dê
Kurdî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
[biguhêre]
dê mê
- (malbat) Dayik, day, deyk, dayk, da, dadê, mak, jina kesek ku jê welidiye.
- Gava Xezal hate malê diya xwe maçî kir, rûnişt û nanê xwe xwar." — (Sîma Semend, Xezal, Weşanên Nûdem, 1996)
- Ger ev diya min bûya, wê mîna dayikan bi min re bida û bistanda (...) — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
Gotinên pêşiyan[biguhêre]
Bi alfabeyên din[biguhêre]
Tewandî[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Ji proto-hindûewropî *dhē(i)- (“mêtin”), hevrehên kurmancî dayik, dayên û dêl, soranî دایک (dayk, “dayik”), دهڵ (deł: dêl) û دێڵ (dêł: dêl), hewramî eḏa (dayik) û dełe (dêl), farisî دایه (dayê: dayên), yûnaniya kevn θηλυς (mê) û θήλή (sermemik, serçiçik). Heman rehê proto-hindûewropî serekaniya peyva dotin ya kurdî ye jî. Bi rêya proto-hindûewropî *dʰugh₂tḗr belkî ew jî ji *dhē(i)- herwiha hevreha dot (keça kesekî/ê) ya kurmancî, دختر (duxter) ya farisî, daughter ya inglîzî... Bo zêdetir agahiyan li ser wan binere: dot. დედა (deda: dayik) ya gurcî û daduli (dêl) ya lazî bi ihtimaleke mezin ji zimanên îranî hatine wergirtin.
Werger[biguhêre]
- Afrîkansî: moeder → af, ma → af
- Aramî: ܐܡܐ → arc (imā)
- Bambarayî: bangeba → bm, woloba → bm, ba → bm
- Baskî: ama → eu
- Belarusî: мати → be (mati), маці → be (maci) mê
- Bretonî: mamm → br
- Bulgarî: майка → bg (majka)
- Çekî: matka → cs mê
- Çînî: 母亲 → zh (mǔqīn)
- Danmarkî: moder → da, mor → da g
- Misrî: (mwt) → egy
- Albanî: nënë → sq
- Almanî: Mutter → de mê
- Erebî: أم → ar (um)
- Ermenî: մայր → hy (mayr)
- Esperantoyî: patrino → eo
- Estonî: ema → et
- Farisî: مادر → fa (mâdar), والده → fa
- Fîjî: tina → fj
- Fînî: äiti → fi
- Fransî: mère → fr
- Frîsî: mem → fy mê
- Gaelîka skotî: màthair → gd mê
- Gurcî: დედა → ka (deda)
- Hawayî: makuahine → haw
- Hindî: माँ → hi (māṃ), माता → hi (mātā) mê
- Holendî: moeder → nl mê
- Mecarî: anya → hu
- Îdoyî: matro → io
- Îgboyî: nne → ig
- Îbranî: אם → he (em)
- Indonezî: ibu → id, bunda → id
- Inglîzî: mother → en, going to → en, matri- → en, ?female dog → en
- Înuîtî: ᐊᓈᓇ → iu (anaana)
- Îrlendî: máthair → ga mê
- Îtalî: madre → it mê
- Îzlendî: mamma → is mê, móðir → is mê
- Japonî: 母 → ja (haha), 母親 → ja (hahaoya)
- Katalanî: mare → ca mê
- Ximêrî: ម្ដាយ → km (mdai), ម៉ែ → km (mai)
- Koreyî: 엄마 → ko (eomma), 어머니 → ko (oemoeni)
- Kornî: mam → kw
- Sirboxirwatî: majka → sh, mati → sh
- Latînî: māter → la
- Latviyayî: māte → lv mê
- Lingalayî: mamá → ln
- Lîtwanî: motė → lt mê, motina → lt mê
- Lombardî: mader → lmo
- Lugandayî: maama → lg
- Luksembûrgî: Mamm → lb mê
- Makedonî: мајка → mk (majkа)
- Malayalamî: അമ്മ → ml (amma)
