kêfa wî ji Mr. Utterson re dihat. — (Robert Louis Stevenson, (terciman: Ciwanmerd Kulek), Meseleya Seyr a Dr. Jekyll û Mr. Hyde, Avesta, 2020, r. 15, ISBN 978-605-2246-80-1)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: دل

Hevmane

• qelb

Jê

• ber dil girtin
• dil bijandin
• (lêker) dil dan
• dil dan
• (lêker) dil girtin
• dil girtin
• dil hebûn
• (lêker) dil hebûn
• dil hênik bûn
• dil ketin
• (lêker) dil ketin
• dil kirin
• (lêker) dil kirin
• dil kirin
• dil man
• dil man pê ve
• dil rabûn
• dil rakirin
• dil rawestandin
• dil rawestîn
• dil sotin
• dil şewitandin
• dil şewitîn
• dil şikestin
• dil şkestin
• (lêker) dil xwestin
• dilasa
• dilasan
• dilasanî
• dilawer
• dilawerî
• dilawêr
• dilawêrî
• dilbawer
• dilbawerî
• dilbaz
• dilbazî
• (navdêr) dilberdan
• (rengdêr) dilberdayî
• dilbiçûk
• dilbiçûkî
• dilbikul
• dilbikulî
• dilbitirs
• dilçepel
• dilçepelî
• dilçil
• dilçilî
• (navdêr) dilçûn
• (navdêr) dildan
• dildar
• (rengdêr) dildayî
• dilevîn
• dilevînî
• dilê xwe girtin
• dilêr
• dilêrî
• dilêş
• dilêşî
• dilfire
• dilfirehî
• dilfireyî
• dilgerm
• dilgermî
• dilgeş
• dilgeşî
• dilgir
• dilgiran
• dilgiranî
• dilgirî
• (navdêr) dilgirtin
• (rengdêr) dilgirtî
• dilhebî
• dilhebîn
• dilhebînî
• (navdêr) dilhebûn
• dilhişk
• dilhişkî
• dilik
• dilî
• dilîn
• dilkeder
• dilkederî
• dilkeser
• dilkeserî
• (navdêr) dilketin
• dilketî
• (rengdêr) dilketî
• dilkêş
• dilkêşî
• (navdêr) dilkirin
• dilkirin
• (rengdêr) dilkirî
• dilkoçer
• dilkul
• dilkulî
• dilkûr
• dilkûrî
• dilman
• dilmanî
• dilmayî
• dilme
• dilmê
• dilnerm
• dilnermî
• dilnexwaz
• dilnexwazî
• dilnizm
• dilnizmî
• dilodîn
• dilodînî
• dilovan
• dilovanî
• dilpak
• dilpakî
• dilpêvehî
• dilpîs
• dilpîsî
• dilrast
• dilrastî
• dilrawestandî
• dilrawestiyayî
• dilrawestî
• dilrawestîn
• dilreş
• dilreşî
• dilron
• dilronî
• dilsaf
• dilsafî
• dilsar
• dilsarî
• dilsaz
• dilsazî
• dilsivik
• dilsivikî
• dilsoj
• dilsojî
• dilsotî
• dilsoz
• dilsozî
• dilşa
• dilşad
• dilşadî
• dilşahî
• dilşayî
• dilşikestin
• dilşikestî
• dilşikên
• dilşikênî
• dilşikîn
• dilşikînî
• dilşkestin
• dilşkestî
• dilşkên
• dilşkênî
• dilşkîn
• dilşkînî
• dilteng
• diltengî
• diltenik
• diltenikî
• diltepîn
• diltepînî
• diltezîn
• diltezînî
• diltirs
• diltirsî
• dilvîn
• dilvînî
• dilwas
• dilwasî
• dilxav
• dilxavî
• dilxereng
• dilxerengî
• dilxwaz
• dilxwazî
• (navdêr) dilxwestin
• (rengdêr) dilxwestî
• dilxweş
• dilxweşî
• jidil

Etîmolojî

Dara etîmolojiyê

Proto-hindûewropî
*ḱerd-

Proto-hindûewropî
*ḱḗr (“dil”)

Proto-hindûîranî
*ȷ́ʰā́rd (“dil”)

Proto-îranî
*jā́rd (“dil”)

Farisî
دل (“qelb, mîde”)deyn.

Kurmancî
dil

Ihtimalên deyn ji farisî دل (dêl),, ji farisiya navîn 𐭣𐭩𐭫 (dyl /⁠dil⁠/), farisiya kevn [skrîpt hewce ye] (dird), taliyê ji proto-hindûewropî *kerd-.

