xwê

Binêre herwiha: -xwê

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /xʷeː/
Kîtekirin: xwê

Navdêr 1

xwê m

maddeya sûrkirinê, maddeya xwarin pê tê sûr anku şor kirin
- Min dî b' xewab ew mahitab da dil kulab cohtê xurab
  Dil şewwişand xwê lê reşand xweş herişand têk hûr-i bû — (Melayê Cizîrî, Dîwan, ~1640)

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: خوێ

Herwiha

Jê

Binere herwiha

şekir

Bide ber

xuh
xwe

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *seh₂l- (“xwê”), hevrehên kurmancî sû (3), xuh (1), pehlewî xweyd, belûçî wad, zazakî sol, sanskrîtî सलिल (selile), yûnaniya kevn ἅλς (háls), rusî соль (soli), ermenî աղ (al), lîtwanî saldus, latînî sāl (> fransî sel), îngilîzî û swêdî salt, almanî Salz, holendî zout... Bo hin peyvên din, yên ku "s" ya proto-hindûewropî di kurdî de dibe "x", binerin: xwe, xwendin, xîz...

Bi zaravayên din

Soranî: xwê
Kelhûrî: xwa
Zazakî: sol, şorr, şorre
Hewramî: mekî

Werger

Abazayî: джькӏа (ǯ’ḳā)
Abxazî: аџьыка (āǯ̍əḳā)
Açehî: sira
Adîgeyî: щыгъу (śəğʷu)
Afarî: qasbó m
Afrîkansî: sout → af
Ahomî: 𑜀𑜢𑜤𑜈𑜫 (küw)
Akadî: 𒁵 (ṭābtu)
Akanî: nkyene
Aklanon: asin
Albanî: kripë → sq
Almanî: Salz → de nt, Kochsalz → de nt
Altayiya başûrî: тус (tus)
Amharî: ጨው n (č̣äw)
Aramî:
Îbranî: מלחא m (milħā’)

Siryanî: ܡܠܚܐ m (milħā’)
Aromanî: sari m, sare m
Asamî: লোণ (lün), নিমখ (nimokh)
Asî: asin
Astûrî: sal → ast n
Avarî: цӏан (cʼan)
Aymarayî: jayu
Aynuyî: ルル (ruru), シッポ (sippo)
Azerî: duz → az
Bahnarî: 'boh
Bajwayiya kendava rojava: timus
Balînî: ᬳᬸᬬᬄ (uyah)
Baskî: gatz
Başkîrî: тоҙ (toð)
Bayerî: Soiz
Belarusî: соль n (solʹ)
Belûçî: واد (wád)
Bengalî: নুন → bn (nun), লবণ → bn (lôbôn)
Bîslamayî: sol
Bojpûrî: 𑂢𑂴𑂢 (nūn)
Boleyî: manda
Bretonî: holen → br n
Bruneyî: sira, garam
Buduxî: кьел (qʼel)
Bulgarî: сол → bg m (sol)
Burmayî: ဆား → my (hca:)
Buryatî: дабһан (dabhan)
Cahuillayî: íngill
Cingphoyî: jum
Conxayî: ཚྭ (tshwa)
Çamicuroyî: mamola
Çaxatayî: توز
Cham:
Çamiya rojhilatî: ꨦꨣꨩ (ssara’)
Çeçenî: туьха (tüxa)
Çekî: sůl → cs m
Çepangî: छेः (chhe')
Çerokî: ᎠᎹ → chr (ama), ᎹᎹ (mama)
Çîçewayî: mchere
Çînî:
Kantonî: 鹽 / 盐 (jim⁴)

Dunganî: ян (i͡an)

Ganî: 鹽 / 盐 (ien⁴)

Hakkayî: 鹽 / 盐 (yàm)

Jinî: 鹹鹽 / 咸盐 (xie¹ ie¹), 鹽 / 盐 (ie¹)

Mandarînî: 鹽 / 盐 → zh (yán), 食鹽 / 食盐 → zh, 鹽巴 / 盐巴 → zh (yánbā)

Min beî: 鹽 / 盐 (îng)

Min dongî: 鹽 / 盐 (sièng/ièng)

Minnanî: 鹽 / 盐 → zh-min-nan (iâm)

