hişyar

 Binêre herwiha: Hişyar

Kurmancî

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
hişyar	hişyartir	herî hişyar hişyartirîn

hişyar

1. ne di xew, ne nivistî, ne raketî, ne razayî

   Hemî şevê em ji tirsan hişyar man.

2. li ser hişê xwe, ya/yê ku hay anku agah ji xwe heye

   Li xwe hişyar bin, nekevin.

   Hevmane: agadar, haydar, miqate

   Dijmane: nivistî, raketî, razayî

3. aqildar, biaqil, aqilmend, aqil, hişmend
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Ji wêjeya klasîk

• Li yek hişyar bin nebête cergebez
  Ger divêtin hûn ji narê bin necat — (Mela Hesenê Bateyî, Mewlûda Kurdî, ~1720)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: هشیار‎

Herwiha

• heşyar
• şiyar

Jê

• hişyarî
• hişyarker
• hişyarkerî
• (Lêker) şiyar bûn
• (Lêker) şiyar kirin
• şiyar man
• hişyar kirin
• hişyar bûn
• (Navdêr) şiyarbûn
• (Navdêr) şiyarkirin
• şiyarman
• hişyarbûn
• hişyarkirin
• (Rengdêr) hişyarkirî

Etîmolojî

Ji hiş + yar.

Werger

ne nivistî, ne razayî, ne raketî

• Almanî: wach → de
• Astûrî: epiertu, despiertu
• Belarusî: ня спя́чы (nja spjáčy)
• Bîkoliya naverast: mata
• Bretonî: dihun → br
• Bulgarî: буден → bg (buden)
• Çamicuroyî: ikakwi'ti
• Çekî: vzhůru → cs, probuzený, bdící
• Çînî:

  Mandarînî: 醒着 (xǐngzhe), 醒覺 (xǐngjué), 清醒 → zh (qīngxǐng)

• Danmarkî: vågen → da
• Endonezyayî: bangun → id, terjaga → id, tidak tidur
• Erebî: يَقِظ‎ (yaqiẓ)

  Erebiya misrî: صاحي‎ (ṣāḥī)

  Erebiya fasî: فايق‎ (fāyiq), صاحي‎ (ṣāḥi)

• Ermenî: զարթուն → hy (zartʿun), արթուն → hy (artʿun)
• Esperantoyî: maldorma, veka
• Farisî: بیدار‎ → fa (bidâr)
• Ferî: vakin
• Fînî: hereillä oleva → fi, valveilla oleva → fi
• Fransî: éveillé → fr, réveillé → fr
• Gaelîka skotî: dùisgte
• Galîsî: esperto
• Gurcî: მღვიძარე (mɣviʒare), გამოღვიძებული (gamoɣviʒebuli), ფხიზელი (pxizeli)
• Holendî: wakker → nl, ontwaakt → nl
• Îbranî: ער‎ → he (er)
• Îdoyî: vekanta, vigilanta, vigilema
• Îngilîzî: awake → en
• Îrlendî: i do dhúiseacht
• Îtalî: sveglio → it, desto → it
• Îzlendî: vakandi
• Japonî: 目が覚めた (me ga sameta), 目ざめた (めざめた, mezameta)
• Katalanî: despert → ca, llevat → ca
• Kirgizî: ойготуу → ky (oygotuu), сезимин козгоо (sezimin kozgoo), ойгонуу → ky (oygonuu), козголуу → ky (kozgoluu), жандануу → ky (candanuu), баамдоо → ky (baamdoo), түшүнүү → ky (tüşünüü), ойгоо → ky (oygoo), уктабаган → ky (uktabagan), уйкусуз → ky (uykusuz), түшүнүүчү → ky (tüşünüüçü), сак → ky (sak), абайлагыч → ky (abaylagıç), этият → ky (etiyat), этияттуу → ky (etiyattuu), акырын → ky (akırın)
• Latînî: vigil → la
• Luksembûrgî: waakreg
• Makedonî: буден (buden)
• Maorî: oho
• Mecarî: éber → hu
• Normandî: rêvilyi
• Norwecî:

  Norwecî: våken → no

  Norweciya nînorskî: vaken

• Old English: use the verb wacian, waciende
• Polonî: czujny → pl, przebudzony
• Portugalî: desperto → pt, acordado → pt
• Romanyayî: treaz → ro
• Rusî: бо́дрствующий → ru (bódrstvujuščij), просну́вшийся → ru (prosnúvšijsja), не спя́щий (ne spjáščij)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: бу́дан n

