tîr

 Binêre herwiha: TIR, Tîr, tir, û -tir

Kurdî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /tiːɾ/
• (Navdêr)

  Deng (Bidlîs)

• (Rengdêr)

  Deng (Bidlîs)

• Kîtekirin: tîr

Navdêr 1

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tîr	tîr
Îzafe	tîra	tîrên
Çemandî	tîrê	tîran
Nîşandera çemandî	wê tîrê	wan tîran
Bangkirin	tîrê	tîrino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tîrek	tîrin
Îzafe	tîreke	tîrine
Çemandî	tîrekê	tîrinan

tîr

tîr mê

1. (çek) Çekek seriktûj e ku ji kevanê tê avêtin.
   • Eger ku awir tîr bin, çav û birû jî kevan in. Di helbestan de wekî evîndar birûyên xwe xwar bike ev mîna kevanê vedikişe, tê pejirandin. Birû ji ber ku tîra herî dijwar biaveje xwe vedikişîne. — (Di Helbestên Melayê Bateyî de Evîn û Hezkirin, Reşît Rojdar Yildiz, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi)
   • Ji wê rojê dizanî min
     Ko yar ew tîr li cergê da
     Gelo dîsa bibînim ez— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

   Reş e weke qîrê,
   Rast e weke tîrê.

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: تیر

Etîmolojî

Hevreha soranî تیر‎ (tîr), farisî تیر‎ (tîr), tacikî тир (tîr), pehlewî tigr, avestayî tiẍre-, tiẍri-, ji zimanên îranî. Herwiha bide ber sûmerî 𒋾 (ti: tîr)

Bide ber

• rim

Jê

• sertîrik
• sertîrikî
• tîravêj
• tîravêjî
• tîrik
• tîrk

Bi zaravayên din

• Soranî: تیر‎ (tîr)

Werger

• Afrîkansî: pyl → af
• Bretonî: saezh: bir → br
• Bulgarî: стрела → bg (strela)
• Çekî: šíp → cs
• Çînî: 箭 → zh
• Danmarkî: pil → da
• Albanî: shigjetë → sq
• Almanî: Pfeil → de m, Achse → de m, steif → de
• Erebî: سهم (sehm), ^?السفیق‎ → ar, ^?السهم‎ → ar, ^?الصنیع‎ → ar, ^?النبل‎ → ar, ^?النشاب‎ → ar, ^?النشابة‎ → ar, ^?بنات العجز‎ → ar, ^?ثخین‎ → ar, ^?خاثر‎ → ar
• Esperantoyî: sago → eo
• Estonî: nool → et
• Farisî: تیر‎ → fa, تیره‎ → fa, ^?آسه‎ → fa, ^?پیکان‎ → fa, ^?تیرک‎ → fa, ^?خدنگ‎ → fa, ^?رنگ تیره‎ → fa, ^?سیاره تیر‎ → fa, ^?غلیظ‎ → fa, ^?کثیف‎ → fa, ^?محور‎ → fa
• Fînî: nuoli → fi
• Fransî: flèche → fr
• Friyolî: frece → fur
• Galîsî: frecha → gl
• Guwaranî: hu’y → gn
• Gujaratî: બાણ → gu (bāṇ)
• Hindî: बाण तीर शर
• Holendî: pijl → nl
• Mecarî: nyílvessző → hu
• Îdoyî: flecho → io
• Îbranî: חץ‎ → he
• Inglîzî: arrow → en, pycno- → en, ^?cord → en, ^?dilatant → en, ^?sagitta → en, ^?slab → en, ^?Mercury → en, ^?rolling pin → en
• Îtalî: freccia → it, dardo → it, strale → it
• Japonî: 矢 → ja
• Katalanî: fletxa → ca
• Kînyarwandayî: umwambi → rw
• Sirboxirwatî: strijela → sh
• Latînî: sagitta → la, telum → la
• Lîmbûrgî: piel → li
• Masayî: em'bae → mas
• Malagasî: flesy → mg
• Malezî: anak panah → ms
• Maratî: बाण → mr (bāṇ)
• Mokşayî: nal → mdf (nal)
• Napolîtanî: frezza → nap
• Papyamentoyî: flecha → pap
• Polonî: strzała → pl
• Portugalî: flecha → pt
• Peştûyî: غشۍ‎ → ps
• Puncabî: ਬਾਣ → pa (bāṇ)
• Keçwayî: wach'i wachi
• Rapanuyî: te'a → rap
• Romanyayî: sageata → ro
• Rusî: стрела → ru (strela)
• Samiya bakurî: njuolla → se
• Sanskrîtî: वाण → sa (vāṇa)
• Tswanayî: motswi → tn, motsu → tn
• Sotoyiya başûr: motsu → st
• Spanî: flecha → es, saeta → es
• Swahîlî: mshale → sw
• Swêdî: pil → sv
• Tayî: ลูกศร: ลูกธนู → th
• Tetûmî: rama-isin → tet
• Tirkî: ok → tr, merdane → tr, ağdalı → tr, oklava → tr, taife → tr, tıkız → tr, ^?Merkür → tr, ^?ok demiri → tr, ^?konsantre → tr, ^?koyu → tr
• Urdûyî: تير‎ → ur
• Weylsî: saeth → cy
• Flamiya rojava: pijl → vls
• Xosayî: utolo → xh
• Yûnanî: βέλος → el (vélos)
• Zuluyî: umcibisholo → zu, umcibishelo → zu