Wuyî: 鹽 / 盐

Xiangî: 鹽 / 盐 (ienn²)
Çukçî: чоԓ (čoḷ)
Çuvaşî: тӑвар (tăvar)
Danmarkî: salt → da nt
Dargwayî: зе (ze)
Daurî: kataa
Divehî: ލޮނު (lonu)
Dogriyî: लून (lūn)
Dolganî: туус (tuus)
Dongşîangî: dansun
Drungî: svla
Elfdalî: solt nt
Endonezyayî: garam → id
Erebî: مِلْح n (milḥ)
Erebiya misrî: ملح n (malḥ)

Erebiya kendavî: ملح n (milḥ)
Ermenî: աղ → hy (aġ)
Esperantoyî: salo
Estonî: sool → et
Evenî: так (tak)
Evenkî: турукэ (turukə)
Eweyî: dze nt
Farisî: نَمَک → fa (namak)
Fatalukuyî: asiru
Ferî: salt → fo nt
Fîjî: masima
Fînî: suola → fi
Frankoprovansî: sal m
Fransî: sel → fr n
Friyolî: sâl n
Frîsiya bakur: saalt nt
Frîsiya kevn: salt
Frîsî: sâlt
Gaelîka skotî: salann n
Gagawzî: tuz
Galîsî: sal → gl n
Gotî: 𐍃𐌰𐌻𐍄 nt (salt)
Gujaratî: મીઠું → gu (mīṭhũ), લૂણ (lūṇ), લવણ → gu (lavaṇ)
Gurcî: მარილი (marili)
Haîtî: sèl
Haryanvî: नूण (nūṇ)
Hawayî: paʻakai
Hawsayî: gishiri → ha
Higaononî: asin
Hindî: नमक → hi n (namak), लोन → hi (lon), लवण → hi n (lavaṇ)
Hîlîgaynonî: asin
Hmongî: ntsev
Holendî: zout → nl nt, keukenzout → nl nt
Hopîyî: öönga
Huiçolî: ꞌúna
Hunsrikî: Sals nt
Hunzibî: цаъᵸ (cå̃)
Isanî: หยิบ (hyib)
Îbranî: מֶלַח → he n (mélakh)
Îdoyî: salo → io
Îngilîziya kevn: sealt nt
Îngilîziya navîn: salt
Îngilîzî: salt → en
Îngriyî: soola
Îngûşî: тух (tux)
Înuîtî: taratsut
Îranunî: timus
Îrlendî: salann → ga n
Îrlendiya kevn: salann
Îstriyotî: sal
Îtalî: sale → it n
Îu mienî: nzauv
Îzlendî: salt → is nt
Japonî: 塩 → ja (しお, shio)
Jarayî: hra
Javayiya kevn: wuyah
Javayî: ꦲꦸꦪꦃ → jv (uyah)
Kalalîsûtî: taratsut p
Kalmîkî: давсн (davsn)
Kannadayî: ಉಪ್ಪು → kn (uppu), ಲವಣ → kn (lavaṇa)
Kapverdî: sal
Kaqçikelî: atz’am
Karaçay-balkarî: туз (tuz)
Karakalpakî: duz
Karelî: suola
Kaşûbî: sòl
Katalanî: sal → ca m
Keçwayî: kachi → qu, kaci
Khvarşiyî: цийоᵸ (ciyõ)
Kirgizî: туз → ky (tuz)
Kîkûyûyî: cumbĩ sinif c14
Kîngalî: ලුණු (luṇu), ලවණ → si (lawaṇa)
Komî-permyakî: сов (sov), сол (sol)
Komî-zîriyî: сов (sov)
Komoyî: bɨl
Koreyî: 소금 → ko (sogeum), 염(鹽) (yeom)
Kornî: holan
Kumikî: туз (tuz)
Lakî: цӏу (c̣u)
Latînî: sāl n
Latviyayî: sāls → lv m
Lawa:
Lawayiya rojhilatî: กิฮ (kih)

