xew

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /xɛw/
• Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: xew

Navdêr

Tewandina xew
Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	xew	xew
Îzafe	xewa	xewên
Çemandî	xewê	xewan
Nîşandera çemandî	wê xewê	wan xewan
Bangkirin	xewê	xewino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	xewek	xewin
Îzafe	xeweke	xewine
Çemandî	xewekê	xewinan

zarokek di xewê de

xew m

1. rewşa mirov yan heywanek din tê de nivistî anku raketî anku razayî ye,
   bêhişiya ku mirov êvaran dikeviyê û bi şev tê de ye û spêdeyan jê şiyar dibe

   ketin xewê (nivistin, raketin, razan)

   di xewê de bûn (nivistî bûn, raketî bûn, razayî bûn)

   ji xewê hişyar bûn, ji xewê rabûn (hişyar bûn, şiyar bûn)

   • Ma j`hesreta şîrînleban
     xew tête çehvan qet şeban
     firyad-i der ber kewkeban
     pirsê bike j’ bîdarê çerx. — (Melayê Cizîrî, ~ 1620)
2. sekinîn
   • Wê demê, qencîya min diket xew, xerabiya min, a ku ji ber arûzeyan hişyar dima. — (Robert Louis Stevenson, (wergêr Ciwanmerd Kulek), Meseleya Seyr a Dr. Jekyll û Mr. Hyde, Avesta, 2020, r. 70, ISBN 978-605-2246-80-1)

Herwiha

• xwew

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: خه‌و
• kurdî-krîlî: хәԝ

Têkilî

• nivistin
• paldan
• raketin
• razan
• veketin
• xewn
• xewtin

Bi zimanê zarokan

• hakê
• hayê
• haê
• lolê
• lolî

Jê

• berxew
• (lêker) di xew bûn
• (lêker) di xew man
• (lêker) di xew çûn
• (lêker) ji xew rabûn
• (lêker) ji xew rakirin
• (lêker) xew anîn
• (lêker) xew kirin
• xewandin
• xewandî
• (navdêr) xewanîn
• (navdêr) xewkirin
• xewn
• xewno
• xewnokî
• xewnperist
• xewnperistî
• xewnî
• xewtin
• xewto
• xewtok
• xewtoyî
• xewtî
• xewî
• xewîn
• xewînok
• xewînokî
• çavxew

Etîmolojî

Hevreha din ya kurmancî xewn, soranî خه‌و (xew) û خه‌ون (xewn), kurdiya başûrî xew, lekî xaw, goranî/hewramî xaw, zazakî hewn, mazenderanî خو‎ (xû), gîlekî خفت‎ (xuft), farisî خواب‎ (xᵛab), belûçî واب (wab), pehlewî 𐭧𐭥𐭠𐭡‎ (xwab), avestayî 𐬓𐬀𐬞𐬀𐬥‎ (xᵛapan: xew) û 𐬓𐬀𐬠𐬛𐬀-‎ (xᵛabda-: nivistin) û 𐬓𐬀𐬟𐬥𐬀 (xᵛafna: xewn)... sanskrîtî स्वप (svapa) û स्वाप (svāpa), punjabî ਸੌਣ (sauṇ), hindî स्वप्न (svapn) û षुप्ति (ṣupti)... latviyayî sapnis, lîtwanî sãpnas... rûsî/ukraynî/makedonî сон (son), bulgarî сън (sǎn), serbokroatî са̏н / sȁn, çekî/polonî/slovakî sen... îrlandiya kevn súan... latînî somnus, romanî somn, îtalî sonno, fransî somme, sommeil, portugalî sono, spanî sueño... inglîziya kevn swebban, inglîziya niha sweb, asweve, danmarkî/norwecî sove, sovne, søvn, swêdî sova, sömn... hîtîtî 𒋗𒌒𒈦𒉿𒀭𒍝 (su-up-pár-wa-an-za /supparwanz(a)/)... yûnaniya kevn ὕπνος (húpnos)... hemû ji proto-hindûewropî *swep-.

Bo guherîna dengên *sw- yên proto-hindûewropî bi xw- di zimanên îranî de bidin ber herwiha: xwandin, xwê, xwişk...

