qirêj
Kurdî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
Rengdêr[biguhêre]
qirêj
- Tiştê ne pak e ku li ser lebatên laşê kesek yan li ser cilên kesek û wd. peyda dibe û wan dixe rewşa ne pakîyê.[1]
- Li gor daneyên Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanî (WHO) salane 7 milyon kes ji ber hewayê qirêj canê xwe ji dest didin. — (Salane 7 milyon kes ji ber hewayê qirêj canê xwe ji dest didin [arşîv], www.basnews.com, 01.05.2018)
- Berpirsên Komîseriya Mafên Mirovan li Besrayê aşkera kirin ku li gel vebûna dibistanan hejmareke zêde ya xwendekaran jî ji ber ava vexwerinê ya qirêj jehrî bûne û bang li rêveberiya herêmî û hikûmeta navendî hat kirin ku di vê mijarê de gavên cidî bavêjin. — (Li Besrayê hejmara kesên ji ber ava qirêj jehrî bûne her zêde dibe! [arşîv], www.basnews.com, 15.10.2018)
- Gotinên kirêt.
- …de biçin weke xwe bikin, bi derew û tevgerên xwe yên qirêj dijminiya min bikin. — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Peywend, 1994, r. 132, ISBN ISBN:9789197125475)
- bed, xirab
- Bi tekezî û wek min pêştir jî gotiye, di vê cîhana herî qirêj de û mirov bi awayekî gelekî xirap ji bo hin armancan tê bikar û di siya van hemû kuştin, wêranî û koçberiya bi ser me de hatiye, ti rê û amraz ji hunerê bilindtir nîn e ku mirovatiya me ji cîhana qirêj biparêze. — (Siyamend Brim, Bi hunerê mirovatiyê ji cîhana qirêj diparêzin [arşîv], www.kurdistan24.net, 16.09.2019)
- heram, qedexe
- Ez pareyê te yên qirêj naxwazim!
Bi alfabeyên din[biguhêre]
Hevmane[biguhêre]
Dijmane[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Hevreha soranî کڕێش (krrêş) (kirrêş), kurdiya başûrî qirêşt, ihtimalen bi metatezê ji erebî قذر (qeðir) e. "ð" anku "zal" yanî z-ya fis ya erebî adeten di kurdî de dibe "z" û "z" jî berê di kurdî de dibû "j" (bide ber farisî "zen, zehr" lê kurdî "jin, jehr"). Dikare bê texmînkirin ku hevreha "kirêt" ya ji ermenî կեղտ (kêłt) yan jî "kirh" ji tirkî kir (pîsî) be (heman peyv di zimanên din jî yên tirkîkî de heye - azerî, ozbekî, tirkmenistanî - loma ya kurdî dê ji tirkî be, ne berevajî). Lê bi ihtimalekan mezin "qirêj" ne hevreha "kirh" yan "kirêt"ê ye, bi taybetî ji ber ku "-êj" şirovenekirî dimîne.
Herwiha "qirêj" - berevajî texmîna etîmolojiya gelêrî - ne têkilî peyva "qereç / qereçî" ye jî ku ji urdûyî کراچی (Keraçî) ye ku bajarekî mezin e li başûrê Pakistanê).
Agadarî[biguhêre]
Di hin devokan de qirêj wek navdêr û qirêjî wek rengdêr tê bikaranînê: Mirovê qirêjî di bin qirêjê ve maye. Lê di hinan de jî "qirêj" rengdêr û "qirêjî" jî navdêr e: "Mirovê qirêj di bin qirêjiyê de maye."
Werger[biguhêre]
- Baskî: zikin → eu
- Almanî: schmutzig → de, dreckig → de, Schmutz → de m, ?schmachvoll → de, ?Schmutzfleck → de
- Erebî: قذر → ar, وسخ → ar, ?التفث → ar, ?الدنس → ar, ?الصخاة → ar, ?الكتن → ar, ?الكولع → ar, ?الندل → ar, ?الوسب → ar
- Esperantoyî: malpura → eo
- Farisî: کثیف → fa (kesîf), زشت → fa, ?پلید → fa, ناپاکی → fa, ناپاک → fa
- Fînî: likainen → fi
- Fransî: sale → fr
- Holendî: smerig → nl, vuil → nl
- Îdoyî: sordida → io
- Indonezî: kotor → id
- Inglîzî: dirty → en, filth → en, grime → en, dirt → en, soiled → en, unwashed → en, ?nasty → en, ?squalor → en, ?filthiness → en, ?oirt → en, unclean → en
- Îtalî: sporco → it
- Portugalî: sujo → pt
- Rusî: грязный → ru (grjaznyj) (gryaznyï)
- Sonxayî: ziiba → ses, ziibo → ses, zillante → ses
- Spanî: sucio → es
- Swêdî: smutsig → sv, snuskig → sv
- Tirkî: kirli → tr, pis → tr, pasak → tr, pislik → tr, şaibe → tr, kir → tr, pasaklı → tr
- Walonî: måssî → wa, mannet → wa
[biguhêre]
| Zayenda mê ya binavkirî | ||||
|---|---|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
| Navkî | qirêj | qirêj | ||
| Îzafe | qirêja | qirêjên | ||
| Çemandî | qirêjê | qirêjan | ||
| Nîşandera çemandî | wê qirêjê | wan qirêjan | ||
| Bangkirin | qirêjê | qirêjino | ||
| Zayenda mê ya nebinavkirî | ||||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar | ||
| Navkî | qirêjek | qirêjin | ||
| Îzafe | qirêjeke | qirêjine | ||
| Çemandî | qirêjekê | qirêjinan | ||
qirêj mê
- qirêjî, pîsî, gemarî, genîtî, ne paqijî, rewşa tiştên pîs
- Ey xame te jî gelek dirêj kir
Ev name bes e te pir qirêj kir
Herçend-i kelam şubhê dir bit— (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)
- Ey xame te jî gelek dirêj kir
Herwiha[biguhêre]
Jê[biguhêre]
- qirêjî
- qirêjîtî
- qirêjtî
- (Lêker) qirêj bûn
- (Lêker) qirêj kirin
- qirêj girtin
- (Navdêr) qirêjgirtin
Bide ber[biguhêre]
Werger[biguhêre]
[biguhêre]
qirêj
- Binêre qirêjî.
Çavkanî[biguhêre]
- ↑ M. Emîn Bozarslan, Ferhenga Kurdî, Deng, 2011, çapa 1em, r. L-R;, ISBN 978-975-7011-75-0