çêlek

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /t͡ʃeːˈlɛk/
Deng (Amed)
Kîtekirin: çê·lek

Navdêr 1

Tewandina çêlek
Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	çêlek	çêlek
Îzafe	çêleka	çêlekên
Çemandî	çêlekê	çêlekan
Nîşandera çemandî	wê çêlekê	wan çêlekan
Bangkirin	çêlekê	çêlekino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	çêlekek	çêlekin
Îzafe	çêlekeke	çêlekine
Çemandî	çêlekekê	çêlekinan

çêlek m

(ajal, guhandar) Sewalek mezin e mirov xwedî dikin daku şîrî bide, dema dizê golikan dide; nêrên wan ga ne.
Hevmane: manga, mange, mêşîn
Hemû heywanên mê yên girs û guhandar.
(heqaret) Jinên qelew yan xwere.

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: چێلەک

Herwiha

çêl (1)
çêle

Têkildar

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *kʷel- (binere çerîn) ku herwiha serekaniya çêl (manga) ya kurdî ye jî. K-ya proto-hindûewropî di zimanên îranî de dibe "ç/s/z", "l" dibe "r".

Ihtimalen têkilî çêrîn anku çerînê: "çêlek = ya ku diçêre/diçere" wek "wêrek = yê ku diwêre". L/R bi hev diguherin. Yan jî ji çê-l-(ek) ji proto-hindûewropî, hevreha ga, bide ber go-l-ik. L/R paşpirtikeke çêkirina navên heywanan e: çêl, dêl, mel, gol-ik / gwêr / gwêreke / gûr, ker, şêr, mir- (miravî, mirîşk), nuwer (nehgon, nogin), derr (berazên mê),

Ev heywan bi kurmancî li hin deveran "çêlek" e, li hinan jî tenê "çêl" (li hin cihan jî navekî din heye, bo nimûne "manga" anku "gayên mê"). Bi soranî jî "çêl" heye lê "manga" zêdetir li kar e.

Bi zaravayên din

Soranî: çêl, manga
Zazakî: manga → diq

Werger

Abxazî: ажә (āž°)
Açehî: leumo
Adîgeyî: чэмы (čɛmə), чэм (čɛm)
Afarî: saga
Afrîkansî: koei → af
Aghwanî: 𐕖𐕒𐕡𐕙 (čur)
Ahomî: 𑜆𑜥 (pū), 𑜑𑜥 (hū)
Akadî: 𒀖 (arhu)
Akanî: nantwi
Albanî: lopë → sq m
Almanî: Kuh → de m
Elmanîşî: Chue m
Altayiya başûrî: уй (uy)
Ambonezî-malezî: sapi
Amharî: ላም (lam)
Apaçî:
Apaçiya rojava: bágashi
Aragonî: vaca m, baca m
Aramî:
Aramiya nû ya asûrî: ܬܵܘܸܪܬܵܐ m (tawirta)

Îbranî: תורתא m (tōrtā, tōrto)

Siryanî: ܬܘܪܬܐ m (tōrtā, tōrto)
Arçî: хьӏон (x̣on)
Aromanî: vacã m
Asamî: গাইগৰু (gaigoru), গৰু (goru)
Astûrî: vaca → ast m
Axvaxî: жиᵸво (žı̇̃vo)
Aymarayî: waka → ay
Azerî: inək → az
Bambarayî: misi
Banjarî: sapi
Baskî: behi → eu m
Başkîrî: һыйыр (hïyïr)
Batsbî: ჲეთˁ (yetˁ)
Belarusî: каро́ва → be m (karóva)
Belûçî: گوک (gúk, gok)
Bembayî: nañ-ñombe
Bengalî: গাই (gai), গরু → bn (gôru)
Bîkoliya naverast: baka
Bretonî: buoc'h → br m
Bulgarî: кра́ва → bg m (kráva)
Burmayî: နွားမ → my (nwa:ma.)
Buryatî: үнеэн (ünjeen)
Çamicuroyî: waka
Çamoroyî: guaka
Çeçenî: етт (jett)
Çekî: kráva → cs m
Çerokî: ᏩᎧ (waka), ᏩᎦ → chr (waga)
Çinook jargonî: musmus
Çîçewayî: ng'ombe
Çîkasawî: waaka'
Çînî:
Kantonî: 母牛 (mou⁵ ngau⁴), 牛乸 (ngau⁴ naa²)