Lawayiya rojavayî: กิฮ (kih), คิฮ (khih)
Lawsî: ເກືອ → lo (kư̄a)
Lazî: mcumu
Lezgînî: кьел (q̇el)
Lingalayî: móngwa
Lîgûrî: sâ n
Lîtwanî: druska → lt m
Lombardî: sal, saa
Luksembûrgî: Salz → lb nt
Mòçenoyî: sòlz nt
Magahî: 𑂢𑂴𑂢 (nūn), 𑂢𑂲𑂧𑂍 (nīmak)
Maguindanaoyî: timus
Maithilî: नून (nūn)
Makasaeyî: gasi
Makedonî: сол m (sol), кујнска сол m (kujnska sol)
Malagasî: sira → mg, fanasina → mg
Malayalamî: ഉപ്പ് → ml (uppŭ)
Malezî: garam → ms
Maltayî: melħ n
Mançûyî: ᡩᠠᠪᠰᡠᠨ
Manksî: sollan
Mansakayî: asin
Maorî: tote → mi
Maranaoyî: asin
Maratî: मीठ → mr nt (mīṭh), लवण → mr nt (lavaṇ), लोण nt (loṇ)
Mari
Mariya rojhilatî: шинчал (šinčal)
Marşalî: jo̧o̧ļ
Mayoyî: oona
Mbya guaraniyî: juky
Mecarî: só → hu
Megrelî: ჯიმუ (ǯimu)
Misrî:

(ḥmꜣt m)
Mînangkabawî: garam
Mongolî:
Kirîlî: давс → mn (davs)

Mongolî: ᠳᠠᠪᠤᠰᠤ (dabusu)
Monî: ၜဵု (bɜ)
Muongî: bỏi, vỏi
Nafaanrayî: weŋge
Nahwatlî: iztatl → nah
Nanayî: даосон (daoson)
Napolîtanî: sale, sal, sool
Navajoyî: áshįįh
Nedersaksî:
Almaniya jêrîn a almanî: Solt nt, Kaaksolt nt, Kooksolt nt
Nepalî: नून (nūn), लवण (lavaṇ)
Newarî: चि (ci), लवण (lawaṇa)
Nganasanî: сыр (sɨr)
Nîvxî: тафть (tafț)
Nobiinî: امييد (imeed), اوميد (oumboud)
Nogayî: туз (tuz)
Normandî: saïl n, sé n
Norwecî:
Norweciya bokmålî: salt → no nt, bordsalt nt

Norweciya nînorskî: salt nt
Oksîtanî: sal → oc m, sau → oc m
Oriyayî: ଲୁଣ → or (luṇô)
Oromoyî: soogidda
Osetî: цӕхх (cæxx)
Osmanî: طوز (tuz), نمك (nemek), ملح (milh)
Otomiya mezquital: ú
Oygurî: تۇز (tuz)
Ozbekî: tuz → uz
Pacohî: boi
Palawî: sar
Palî: loṇa nt
Papyamentoyî: salu
Pelayî: tʰa³⁵
Peştûyî: مالګه m (mālga)
Piedmontîsî: sal n
Plodîşî: Solt nt
Polonî: sól → pl m, sól kuchenna m
Portugalî: sal → pt n
Puncabî: ਨਮਕ (namak), ਲੂਣ (lūṇ), ਲਵਣ (lavaṇ)
Qazaxî: тұз → kk (tūz)
Qiptî:
Bohaîrî: ⲙⲉⲗϩ n (melh), ϩⲙⲟⲩ n (hmou)

Sahîdî: ⲙⲗϩ n (mlh), ϩⲙⲟⲩ n (hmou)
Marwarî: लूण (lūṇ)
Rohingyayî: nun
Romagnolî: sêl
Romancî: sal n, sel n
Romanî: lon n
Romanyayî: sare → ro m
Rusî: соль → ru m (solʹ), пова́ренная соль → ru m (povárennaja solʹ)
Rusînî: соль m (solʹ), сіль m (silʹ)
Sahoyî: mulxu
Samiya bakurî: sálti
Samiya skoltî: säʹltt
Samoayî: masima
Sangoyî: îngö → sg
Sanskrîtî: लवण → sa nt (lavaṇa)
Sardînî: sabi, sai, sale, sali, sari, sàui
Sebwanoyî: asin
Sicîlî: sali → scn n
Sindhî: لوُڻُ n (luurnu)
Sirananî: sowtu
Sirboxirwatî:
Kirîlî: со̑ m, со̑л m

