der

 Binêre herwiha: dêr, der-, dêr, -der, û -dêr

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /dɛɾ/
• Deng (Amed)^ⓘ
• Deng (Wan)^ⓘ
• Kîtekirin: der

Hoker

Di derî/dergehî re mirov dikare biçe derê yan ji derê bê malê.

der

1. Ne hindir, ne tê ve, ne tê de, ne di jûr ve.

   Dixwazim ji malê biçim der(ê).

   Em ji der(ê) hatin hindir ji ber ku baranê dest pê kir.

   Wisa germ e ku divê em li der(ê) binivin.

   • "Ma remeyte îz remeyte" goşîdar
     Destê wî destê Xuda der kar û bar — (Mela Hesenê Bateyî, Mewlûda Kurdî, ~1720)
2. Flan-bêvan. Min defter der nedît. (min tiştê wek defter nedît) Êş derê te heye? Êş û wekî din heye? Zarok der: zarok û tiştê herwiha

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: ده‌ر‎

Herwiha

• derve

Jê

 

• deranîn
• deravêtin
• derbirin
• derbûn
• derdan
• derekî
• derfirîn
• dergeh
• dergirtin
• derketin
• derkirin
• derkuşandin
• dermal
• derpoşandin
• derve
• dervekirin
• derveyî
• derxistin
• derçûn
• derê
• derî

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *dʰwer- (“derî, dergeh, der, derve”). Hevreha soranî ده‌ر‎ (der) û zazakî teber. Bide ber latînî foris (derî, dergeh) û forās (der, derve), herdu ji proto-hindûewropî *dʰwer-. در‎ (der, “derî, dergeh”) ya farisî hevreha vê ye lê در‎ (der) bi maneya "di ... de" ne ji eynî rehî ye lê hevreha "di (tê de) ya kurdî ye û herdu ji proto-hindûewropî *enter- in, binere hindir. Bo ketina "-er" ji kurdî hemberî farisî bide ber dot (farisî doxter), ma-k (farisî mader), bira (farisî birader), pis (farisî piser)...

Werger

• Almanî: äußerlich → de, draußen → de, außer → de
• Bulgarî: навън → bg (navǎn), навънка → bg (navǎnka)
• Çînî: 以外 → zh (yǐwài)
• Danmarkî: udenfor → da
• Erebî: خارج‎ → ar (xaric), برا‎ → ar
• Esperantoyî: ekstere → eo
• Farisî: خارج‎ → fa (xaric), گو‎ → fa, ^?فراتر از‎ → fa, ^?رد‎ → fa
• Fînî: ulos → fi, (li derê) ulkona, (ji derê) ulkoa
• Fransî: dehors → fr
• Frîsî: bûten → fy
• Holendî: buiten → nl, daarbuiten → nl, uiterlijk → nl
• Îngilîziya kevn: butan → ang, buton → ang
• Îngilîzî: out → en, outside → en, space → en, ^?portal → en, ^?outside of → en
• Îtalî: fuori → it
• Îzlendî: utan → is, úti → is
• Norwecî: utenfor → no
• Oksîtanî: defòra → oc
• Papyamentoyî: pafó → pap, pafór → pap, pafor → pap
• Portugalî: fora → pt, de fora → pt
• Spanî: fuera → es
• Swahîlî: nje → sw
• Swêdî: ute → sv
• Tirkî: dışarı → tr, açık hava → tr, dış → tr, ^?hariç → tr, ^?baş kıç vurmak → tr, ^?mevki → tr
• Zuluyî: phandle → zu

Navdêr 1

Ev der meydana navenda bajarekî ye.

der mê

2. cih, cî, war, geh, dever, herêm, navçe

   Li kû derê? ― Li çi cihî?

   Li vê derê. ― Li vî cihî.

Gotinên pêşiyan

• neçe wê derê, te çi kesî xwe lê nebit

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: ده‌ر‎

Herwiha

• dir

Jê

• here
• hire
• kur (kû derê)
• vir (vê derê)
• vira (van deran)
• wir (wê derê)
• vira (wan deran)

Etîmolojî

Peyva "der/dir" bi maneya "cih" di zaravayên din yên kurdî û di zimanên din yên îranî yên ne cîranî ermenî de peyda nabe loma ihtimalen ew ji ermenî տեղ (teł) (xwandin: bi ermeniya rojava deł, ermeniya kevn teł, ermeniya rojhilat teġ). L/R di kurdî de dikarin bi hev diguherin. Balkêş e ku peyva tirkî yer (cih) û hevrehên wê yên zimanên din yên tûranî jî (devokên teterî cer û tur) jî nêzîkî der ya kurdî ne. Loma eger "der" ne ji ermenî be, ew dikare ji zimanekî tirkîkî be lê ihtimala ku ji ermenî be gelekî mezintir e. Herwiha di erebî de jî peyva دار‎ (dar) bi maneya "war, welat, der, dever" heye lê ihtimala ku "der"a kurdî ji wê be ew jî kêm e.

Dibe ji der/derî be wek bi maneya derve, tiştê derveyî malê bibe. Derî bi zimanên din ên îranî der e, piştî der bûye derve, cîh loma bi paşgira -î derî cihê bûye.

Werger

• Albanî: vend → sq, katror → sq
• Almanî: Platz → de n, Stelle → de m, Ort → de nt, Position → de m, Lage → de m, Stellung → de m
• Belûçî: ہند‎ → bal (hend)
• Bretonî: lec’h → br, le → br
• Çekî: místo → cs
• Danmarkî: plads → da, sted → da
• Erebî: مكان‎ → ar (mekan)
• Ermenî: տեղ (teġ)
• Farisî: مکان‎ → fa (mekan), جا‎ → fa (ca)
• Ferî: stað → fo
• Fînî: paikka → fi, alue → fi, seutu → fi
• Fransî: lieu → fr, endroit → fr, place → fr
• Weylsîlle → cy
• Hindî: जगह (cegeh)
• Îbranî: מקום (mekom)
• Îdoyî: loko → io
• Îngilîzî: place → en, location → en, spot → en, field → en, site → en, venue → en
• Îtalî: luogo → it, piazza → it, posto → it
• Katalanî: espai → ca, lloc → ca
• Kornî: le → kw
• Latînî: locus → la
• Norwecî: plass → no
• Oksîtanî: lòc → oc, luòc → oc
• Peştûyî: ځای‎ → ps (zay)
• Polonî: miejsce → pl, miejscowość → pl
• Portugalî: local → pt, lugar → pt, paragem → pt, sítio → pt
• Romanyayî: loc → ro
• Rusî: место → ru (mesto)
• Soranî: جێگه‎ → ckb (cêge), شوێن‎ → ckb (şwên)
• Spanî: lugar → es n, sitio → es n
• Tirkî: yer → tr, mekan → tr, mesken → tr
• Urdûyî: جگہ‎ → ur (cegeh)

Navdêr 2

Derê malekê.

der nêr

1. Dermal, derdorên malekê yan avahiyekî.

   Em li derê malê bi gogê dilîzin.

Etîmolojî

Binere "der" (1)

Navdêr 3

der nêr

1. derî, dergeh

   Derê mala me vekirî bû.

Etîmolojî

Binêre: derî (1).

Werger

• Albanî: derë → sq
• Almanî: tür → de
• Fînî: ovi → fi
• Fransî: porte → fr
• Holendî: deur → nl
• Îngilîzî: door → en
• Îtalî: porta → it
• Rusî: дверь → ru (dverʹ)