  Latînî: búdan → sh n

• Sîlhetî: ꠢꠎꠣꠉ (hozag)
• Slovakî: zobudiť sa
• Slovenî: buden
• Spanî: despierto → es
• Swêdî: vaken → sv
• Şîngazîcayî: hashiri
• Tagalogî: gising → tl
• Telûgûyî: మేలుకునియుండు (mēlukuniyuṇḍu)
• Tirkî: uyanık → tr
• Urdûyî: بیدار‎ (bedār)
• Ûkraynî: не спля́чий (ne spljáčyj)
• Viyetnamî: thức → vi, thức dậy → vi
• Walonî: dispierter → wa
• Yûnanî: ξύπνιος → el (xýpnios), αφυπνισμένος → el (afypnisménos)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

haydar, agadar, baldar

• Almanî: aufmerksam → de, wachsam → de
• Bengalî: সতর্ক → bn (śôtôrk)
• Bulgarî: бдителен → bg (bditelen), внимателен → bg (vnimatelen)
• Çînî:

  Mandarînî: 警惕 → zh (jǐngtì)

• Erebî: يَقِظ‎ (yaqiẓ)
• Ermenî: զգաստ → hy (zgast), արթուն → hy (artʿun), զգոն → hy (zgon)
• Esperantoyî: vigla, mallaca
• Fînî: virkeä → fi, pirteä → fi, valpas → fi
• Fransî: alerte → fr
• Gaelîka skotî: grad
• Hindî: सतर्क → hi (satark)
• Îbranî: עֵרָנִי‎ n (eraní), דָּרוּךְ‎ → he n (darúkh)
• Îngilîzî: alert → en
• Îrlendî: airdeallach, beo-intinneach, biorbach, braiteach, fuireachair
• Îtalî: allerta → it
• Japonî: 機敏な → ja (きびんな, kibin na), 警戒する → ja (けいかいする, keikai suru)
• Katalanî: vigilant → ca
• Koreyî: 기민하다 → ko (giminhada), 경계하다 → ko (gyeonggyehada)
• Latînî: intentus, vigilans
• Latviyayî: modrs
• Luksembûrgî: aläert
• Maltayî: attent
• Maorî: matawhiuwhiu, hiwa, mataara, ohiti, ohitu, matatū, tauwhiro
• Norwecî: oppmerksom → no, våken → no
• Plodîşî: schneiw
• Polonî: czujny → pl, uważny → pl
• Portugalî: alerta → pt
• Rusî: бди́тельный → ru (bdítelʹnyj), внима́тельный → ru (vnimátelʹnyj), насторо́женный → ru (nastoróžennyj)
• Sanskrîtî: सतर्क → sa (satarka)
• Slovakî: poplach
• Spanî: alerta → es, vigilante → es
• Swahîlî: chonjo → sw, tahadhari → sw
• Swêdî: alert → sv, vaken → sv
• Tirkî: uyanık → tr
• Urdûyî: سترک‎ (satark)

• Ûkraynî: насторо́жений (nastoróženyj), ува́жний → uk (uvážnyj)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

hişmend, biaqil

• Adîgeyî: ӏуш (ʾ°š)
• Albanî: urtë → sq
• Almanî: weise → de, klug → de

  Elmanîşî: wiis

• Aromanî: mintimen
• Azerî: ağıllı → az, müdrik, hikmətli
• Belarusî: му́дры (múdry), разу́мны (razúmny)
• Bulgarî: мъ́дър → bg (mǎ́dǎr), у́мен → bg (úmen)
• Çekî: moudrý → cs, rozumný → cs
• Çînî:

  Mandarînî: 明智 → zh (míngzhì), 英明 → zh (yīngmíng), 高明 → zh (gāomíng), 聰明 → zh (cōngming)

• Danmarkî: vis → da, klog → da
• Endonezyayî: bijaksana → id, bijak → id, wicak
• Erebî: حَكِيم‎ → ar (ḥakīm), فَطِن‎ (faṭin), فَطُن‎ (faṭun), عَاقِل‎ → ar (ʿāqil)
• Ermenî: իմաստուն → hy (imastun)
• Esperantoyî: saĝa
• Estonî: tark → et
• Farisî: دانا‎ → fa (dânâ), خردمند‎ → fa (xeradmand), زنیر‎ (zenir)
• Fînî: viisas → fi
• Fransî: sage → fr
• Frîsî: wiis