Hevreha soranî دڵ (dił), zazakî zerre, hewramî [skrîpt hewce ye] (zil, “dil”), avestayî 𐬰𐬆𐬭𐬆𐬛 (zərəd), partî 𐫉𐫏𐫡𐫅 (zyrd /⁠zirδ⁠/), belûçî [skrîpt hewce ye] (zird, dil), peştûyî زړه (zrë,zra), sanskrîtî हृदय (hṛdaya), ermenî սիրտ (sirt) û îngilîzî heart.

Çavkanî:

Çavkaniyên din:

• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg r. 127.
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots^[1], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2an, r. 41
• MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary^[2], Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966, r. 126
• Etymonline. Online English Etymology Dictionary. <heart> by Douglas Harper.

Bi zaravayên din

• Soranî: دڵ (dił)
• Xwarîn: dił
• Lekî: dił
• Hewramî: zêll
• Zazakî: zerre, dil, qelb

Werger

• Abazayî: агвы (āg°ə)
• Abxazî: агәы (āg°ə)
• Adîgeyî: гу (gʷu)
• Afrîkansî: hart → af
• Aghwanî: 𐕆𐕞𐕡𐕄 (hüwḳ)
• Akadî: 𒊮 (libbu)
• Alabamayî: chonoska
• Albanî: zemër → sq m

  Albanî: zëmbër

• Almaniya bilind a kevn: herza
• Almanî: Herz → de nt

  Elmanîşî: Härz nt

• Altayiya başûrî: јӱрек (ǰürek)
• Amayî: mulu
• Amharî: ልብ (ləb)
• Andî: рокӏо (rokʼo)
• Apaçî:

  Apaçiya rojava: bijíí

• Aragonî: corazón n
• Aramî:

  Siryaniya klasîk: ܠܒܐ n (lebbā)

  Aramiya babîlonî ya cihûyî: לִבָּא n (libbā)

• Arawak: wasina
• Arçî: икӏв (ikʷʼ)
• Aromanî: inimã m
• Asamî: ডিল (dil), হিয়া-জালী (hia-zali), হৃদযন্ত্ৰ nt (hridozontro), হৃদপিণ্ড (hridopindo), কলিজা (koliza)
• Astûrî: corazón → ast n, corazu → ast n, coral n
• Avarî: ракӏ (rakʼ)
• Aymarayî: lluqu → ay
• Aynuyî: ケウトゥㇺ (kewtum), カッ (kat)
• Azerî: ürək → az
• Bajwayiya kendava rojava: jantung
• Bambarayî: dusu
• Banjarî: andui
• Baskî: bihotz → eu
• Başkîrî: йөрәк (yöräk)
• Bau bidayuh: satung
• Belarusî: сэ́рца nt (sérca)
• Belûçî: دل (dil), زرد (zird)
• Bengalî: হৃৎপিন্ড → bn (hritpinḍ), হার্ট → bn (harṭ)
• Bextiyarî: دل (del)
• Bîkoliya naverast: puso
• Bretonî: kalon → br m
• Bruneyî: jantung
• Buduxî: йыкӏ (jıkʼ)
• Bulgarî: сърце́ nt (sǎrcé)
• Burmayî: နှလုံး → my (hna.lum:)
• Buryatî: зүрхэн (zürxen)
• Çamicuroyî: ajkeloki
• Çavacanoyî: corazon n
• Çeçenî: дог (dog)
• Çekî: srdce → cs nt
• Çerokî: ᎠᏓᏅᏙ (adanvdo)
• Çîçewayî: mtima
• Çînî:

  Kantonî: 心臟 / 心脏

  Dunganî: щин (xin), галэбу (galebu)

  Hakkayî: 心臟 / 心脏 (sîm-chhong)

  Mandarînî: 心臟 / 心脏 → zh

  Min dongî: 心臟 / 心脏

  Minnanî: 心臟 / 心脏 → zh-min-nan (sim-chōng)

  Wuyî: 心臟 / 心脏

• Çukçî: линлиӈ (ḷinḷiṇ)
• Çuvaşî: чӗре (čĕre)
• Danmarkî: hjerte → da nt
• Dargwayî: уркӏи (urḳi)
• Divehî: ހިތް (hit̊)
• Dolganî: һүрэк (hürek)
• Dupaningan agtayî: pusu
• Eblaiteyî: 𒇷𒅤 (li-bù)
• Elfdalî: järta nt
• Emilî: côr n
• Endonezyayî: jantung → id
• Erebî: قَلْب → ar n (qalb), فُؤَاد → ar n (fuʔād)