Navdêr 2

tîr mê

1. Erd û zeviyên teng û dirêj.

   Tîra felankeso îsal beyar ma ye

Etîmolojî

  Etîmolojiya vê peyvê nehatiye nivîsîn. Eger tu bi rastî bizanî, kerem bike bişkoka "biguhêre" ya di ser van gotinan re bitikîne û etîmolojiya vê peyvê binivîse. Çavkaniyên ku te ew etîmolojî jê girtiye jî binivîse.

Rengdêr

tîr, t-ya nerm, r-ya nerm

1. şileya ne zelal, şileya bihêz, şileya xurt
   şileya kêm av û zêde tiştek din tê de heye
   • Xwîna ku jê dihat sorereş û tîr bû. — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
   • (...) carina jî bi hemû dengan ko hungiva tîr û xwîna ron tevî hev dikirin. — (Mehmed Uzun, Hawara Dîcleyê 1, Weşanên Nefel, 2003)
2. sift; tiştên req, hişk; dijberê ronatî
   • (...) di devê deriyê odê de dûmaneke tîr û tûj li ruyê wî dikeve (...) — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Welat, 1994)
3. xestî. Mirovên bi nexweşiya şekir ketine, xestiya glukozê di nav xwîna wan de bilind e, ji ber wê yekê xwîna wan piçek tîr e.

Dijmane

• ruhn

Bide ber

• dijwar
• sûr
• tirş
• tûj

Bikaranîn

Lêker:

• tîr bûn
• tîr kirin

Navdêr:

• tîrbûn
• tîrkirin

Rengdêr:

• tîrbûyî
• tîrkirî

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *tegus, hevreha peştûyî ټينګ (ṭing), ermenî թանձր (tencir), albanî thuk, inglîzî thick, almanî dick, holendî dik...

Jê

• tîrahî
• tîratî
• tîrayî
• tîrî
• tîrîtî
• tîrtî

Werger

• Almanî: dicht → de, dickflüssig → de
• Erebî: غليظ‎ → ar (ẍelîẓ), كثيف‎ → ar
• Ermenî: թանձր → hy (tʿanjr)
• Fînî: sakea → fi, tiheä → fi
• Fransî: épais → fr
• Inglîzî: dense → en, thick → en
• Îtalî: espresso → it
• Japonî: 濃い → ja
• Polonî: gęsty → pl
• Portugalî: espresso → pt
• Rusî: густой → ru (gustoj)
• Tirkî: yoğun → tr, ^?kıvamlı → tr