Peyva yûnanî ὕπνος (húpnos) ketiye gelek zimanan û kurdî jî: hîpnoz, hîpnotîk...

Peyva îranî bi forma xwe ya farisî ketiye hinek zimanên Hindistan û Pakistanê jî, bo nimûne: hindî ख़्वाब (xvāb), ûrdûyî خواب (xvab, xab)

Çavkanî:

• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
• Mackenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London, New York, Toronto: Oxford University Press.
• Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
• The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): http://starling.rinet.ru/
• Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots^[1], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2an

Bi zaravayên din

• Soranî: xew
• kurdiya başûrî: xew
• lekî: xaw
• goranî/hewramî: xaw, werm
• zazakî: hewn, xow(xew)

Werger

• Afrîkansî: slaap → af
• Albanî: gjumë → sq
• Almanî: Schlaf → de nêr}
• Altayiya başûrî: уйку (uyku)
• Azerî: yuxu → az
• Başkîrî: йоҡо (yoqo)
• Bretonî: kousked → br, kousk → br, hun → br
• Bretonî: kousk → br, hun → br
• Çekî: spánek → cs
• Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
• Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
• Çuvaşî: ыйха (yjha)
• Danmarkî: søvn → da g
• Endonezyayî: tidur → id
• Erebiya misrî: نوم (nûm)
• Erebî: نَوْم → ar (newm)
• Ermenî: քուն → hy (kʻun)
• Esperantoyî: dormo
• Farisiya navîn: 𐭧𐭥𐭠𐭡 (xwāb)
• Farisî: خواب (xab, خواب → fa (xab, xvab)
• Fînî: uni → fi, nukkuminen → fi
• Fransî: sommeil → fr
• Gagawzî: uyku
• Galîsî: sono → gl m
• Galoyî: dormitz
• Grîkoyî: ìpuno, ìnno nêr}
• Gurcî: ძილი (ʒili)
• Holendî: slaap → nl
• Îbranî: שינה → he m (sheiná)
• Îdoyî: dormo → io
• Îngilîziya kevn: slæp
• Îngilîzî: sleep → en
• Îrlendî: codladh
• Îtalî: sonno → it
• Japonî: 眠り → ja (nemuri), 睡眠 → ja (suimin)
• Karaçay-balkarî: джукъу (cuqu)
• Katalanî: son → ca
• Kirgizî: уйку → ky (uyku)
• Kîkûyûyî: toro
• Komorî: tsinzi
• Koreyî: 잠 → ko (jam), 수면 → ko (sumyeon)
• Koreyî: 잠 → ko (jam)
• Kornî: cusk, hun
• Korsîkayî: sonnu
• Kumikî: юху (yuxu)
• Maorî: moe → mi
• Mecarî: alvás → hu
• Misrî: qdd
• Mongolî: нойр → mn (nojr)
• Nahwatlî: cochina
• Normandî: soumé m, dormi
• Portugalî: sono → pt
• Qazaxî: ұйқы (uyqı)
• Romanyayî: somn → ro
• Rusî: сон → ru (son) (son) nêr}
• Samiya bakurî: nagir
• Sanskrîtî: निद्रा → sa (nidrā), स्वप (svapa), स्वाप → sa (svāpa)
• Siryaniya klasîk: ܫܢܬܐ‎ (şintā)
• Sonxayî: jirbi
• Spanî: sueño → es
• Sûmerî: 𒅇 (u3 /u/)
• Swahîlî: usingizi → sw
• Swêdî: sömn → sv
• Şîngazîcayî: ntsindzi, mlalo
• Teteriya krîmî: yuqu
• Teterî: йокы → tt (yoqı)
• Tirkî: uyku → tr
• Tirkmenî: uky
• Tofalarî: уъйһю
• Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
• Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
• Ximêrî: ដំណើរដេកលក់ (dɑmnaə deɛk lʊək)
• Yakutî: уу (uu), утуйуу (utuyuu)
• Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos) nêr}
• Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos)

Soranî

Bilêvkirin

• IPA: /xau̯/

Navdêr

xew

1. xew
   • Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]