- Maltayî: omm → mt, mamà → mt, ma → mt
- Maorî: matua → mi wahine → mi
- Maratî: आई → mr (āī)
- Megrelî: დიდა → xmf (dida)
- Nepalî: आम → ne (āma)
- Norwecî: mor → no g, mamma → no g, moder → no g
- Noviyalî: matra → nov, patra → nov
- Oksîtanî: maire → oc mê
- Slaviya kevn:
- Polonî: matka → pl mê, mama → pl mê
- Portugalî: mãe → pt mê
- Peştûyî: مور → ps (mwr)
- Romanî: dej → rom mê
- Romanyayî: mamă → ro mê
- Rusî: мать → ru (mat’)
- Samiya bakurî: eadni → se
- Sanskrîtî: मातृ → sa (mātr̩)
- Sirboxirwatî: mat → sh, mati → sh, mater → sh, majka → sh mê, roditeljica → sh mê, rođenica → sh mê
- Skotî: mither → sco, moder → sco
- Slovakî: matka → sk mê
- Slovenî: mati → sl mê
- Sonxayî: ɲaa → ses
- Sorbiya jêrîn: maś → dsb mê
- Spanî: madre → es mê
- Swahîlî: mzazi → sw
- Swêdî: mor → sv g, moder → sv g
- Tagalogî: ina → tl
- Tayî: แม่ → th (mâe), มารดา → th (maandaa)
- Tamîlî: தாய் → ta (tāy)
- Teteriya krîmî: ana → crh
- Tîbetî: ཡུམ → bo (yum)
- Tirkî: anne → tr, ana → tr, kocakarı → tr, mader → tr, nene → tr, valide → tr, ?ece → tr, ?haydi → tr, ?yallah → tr, ?cak → tr
- Tokpisinî: mama → tpi, mami → tpi
- Ûkraynî: мати → uk (máty)
- Venîsî: mare → vec mê, mama → vec mê
- Weylsî: mam → cy
- Viyetnamî: mẹ → vi
- Yûnanî: μητέρα → el (mitéra), μάνα → el (mána)
- Yûnaniya kevn: μήτηρ → grc (mếtêr)
- Zazakî: ma → diq
- Zuluyî: umama → zu
[biguhêre]
dê nêr
Bikaranîn[biguhêre]
- Bi taybetî di kurmanciya rojavayî û di soranî de
Etîmolojî[biguhêre]
Ji proto-îranî *desyu- (warê dijminan, welatê dijminan), hevreha sanskrîtî desyu- (dijmin), avestayî dexyu- (war, welat), farisiya kevn dehyu-, pehlewî dêh, dih ya hin devokên kurmancî (derdorên Elbistanê) û navên bajarên Dih û Dihokê ("gundê biçûk"), دێ (dê: gund) ya soranî, dew (gund) ya zazakî û ده (dih: gund) ya farisî
Werger[biguhêre]
Hoker 1[biguhêre]
dê
- Peyvikek alîkar dikeve gel lêkerên tewandî û diyar dike ku bûyerek dê di pêşerojê anku dema bêt de biqewime.
- Ez dê sibê biçim.
- Ew dê sala bêt bigihe vir.
- Dema mezin bibî, dê ji bîr bikî.
Hevmane[biguhêre]
Herwiha[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Hevreha zazakî do, ji divê (bide ber inglîzî will = "dê" ji will= vîn, îrade) yan ji "dike" wek "ew dike biçe", yan jî ji "dihê"(dê) wek "ew dihê biçe"
Jê[biguhêre]
Werger[biguhêre]
Hoker 2[biguhêre]
dê
Werger[biguhêre]
- Kurdî
- Bilêvkirina IPAyê bi kurdî
- Dengên kurdî ji Wanê
- Deng bi kurdî
- Navdêr bi kurdî
- Navdêrên mê bi kurdî
- Malbat bi kurdî
- Jêgirtinên ji pirtûkan bi kurdî
- Jêgirtin bi kurdî
- Peyvên kurdî yên mîrasmayî ji proto-hindûewropî
- Peyvên kurdî ji proto-hindûewropî
- Kontrola wergerê
- Navdêrên nêr bi kurdî
- Peyvên kurdî ji proto-îranî
- Hoker bi kurdî