  Erebiya misrî: قلب n (ʾalb)

  Erebiya hîcazî: قلب n (ɡalb)

  Erebiya fasî: قلب n (qalb)

  Erebiya başûrê şamê: قلب n (ʔalb)

• Ermenî: սիրտ → hy (sirt)

  Ermeniya kevn: սիրտ (sirt)

• Erzayî: седей (sedej)
• Esperantoyî: koro → eo
• Estonî: süda → et
• Etiyopiya klasîk: ልብ (ləb)
• Evenkî: меван (mewan)
• Eweyî: dzi
• Farisî: دل → fa (del), قلب → fa (qalb)
• Fenîkî: 𐤋𐤁 (lb)
• Ferî: hjarta → fo nt
• Fiji hindiyî: dil
• Fîjî: uto → fj
• Fînî: sydän → fi
• Fransiya kevn: cuer
• Fransiya navîn: coeur
• Fransî: cœur → fr n
• Friyolî: cûr n
• Frîsiya bakur: hart nt
• Frîsiya kevn: hirte
• Frîsiya saterlandî: Haat nt
• Frîsî: hert nt
• Fulahî: ɓernde
• Gaelîka skotî: cridhe n
• Gagawzî: kalp
• Galîsî: corazón → gl n
• Gotî: 𐌷𐌰𐌹𐍂𐍄𐍉 nt (hairtō)
• Gujaratî: દિલ nt (dil), હૃદય nt (hṛdya), હૈયું nt (haiyũ)
• Gurcî: გული (guli)
• Guwaranî: ñe'ã → gn
• Haîtî: kè
• Harsusiyî: ḥelbeb
• Hawayî: puʻuwai
• Hawsayî: zuciya → ha
• Hewramî: دڵ (dił)
• Hidatsayî: náada
• Higaononî: kasingkasing
• Hindî: दिल → hi n (dil), हृदय → hi n (hŕday), हिया → hi n (hiyā), कलेजा → hi n (kalejā), जिगर → hi n (jigar), क़ल्ब n (qalb), कल्ब → hi n (kalb), हार्ट n (hārṭ), हृद् → hi n (hŕd), हिवड़ा → hi n (hivṛā), जिगरा → hi n (jigrā), गूदा → hi n (gūdā)
• Hîlîgaynonî: tagipusoon
• Hîtîtî: 𒆠𒅕 (kir)
• Hmongî: plawv
• Holendî: hart → nl nt
• Hunsrikî: Herz nt
• Hunzibî: раъкӏу (råk’u)
• Îbranî: לֵב n (lev)
• Îdoyî: kordio → io
• Îgboyî: obi
• Îlokanoyî: puso
• Îngilîziya kevn: heorte m
• Îngilîzî: heart → en
• Îngriyî: syänmuna
• Îngûşî: дог (dog)
• Înterlîngua: corde → ia
• Înuîtî: ᐆᒻᒪᑎ (oommati)
• Înupîakî: uumman
• Îrlendî: croí → ga n

  Îrlendiya kevn: cride nt

• Îsnagî: puso
• Îstriyotî: core, cor n, cour
• Îtalî: cuore → it n
• Îzlendî: hjarta → is nt
• Japonî: 心臓 → ja (しんぞう, shinzō)
• Javayî: jantung → jv
• K'içe': anima’
• Kabîlî: ul
• Kalalîsûtî: uummat
• Kalmîkî: зүркн (zürkn)
• Kannadayî: ಹೃದಯ → kn (hṛdaya)
• Kanuriyî: karǝgǝ
• Kaşûbî: serce nt
• Katalanî: cor → ca
• Keçwayî: sunqu → qu, songo, şongo
• Ketî: хуу (hū)
• Khvarşiyî: локӏва (lok’va)
• Kirgizî: жүрөк → ky (cürök)
• Kitubayî: ntima
• Kîkongoyî: mwoyo, ntima
• Kîngalî: හදවත (hadawata)
• Kînyarwandayî: umutima
• Samî:

  Samiya kildînî: кӯттҍк (kūttʹk)