Latînî: sȏ → sh m, sȏl → sh m
Slaviya kevn:
Kirîlî: соль n (solĭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: соль n yan m (solĭ)
Slovakî: soľ m
Slovenî: sol → sl m
Somalî: milix, cusbo → so
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: sol m

Sorbiya jorîn: sól m
Sotoyiya başûr: letswai
Spanî: sal → es m
Sundanî: ᮅᮚᮂ (uyah)
Sûmerî: 𒁵 (mun)
Svanî: ჯიმ (ǯim)
Swahîlî: chumvi → sw sinif 9 or 10
Swêdî: salt → sv nt, koksalt → sv nt, bordssalt → sv nt
Şanî: ၵိူဝ် (kǒe)
Şîngazîcayî: shingo, mnyo
Şorî: тус (tus)
Tacikî: намак → tg (namak)
Tagalogî: asin → tl
Tajioyî: osing
Tamîlî: உப்பு → ta (uppu), லவண (lavaṇa)
Tausugî: asin
Tay dam: ꪹꪀ
Tayiya bakurî: ᨠᩖᩮᩥᩬᩋ
Tayî: เกลือ → th (glʉʉa)
Tbolî: kahì
Tedim çinî: ci
Telûgûyî: ఉప్పు → te (uppu)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⵜⵉⵙⵏⵜ m (tisnt)
Tepehuaniya bakurî: ónai
Tepehuaniya başûr-rojhilat: on
Ternateyî: gasi
Teteriya krîmî: tuz
Teterî: тоз → tt (toz)
Tetûmî: masin
Tigrînî: ጨው → ti (č̣äw)
Tirkî: tuz → tr
Tirkmenî: duz
Tîbetî: ཚྭ (tshwa)
Tlingitî: éil'
Tokpisinî: sol
Tongî: māsima
Tonkawayî: mummun
Toxarî A: sāle
Toxarî B: salyiye
Tuvanî: дус (dus)
Tzotzîlî: atsʼam
Udî: ел (el)
Udmurtî: сылал (sylal)
Ugarîtî: 𐎎𐎍𐎈𐎚 (mlḥt)
Ulçî: давсу
Urdûyî: نَمَک n (namak)
Ûkraynî: сіль → uk m (silʹ)
Venîsî: sàle, sałe, sal → vec
Vepsî: sol
Viyetnamî: muối → vi
Volapûkî: sal → vo
Votî: soolõ
Walonî: sé → wa n
Weylsî: halen → cy n
Wîlamowî: zaołc nt
Wolofî: xorom → wo
Xakasî: тус (tus)
Xantî: сӑӆӆә (săłłə)
Ximêrî: អំបិល → km (ʼɑmbəl)
Yakanî: asin
Yakkhayî: युम
Yakutî: туус (tuus)
Yaquî: oóna
Yidîşî: זאַלץ m (zalts)
Yiyiya siçuwayî: ꋂ (ce)
Yukaghiriya bakurî: суоль (suoļ)
Yupîkiya navendî: taryuq
Yûnanî: αλάτι → el nt (aláti)
Kevn: ἅλς nt (háls), ἅλας nt (hálas)
Zarmayî: ciri
Zêlandî: zout nt
Zhuangî: gyu
Zouyî: chi
Zuluyî: itswayi sinif c5, usawoti → zu sinif c1a

Navdêr 2

xwê cins hewce ye (c=m: mê, c=n: nêr, c=mn: mê û nêr, c=nt: nêtar)

(ava leşî) Baştir: xuh

Navdêr 3

xwê cins hewce ye (c=m: mê, c=n: nêr, c=mn: mê û nêr, c=nt: nêtar)

(kesa/ê ku tiştek ya wî ye) Baştir: xwedî / xwey

Formeke lêkerê

xwê

(devokî) (tu dê) bixwî
Tu ê vî nanî xwê? ― Tu dê vî nanî bixwî?
(devokî) (ew dê) bixwe
Ew dê vê girarê xwê? ― Ew dê vê girarê bixwe?

Etîmolojî

Formek ji "xwarinê".