• Gaelîka skotî: crìonna, glic, seanacheannach
• Galîsî: sabio n
• Gotî: 𐌷𐌰𐌽𐌳𐌿𐌲𐍃 (handugs), 𐍆𐍂𐍉𐌸𐍃 (frōþs), 𐍃𐌽𐌿𐍄𐍂𐍃 (snutrs)
• Gurcî: ჭკვიანი (č̣ḳviani), ბრძენი → ka (brʒeni)
• Hindî: बुद्धिमान → hi (buddhimān)
• Holendî: wijs → nl
• Îbranî: חָכָם‎ → he (khakhám)
• Îngilîziya kevn: wīs
• Îngilîzî: wise → en
• Îrlendî: críonna, fáidhiúil, seanchríonna
• Îtalî: saggio → it
• Îzlendî: vís → is
• Japonî: 賢い → ja (かしこい, kashikoi), 賢明な → ja (けんめいな, kenmei na)
• Kannadayî: ಜಾಣ → kn (jāṇa)
• Karaxanîdî: بِلْكا‎ (bilgē)
• Katalanî: savi → ca
• Keşmîrî: گاٹُل‎ (gāṭul), गाटुल (gāṭul)
• Kirgizî: акылман → ky (akılman), даанышман → ky (daanışman)
• Komorî: -endza hikima
• Koreyî: 현명하다 → ko (hyeonmyeonghada), 명철하다 → ko (myeongcheolhada), 지혜롭다 (jihyeropda), 슬기롭다 → ko (seulgiropda)
• Latgalî: gudrys
• Latînî: sapiens, cordātus
• Latviyayî: gudrs → lv
• Lawsî: ສັບປັນຍາ (sap pan nyā), ສະຫລາດ (sa lāt)
• Lîtwanî: išmintingas
• Luksembûrgî: klug
• Makedonî: му́дар (múdar)
• Malezî: bijaksana, bijak → ms
• Mecarî: bölcs → hu
• Navajoyî: hóyą́
• Normandî: sage n an m
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: vis → no, klok → no

• Oksîtanî: savi → oc
• Ozbekî: donishmand → uz, dono → uz
• Plodîşî: weis
• Polonî: mądry → pl
• Portugalî: sábio → pt, sensato → pt
• Qazaxî: дана (dana), данышпан (danyşpan)
• Rapanuyî: maori
• Romani:

  Romaniya welşî: gožvalo

• Romanyayî: cu scaun la cap, înțelept → ro
• Rusî: му́дрый → ru (múdryj), у́мный → ru (úmnyj), разу́мный → ru (razúmnyj)
• Sanskrîtî: कवि → sa (kavi)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: му́дар, у̑ман

  Latînî: múdar → sh, ȗman → sh

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: мѫдръ (mǫdrŭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: мудръ (mudrŭ)
• Slovakî: múdry, umný, rozumný
• Slovenî: moder → sl
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: mudry

• Spanî: sabio → es, juicioso → es, sapiente
• Swahîlî: -staarabu
• Swêdî: vis → sv, klok → sv
• Tacikî: доно → tg (dono), хирадманд → tg (xiradmand), донишманд (donišmand)
• Tagalogî: marunong
• Tamîlî: சாது → ta (cātu)
• Tayî: เฉลียวฉลาด, ฉลาด → th (chlàat)
• Telûgûyî: తెలివైన (telivaina)
• Tirkiya kevn: 𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀‎ (b²il²ga /bilge/)
• Tirkî: akıllı → tr, bilge → tr
• Tirkmenî: paýhasly → tk
• Ugarîtî: 𐎈𐎋𐎎 (ḥkm)
• Urdûyî: بدھمان‎ (buddhimān)
• Ûkraynî: му́дрий (múdryj), розу́мний (rozúmnyj)
• Viyetnamî: khôn → vi
• Warlpirî: pina
• Weylsî: cymen → cy, doeth → cy
• Ximêrî: ប្រាជ្ញា → km (praacñiə), ប្រតិពល → km (brâtĕplô), ប្រាជ្ញ → km (praacñɔɔ), វិទូ → km (vituu)
• Yûnanî: σοφός → el (sofós)

  Kevn: σοφός (sophós)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.