• Komî-permyakî: сьӧлӧм (sʹölöm)
• Komî-zîriyî: сьӧлӧм (sʹölöm)
• Koreyî: 심장 → ko (simjang), 心臟 → ko
• Kornî: kolon m
• Korsîkayî: core → co n
• Kumikî: юрек (yurek)
• Kunayî: kuage
• Ladakhiyî: སྙིང (snying)
• Ladînoyî: korasón n
• Lakî: къюкӏ (q̄juḳ)
• Lakotayî: chaŋté
• Latgalî: sirds m
• Latînî: cor → la nt
• Latviyayî: sirds → lv m
• Lawsî: ໃຈ (chai), ກະມະລະ (ka ma la), ຈິດຕະຣາດ (chit ta rāt), ດວງໃຈ (dūang chai), ຣຶໄທ (rư thai), ຫົວໃຈ (hūa chai)
• Lazî: გური (guri)
• Lezgînî: рикӏ (riḳ)
• Lingalayî: motéma
• Lîgûrî: cheu n
• Lîmbûrgî: hert → li nt
• Lîtwanî: širdis → lt m
• Lîvonî: sidām
• Lombardî: cör, cœur n
• Luksembûrgî: Häerz → lb nt
• Luwiyanî: 𒍝𒀀𒅈𒍝 (zārza)
• Mòçenoyî: hèrz nt
• Makedonî: срце nt (srce)
• Makhuwayî: murima
• Malagasî: fo → mg
• Malayalamî: ഹൃദയം → ml (hr̥dayaṃ)
• Malezî: jantung → ms
• Maltayî: qalb → mt n
• Mançûyî: ᠨᡳᠶᠠᠮᠠᠨ, ᠮᡠᠵᡳᠯᡝᠨ
• Manksî: cree m
• Maorî: manawa
• Mapuçî: piwke
• Maranaoyî: poso'
• Maratî: ह्रुदय (hruday)
• Marî:

  Mariya rojhilatî: шӱм (šüm)

  Mariya rojavayî: йӓнг (jäng)

• Marîkopayî: iiwa
• Mayayiya yukatekî: puksiʼikʼal
• Mazenderanî: دل
• Mbya guaraniyî: py'a
• Mecarî: szív → hu
• Megrelî: გური (guri)
• Melanauyiya navendî: jatuong
• Misrî: (jb n), (ḥꜣtj n)
• Mizoyî: lung, thinlung
• Mîrandî: coraçon n
• Mokşayî: седи (sedi)
• Mongolî:

  Kirîlî: зүрх → mn (zürx)

  Mongolî: ᠵᠢᠷᠦᠬᠡ (ǰirüke)

• Mozarabîkî: قرجون n (qurəjūn)
• Muak sa-aakî: roc³ caj³
• Nahuatl:

  Nahwatliya navendî: yolotl

  Nahwatliya huastecaya navendî: yolotl

  Klasîk: yollotl, yollohtli

• Nanayî: миаван (miawan)
• Napolîtanî: core n
• Navajoyî: ajéídíshjool
• Nawrûyî: idiruko → na
• Nedersaksî: Hiärte, Hiätt ; Hart nt
• Nenetsiya tundra: сей (sej)
• Nepalî: मुटु (muṭu), हृदय (hr̥daya)
• Newarî: नुगः (nuga:)
• Nogayî: юрек (yurek)
• Normandî: tchoeu n, tchoeur n
• Norsiya kevn: hjarta nt
• Norwecî:

  Norwecî: hjerte → no nt

  Norweciya nînorskî: hjarte → nn nt, hjarta → nn nt

• Ohloniya bakur: mí̄nji
• Ojibweyî: inde'
• Okînawanî: くくる (kukuru)
• Oksîtaniya kevn: cor
• Oksîtanî: còr → oc n
• Oriyayî: ହୃତ୍ପିଣ୍ଡ (hrutpiṇḍô)
• Orokî: ме̄ва (mēva)
• Oromoyî: honnee, laphee
• Osetî: зӕрдӕ (zærdæ)
• Osmanî: یورك (yürek), قلب (kalb), گوڭل (göñül)
• Oygurî: يۈرەك → ug (yürek), قەلب → ug (qelb)
• Ozbekî: yurak → uz
• Palawî: reng
• Pangasînanî: puso
• Papyamentoyî: kurason
• Peştûyî: زړه → ps (zrë), قلب n (qalb)
• Piedmontîsî: cheur n
• Pite samî: vájbmo
• Pîpîlî: -yulu
• Pîttcantcatcarayî: kuṯuṯu
• Plodîşî: Hoat nt
• Polabî: zai̯våtăk n
• Polonî: serce → pl nt
• Portugalî: coração → pt n
• Prusiya kevn: seyr, sīr nt, sīran nt
• Puncabî: ਦਿਲ n (dil), ਜਿਗਰਾ n (jigrā), ਹਿਰਦਾ n (hirdā)
• Qazaxî: жүрек → kk (jürek)
• Qiptî: ϩⲏⲧ (hēt)
• Marwarî: हिवडौ (hivaḍau)
• Rapanuyî: mahatu
• Romagnolî: cör n
• Romancî: cor
• Romanî: ilo n
• Romanyayî: inimă → ro m, cord → ro nt
• Rusî: се́рдце nt (sérdce)
• Rusînî: сердце nt (serdce)
• Samiya bakurî: váibmu
• Samiya skoltî: čââʹđ
• Samoayî: fatun
• Samogîtî: šėrdės m
• Sanskrîtî: हृदय → sa nt (hṛdaya), हृद् → sa nt (hṛd)
• Santalî: ᱵᱳᱨᱳ (boro)
• Sardînî: còro n
• Sebopî: pucu
• Sebwanoyî: kasingkasing
• Sicîlî: cori → scn n
• Sidamoyî: wodana
• Silesî: serce nt
• Sindhî: دِلِ → sd (dili)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: ср̏це nt