Hakkayî: 牛嫲 (ngiù-mà)

Mandarînî: 母牛 → zh (mǔniú)

Min dongî: 牛母 (ngù-mō̤)

Minnanî: 牛母 → zh-min-nan (gû-bó, gû-bú)

Wuyî: 雌牛, 牛娘
Çuvaşî: ӗне (ĕne)
Dalmatî: baca m, busca m
Danmarkî: ko → da g
Daurî: unie
Divehî: ގެރި (geri)
Elfdalî: tjyr m
Endonezyayî: sapi → id
Erebî: بَقَرَة → ar m (baqara)
Erebiya misrî: بقرة m (baʾara)

Erebiya kendavî: بْقَرَة (bgərə)

Erebiya hîcazî: بقرة m (bagara)

Erebiya iraqî: هايشة m (hāyša)

Erebiya fasî: بقرة m (baqra)
Ermenî: կով → hy (kov)
Erzayî: скал (skal)
Esperantoyî: bovino → eo
Estonî: lehm → et m
Evenî: хөкэн (hökən)
Evenkî: мачалэ (maçalə)
Farefareyî: naafɔ, na-yã'aŋa
Farisî: ماده‌گاو (mâde-gâv), گاو → fa (gâv), گو → fa (gow), گا → fa
Ferî: kúgv → fo m
Fînî: lehmä → fi
Fransî: vache → fr m
Friyolî: vacje m, vačhe m
Frîsiya bakur: kü m, Kü g
Frîsiya saterlandî: Ku m
Frîsî: ko g
Fulahî: nagge
Gaelîka skotî: bò m, mart n
Galîsî: vaca → gl m
Gondiyî: మూర (mūra)
Gujaratî: ગાય → gu (gāya)
Gurcî: ძროხა (ʒroxa)
Haîtî: vach
Hawayî: pipi wahine
Hawsayî: saniya
Hindî: गाय → hi m (gāy), गो → hi n (go), गऊ → hi m (gaū), बकर → hi n (bakar)
Hîlîgaynonî: baka
Hmongî: nyuj
Holendî: koe → nl m
Iştihardî: گاوَ m (gâva)
Îbranî: פָּרָה → he m (pará)
Îdoyî: bovino → io
Îngilîziya kevn: cū m
Îngilîzî: cow → en
Îngriyî: lehmä
Înterlîngua: vacca
Îrlendiya kevn: bó m
Îrlendî: bó → ga m
Îstro-romanyayî: våcĕ m
Îtalî: vacca → it m, mucca → it m
Îzlendî: kýr → is m, belja → is m
Japonî: 雌牛 → ja (めうし, meushi), 牛 → ja (うし, ushi)
Javayî: ꦊꦩ꧀ꦧꦸ → jv (lembu)
Jejuyî: 암쉐 (amswe)
Kabardî: жэм (žɛm)
Kabîlî: tafunast m
Kalalîsûtî: nersussuaq
Kalmîkî: үкр (ükr)
Kannadayî: ಹಸು → kn (hasu)
Kanuriyî: fê
Karaçay-balkarî: ийнек (iynek)
Karakalpakî: sıyır
Karaxanîdî: اِنْكَكْ (ingek)
Karelî: lehmä
Kaşûbî: karwa m
Katalanî: vaca → ca m
Keçwayî: waka
Khasiyî: masi
Kirgizî: уй → ky (uy)
Kîkongoyî: ngombe
Kîngalî: දෙන (dena)
Kînyarwandayî: inka
Komî-zîriyî: мӧс (mös)
Konkanî: गाय m yan nt (gāy)
Koreyî: 암소 → ko (amso)
Kornî: bugh m
Korsîkayî: vacca → co m
Kumikî: сыйыр (sıyır), инек (inek)
Ladînî: vacia m
Ladînoyî: vaka m
Latgalî: gūvs m
Latînî: vacca → la m, bōs → la m
Latviyayî: govs → lv m
Lawsî: ງົວ → lo (ngūa)
Lazî: ფუჯი (puci), puci, ფუჯი (puci)
Lazî: puci
Lingalayî: ngombe, ngɔ́mbɛ́
Livvî: lehmy
Lîmbûrgî: ków m
Lîtwanî: kárvė → lt
Lîvonî: nī'em
Lueyî: ᦷᦣ (ho), ᦷᦇ (ngo)
Luksembûrgî: Kou → lb m
Luoyî: dhiang'
Mòçenoyî: kua m
Makedonî: крава m (krava)
Makhuwayî: enyompé
Malagasî: omby → mg
Malayalamî: പശു → ml (paśu)
Malezî: lembu → ms
Maltayî: baqra m
Mançûyî: ᡳᡥᠠᠨ, ᡠᠨᡳᠶᡝᠨ
Manksî: booa n
Maorî: kau → mi
Mapuçî: waka
Maranaoyî: sapi'
Maratî: गाय → mr m (gāy)
Marî:
Mariya rojhilatî: ушкал (uškal)

