bîr

Kurmancî

Navdêr

Cihê parastina bîranînan di mejî de ye

bîr mê

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	bîr	bîr
Îzafe	bîra	bîrên
Çemandî	bîrê	bîran
Nîşandera çemandî	wê bîrê	wan bîran
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	bîrek	bîrin
Îzafe	bîreke	bîrine
Çemandî	bîrekê	bîrinan

1. yad, hafîze, xatîre, hiş, mejî, ser,
   şiyan û kapasîteya hişê mirovan ku bûyer qeyd dike û paşî dikare vegerrîne
   • ji bîrê çûn
   • ji bîr kirin, hatin bîrê, anîn bîrê
   • Ew di zikê erdê de veşartî ne û xewa xwe dikin, ta ku rojekê tê bîra yekê ji wan şiyar bibe... — (Mîrzayê Biçûk, Antoine de Saint-Exupéry, werger: Fawaz Husên, Weşanên Nûdem)
   • Dû re hevalên wî Ferxo û îso hatin bîra wî.— (Girtî, Firat Cewerî, Weşanên Nûdem)

Ji wêjeya klasîk

• Nepirsî qet hebîb carek
  Gelo nayêne bîrê em
  Di vê nêçîr û ravê da— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: بیر

Ji

hevreha soranî بیر (bîr), zazakî vîr, hewramî wîr, farisî ویر (vîr), بیر (bîr) û بر (bir), pehlewî vîr û vîrek, avestayî vîre-, belûçî gîr... ji zimanên îranî. Her sê formên farisî jî kêm li kar in, li cihê wan یاد (yad) serdest e û van salên dawîn ji farisî bi rêya soranî ketiye kurmancî jî: yad. "Bîr" ya bi maneya "yad" û "bîr" ya bi wateya "çala avê" ji aliyê etîmolojiyê ve ne ji eynî rehî ne.

Jê

• anîn bîra xwe
• anîn bîrê
• bi bîr anîn
• bîranîn
• bîr birin
• bîrhatin
• hatin bîrê
• ji bîrê birin
• ji bîr kirin
• ji bîrê çûn
• bi bîr xistin

Werger

• Afrîkansî: herinnering ^→ af
• Bambarayî: hakili ^→ bm
• Çekî: paměť ^→ cs
• Çînî: 记 ^→ zh (jì)
• Danmarkî: erindring ^→ da, hukommelse ^→ da
• Elmanî: Andenken ^→ de n, Erinnerung ^→ de m, Gedächtnis ^→ de n, ^?Kuhle ^→ de
• Erebî: ذاكرة ^→ ar (dākira), ^?الحسبان ^→ ar, ^?الدحلة ^→ ar, ^?العاثور ^→ ar, ^?بئر ^→ ar
• Esperantoyî: memoro ^→ eo
• Farisî: یاد (yad), حافظه (hafizê), خاطره (xatirê), ياد ^→ fa, ^?چاه ^→ fa
• Ferî: minni ^→ fo
• Fînî: muisti ^→ fi
• Frensî: mémoire ^→ fr
• Holendî: herinnering ^→ nl(1), geheugen ^→ nl(2), heugenis ^→ nl(3), tussentijdse afrekening ^→ nl, nota ^→ nl, staat ^→ nl(4), gedachtenis ^→ nl, herdenking ^→ nl(5), latentie ^→ nl(6)
• Îdoyî: memoro ^→ io
• Inglîzî: memory ^→ en, recollection ^→ en
• Îtalî: memoria ^→ it
• Japonî: 記憶 ^→ ja (kioku)
• Koreyî: 기억 ^→ ko (gieok)
• Oksîtanî: memòria ^→ oc
• Papyamentoyî: memoria ^→ pap
• Polonî: pamięć ^→ pl
• Portugalî: memória ^→ pt
• Spanî: memoria ^→ es, recuerdo ^→ es
• Swêdî: minne ^→ sv
• Tirkî: anı ^→ tr, bellek ^→ tr, bilinç ^→ tr, dimağ ^→ tr, entelekt ^→ tr, hafıza ^→ tr, hatır ^→ tr, zihin ^→ tr, ^?bilinç şuur ^→ tr, ^?dimağ hafıza ^→ tr, ^?soğulmak ^→ tr
• Yewnanî: μνήμη ^→ el (mními)
• Yewnaniya kevn: μνημοσύνη ^→ grc (mnêmosúnê)

Navdêr

bîreke avê

bîr mê

1. çala çêkirî bo ku ava baranê tê de bicive û mirov bo xwe bi kar bîne
   • Bîrên sehrayê tenê qideke di nava xîzê de kolayî ne. — (Mîrzayê Biçûk, Antoine de Saint-Exupéry, werger: Fawaz Husên, Weşanên Nûdem)
2. hiş, mejî, ser,
   şiyan û kapasîteya hişê mirov ku bûyer û rûdanan tomar bike û karibe şûnda va bîne, ew cih ji serê mirovî yê zanîn û tecrûbeyên wê /wî tê de
   • ji bîrê çûn
   • ji bîr kirin, hatin bîrê, anîn bîrê

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: بیر

Bide ber

• bîre
• dîr
• hîr
• jîr
• kîr
• lîr
• mîr
• nîr
• pîr
• qîr
• sîr
• şîr
• tîr

Ji

Ji erebî بئر (bîir), hevreha ܒܐܪܐ (bîira) ya aramî, בְאֵר (biê) ya îbranî û bir ya maltayî.