  Latînî: sȑce → sh nt

• Skotî: hert
• Slaviya kevn:

  Kirîlî: срьдьцє nt (srĭdĭce)

  Glagolîtîk: ⱄⱃⱐⰴⱐⱌⰵ nt (srĭdĭce)

• Slaviya rojavayî ya kevn: сьрдьце nt (sĭrdĭce)
• Slovakî: srdce → sk nt
• Slovenî: srce → sl nt
• Somalî: wadne n, qalbi n
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: wutšoba m

  Sorbiya jorîn: wutroba m

• Sotoyiya başûr: pelo
• Spanî: corazón → es n
• Sundanî: jantung → su
• Svanî: გვი (gvi), გუ̂ი (gûi), გუ (gu)
• Swahîlî: moyo → sw y, mioyo → sw p
• Swêdî: hjärta → sv nt
• Şerpayî: སྙིང (snying)
• Şonayî: moyo
• Şorî: чӱрек (çürek)
• Tabasaranî: юкӏв (juḳ°)
• Tacikî: дил → tg (dil), қалб → tg (qalb)
• Tagalogî: puso → tl
• Tamîlî: இதயம் → ta (itayam)
• Taosî: píana
• Tausugî: jantung
• Tayî: หัวใจ → th, ดวงใจ → th, หฤทัย → th, ฤทัย → th
• Telûgûyî: గుండె → te (guṇḍe)
• Temazîxtiya atlasa navendî: ⵓⵍ n (ul)
• Teteriya krîmî: yürek
• Teterî: йөрәк → tt (yöräq)
• Tetûmî: fuan
• Tigreyî: ልብ (ləb)
• Tigrînî: ልቢ (ləbi)
• Tirkî: yürek → tr, kalp → tr, dil → tr, gönül → tr
• Tirkmenî: kalp, ýürek
• Tîbetî: སྙིང (snying), མགུལ་སྙིང (mgul snying)
• Toxarî A: āriñc
• Toxarî B: käryāñ p, arañce
• Tswanayî: pelo
• Tumbukayî: mtima
• Tuvanî: чүрек (çürek)
• Udmurtî: сюлэм (sjulem)
• Ugarîtî: 𐎍𐎁 (lb)
• Umbunduyî: utima
• Urdûyî: دل → ur n (dil), ہردی (hŕday), قلب → ur n (qalb)
• Ûbîkî: гьы (gʲə)
• Ûkraynî: се́рце nt (sérce)
• Venîsî: còre n
• Vepsî: [Peyv?]tneg
• Viyetnamî: tim → vi (心 → vi)
• Volapûkî: lad → vo
• Voroyî: süä
• Votî: süä
• Walonî: cour → wa n
• Weylsî: calon → cy m

  Weylsiya navîn: callon m

• Wolofî: xol → wo
• Ximêrî: បេះដូង (behdoung)
• Xosayî: intliziyo sinif c9/c10
• Yakutî: сүрэх (sürex)
• Yidîşî: הערץ nt (herts), האַרץ nt (harts)
• Yorubayî: ọkàn
• Yurokî: chekws
• Yûnanî: καρδιά → el m (kardiá)

  Kevn: καρδία m (kardía), κῆρ nt (kêr)

• Zêlandî: 'arte nt
• Zhuangî: sim
• Zuluyî: inhliziyo → zu sinif c9/c10
• ǃXóõ: ǀqʻàn

Tirkî

Bilêvkirin

• Deng^ⓘ

Navdêr

dil

1. ziman
   • Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]