Mariya rojavayî: ышкал (yškal)
Mayayiya yukatekî: wakax
Mazenderanî: گو (gu)
Mecarî: tehén → hu
Mînangkabawî: jawi
Mokşayî: тракс (traks)
Mongolî:
Kirîlî: үнээ → mn (ünee)

Mongolî: ᠦᠨᠢᠶ᠎ᠡ (üniy-e)
Monî: ဂၠဴ ၝောံ
Moreyî: naafo, nag-yãanga
Mwanî: ng'ombe
Nahwatlî: vaca → nah
Nanayî: ихан (ihan)
Nedersaksî: Koh m, Koo m, Stark m
Nepalî: गाई → ne (gāī)
Nîvxî: эӻа (eꜧ̇a)
Nogayî: сыйыр (sıyır)
Normandî: vaque m
Norsiya kevn: kýr m
Norwecî:
Norwecî: ku → no m yan n

Norweciya nînorskî: ku m
Nottoway-meherrînî: toskerung
O'odhamî: haiwani, haiwañ
Ojibweyî: ikwe-bizhiki
Okînawanî: うし (ushi)
Oksîtanî: vaca → oc m
Oromoyî: sa'a, saawwa
Ossetian:
Osetî: гъог (ǧog)

Osetî: хъуг (qug)
Osmanî: انك (inek)
Oygurî: ئىنەك → ug (inek), كالا → ug (kala), سېغىن كالا (sëghin kala)
Ozbekî: sigir → uz
Palî: gāvī m
Peştûyî: غوا → ps m (ġwā)
Plodîşî: Koo m
Polabî: korvo m
Polonî: krowa → pl m
Portugalî: vaca → pt m
Prusiya kevn: klente m
Qazaxî: сиыр (siyr)
Rohingyayî: gai
Romagnolî: munghèna m
Romancî: vatga, vacha m
Romanî: gurumni m
Romanyayî: vacă → ro m
Rusî: коро́ва → ru m (koróva)
Sahoyî: saga
Samiya bakurî: gussa
Samiya başûr: govse
Samiya înarî: kussâ
Samiya kildînî: лӣхемь (līxʹemʹ)
Samiya skoltî: kuss
Samoayî: povi
Sanskrîtî: धेनु → sa (dhenu), गो → sa (go), अघ्न्या → sa m (aghnyā)
Santalî: ᱜᱟᱤ (gai)
Sardînî: bacca m
Sebwanoyî: baka
Sicîlî: vacca → scn m
Sidamoyî: sa'a
Sierra mîwokiya navendî: lé·čy-
Sindhî: گانءِ (gānʾi)
Sirananî: kaw
Sirboxirwatî:
Kirîlî: крава m