Durxaneya Cellikanî

Peyve `bîr`ê a bi wateya çala avê bi rastî di erebî de jî `bîr` e .Lewma zimanzanê ev xala ferhengê nivîsandî tavilê bi hêsanî biryarê dide ku ev peyva kurdî ji erebî hatiye. Baş e! Em nika li hinek zimanên din binêrin ka bîr di wan zimanan de çawa ye? Gava em li zimanên xwîşk û birayên kurdî dinêrin, dibînin ku di wan zimanan de peyva `bîr`ê bi hinek guhartin hê jiyana xwe didomînin. Bo embaz îngîlkî de `bourne`,zê an çem e,``brook`` ,çem û robar e, almankî `burnnen` hem bîr e hem kanî ye.Di proto hind û ewropî de ango di arî de jî reh û riçala vê peyvê heye ku ew jî ``bhreue`` ye. Wateya wê a ewilîn kelîn, fûrîn û bilqîn e. Ger mirov wê bi pîtên kurdî binivîsîne wisa dixuye `brû`. peyva bîr û `brû` heman yek in. Gelek nêzî hevûdu ne. Xêr ji wê jî nimûneyên din ên zimanê hind û ewropî hene ku bi me dide pejirandin ku rîçala peyva bîrê di gelek zimanên hevrehên kurdî de jî hîn li kar û li dar in. Sermesela sanskirîtî bhurnih bi wateya tund û tûjiyê bi wateya peyva kurdî `birh`ê ku bi bîrê ve hemreh in u di kurdî de wateya birhê, hêza avê ye.Pehva yewnanî phrear (ango `frîr` tê xwendinê) bi wateya kanî ye.Peyva latînkî `fervere` jî ji heman rehê bîra kurdî ye ku wateya wê a nika fûrîn e. Peyva rûsî bruja bi maneya herk û cereyanê ye. Hê ser de jî peyvinên kurdî hene ku mirov yekser dibîne ku bi peyva bîrê ve xizm û lêzimên hev in an jî ji heman rehî piraştine. Bo wekok jî ez dikanim peyvên `bêrm` ango gol, birk ango curn û hewzê avê, behr jî derya ye bidim. Behr, bêrm, birk û bîr ma ev peyv ne xizm û lêzmên hev in ?

Kifş e ku ev peyveke resen a kurdî ye û erebî ev peyv jî kurdî wergirtiye. Di vir de du lawaziyên nivîskarê vê xalê derdikevin hemberê me ku ev du nexweşiyên bindestî ên gelê kurd in jî . Yek ji wan keslanî û tiralî ye ku em zehmet nakin ku li ser karekî bixebitin. A duyemîn jî ew e ku em kurdî biçûk û xore dibînin û erebî û hemû zimanên din mezin dibînin. Em ji pêş de qebûl dikin ku kurdî ne zimanekî resen û xwerû û bingehîn e. Bi kinasî sedema vê çeftiyê xoretî û tiralî ye.

Ez van tişten heman fêhm dikim lê tiştek mêjiyê min hilnagire, ew jî ew ku çawa gengaz dibe ku ew kesê ku di binhişên wan de xoretî û biçûktiya kurdî û kurdbûnê hene li ser kurdî û kurdbûnê dibin pispor, dibin zimanzan dibin rehnas hwd. Aha ev e a ku min ji dîn û ayînê derdixe!

Bi zaravayên kurdî

• hewramî:
• kurmancî: bîr
• soranî: bîr
• zazakî:

Werger

• Afrîkansî: put ^→ af
• Bretonî: puñs ^→ br
• Çekî: studna ^→ cs
• Danmarkî: brønd ^→ da
• Elmanî: Brunnen ^→ de m
• Erebî: بئر (bîir)
• Esperantoyî: puto ^→ eo
• Farisî: چاه (çah)
• Ferî: brunnur ^→ fo
• Fînî: kaivo ^→ fi
• Frensî: puits ^→ fr
• Holendî: put ^→ nl
• Îdoyî: puteo ^→ io
• Îbriya kevn: באר ^→ hbo
• Indonezî: sumur ^→ id
• Inglîzî: well ^→ en, pit ^→ en
• Îrî: tobar ^→ ga
• Katalanî: pou ^→ ca
• Norwecî: brønn ^→ no
• Slaviya kevn: кладѧѕь ^→ cu m
• Polonî: studnia ^→ pl
• Portugalî: cisterna ^→ pt ; poço ^→ pt
• Rusî: колодец ^→ ru m
• Sirananî: peti ^→ srn
• Sonxayî: day ^→ ses
• Spanî: pozo ^→ es
• Swahîlî: kisima ^→ sw ; shimo ^→ sw
• Tirkî: kuyu ^→ tr
• Yewnanî: πηγάδι ^→ el (pigádhi)

3. vexwarina alkoholîk

 Binêre: bîre

Zazakî

navdêr, nêr

Wate

1. bîr, çala avê

Soranî

navdêr

Wate

1. bîr, çala avê

4. Amîrê kirina bergûza

navdêr, nêr

wate

1. amûreke bo çêkirina bergûza ku derziyê merezî pêvediken