Latînî: krava → sh m
Sîlhetî: ꠉꠞꠥ (goru)
Skotî: coo, kye
Slaviya rojavayî ya kevn: корова m (korova)
Slovakî: krava → sk m
Slovenî: krava → sl m
Slovînsî: krʉ̀ɵ̯vă m
Somalî: sac → so n
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: krowa m

Sorbiya jorîn: kruwa m
Sotoyiya bakur: kgômogadi
Spanî: vaca → es m
Sûmerî: 𒀖
Svanî: ფუ̈რ (pür)
Swahîlî: ng'ombe → sw
Swazî: ín-khomâti
Swêdî: ko → sv g, kossa → sv g
Şanî: ငူဝ်း (ngó), ဝူဝ်း (wó)
Şonayî: mhóu
Şorî: нек (nek)
Tabasaranî: хюни (χjuni)
Tacikî: гов → tg (gov), модагов (modagov)
Tagalogî: baka → tl
Tamîlî: பசு → ta (pacu)
Taosî: kòsi’ína
Taşelhitî: ⵜⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵜ m (tafunast), ⵜⴰⵎⵓⴳⴰⵢⵜ m (tamugayt)
Tausugî: baka
Tayiya bakurî: ᨦᩫ᩠ᩅ
Tayî: วัว → th (wuua), โค → th (koo)
Tedim çinî: bawng
Telûgûyî: ఆవు → te (āvu), గోవు → te (gōvu)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⵜⴰⴼⵓⵏⴰⵙⵜ m (tafunast)
Teteriya krîmî: sığır, tuvar, sıyır
Teterî: сыер → tt (sıyer)
Tigrînî: ላም (lam)
Tirkiya kevn: 𐰃𐰤𐰏𐰛 (/⁠ingek⁠/)
Tirkî: inek → tr, sığır → tr
Tirkmenî: sygyr
Tîbetî: བ་ཕྱུགས (ba phyugs)
Tokpisinî: bulmakau meri
Tongî: pulu fefine
Toxarî A: ko
Toxarî B: keu
Tumbukayî: ng'ombe
Udî: чур (čur)
Udmurtî: скал (skal)
Ugarîtî: 𐎓𐎗𐎃 (ʿrḫ)
Urdûyî: گای m (gāy), گو m (go), گئو m (gaū), بقر n (baqar)
Ûkraynî: коро́ва → uk m (koróva)
Venîsî: vaca → vec m
Vepsî: lehm
Viyetnamî: bò cái
Volapûkî: kun → vo, jibub → vo
Voroyî: lehm
Votî: lehme
Walonî: vatche → wa m
Weylsî: buwch → cy m
Wolofî: nag wi → wo, nag → wo
Xakasî: інек (ínek)
Ximêrî: មេគោ (mee koo)
Xosayî: inkomo sinif c9/c10
Yagnobî: ғов (ġov)
Yakutî: ынах (ınax)
Yidîşî: קו m (ku)
Yiyiya siçuwayî: ꑍꃀ (nyip mop)
Yorubayî: abo màluu
Yûnanî: αγελάδα → el m (ageláda)
Kevn: βοῦς m (boûs)
Zhuangî: vaizmeh, cwzvaiz
Zouyî: bong
Zuluyî: inkomazi sinif c9/c10, imazi sinif c9/c10

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhartoya gotara cow a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Formeke navdêrê

çêlek

yek çêl (hemû wate)