gur

Kurdî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /ɡʊɾ/
• (Navdêr)

  Deng (Amed)

• (Navdêr)

  Deng (Bidlîs)

• (Rengdêr)

  Deng (Bidlîs)

• Kîtekirin: gur

Navdêr 1

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gur	gur
Îzafe	gurê	gurên
Çemandî	gurî	guran
Nîşandera çemandî	wî gurî	wan guran
Bangkirin	guro	gurino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gurek	gurin
Îzafe	gurekî	gurine
Çemandî	gurekî	gurinan

Gurê gewr.

gur bi gelemperî nêr

1. (guhandar) Ajelek e dişibe seyan anku kûçikan lê kûvî ye (bi taybetî êrişî sewalan dike û ji wan dixwe).
2. (mecazî) Kesa/ê dixwaze ziyanê bigihîne kesek din.
   • Hevrê û rêberê min ê evîn û evîndariyê Ovidius li derekî jî weha gotibû; "Meriv gurên hev in..." Di wan rojên tarî yên nêçîra Ruhistîn de, ez gelek caran li vê gotinê fikirîm. Meriv, bi rastî, gurên hev bûn, mîna guran diketin gewriya hev û cîh li hev dikirin gola xwînê. Hê hingî, ez li Pera'yê, cîhê gurên mezin difikirîm. Hem ji bo qesta felekê hem ji bo fahmkirina çerxa dinê û şerê guran. — (Mehmed Uzun, Bîra Qederê, 1995)
3. (mecazî) kesên fêde, camêr, yên ku xwe bi rê ve dibin
   • Min dî bi wext ew nêk bi xet îro li text fexfûr-i bû
     Fexfûrsur e sîmadur e heybetpur e pir dil gur e
     Ew hate miş min çûne hiş dil min di 'iş -qê fûr-i bû — (— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî))

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: گور

Herwiha

• gurg
• gwir
• gwirg

Pîrepend

• ku ti ne gur bî wê gur te bixwe
• ma gurê kuderê nêwiye
• ma te gur kuştiye ma min nehilîştiye
• te gur kuştiyê min nîştiyê

Biwêj

• gurê devbixwîn
• gurê manco

Têkildar

• kûçik
• se, seg
• tajî

Bide ber

• gurî

Etîmolojî

Ji proto-îranî *wŕ̥kah (“gur”), ji proto-hindûîranî *wŕ̥kas (“gur”), ji proto-hindûewropî *wĺ̥kʷos (“gur”). Hevreha soranî گورگ‎ (gurg) û ورگ‎ (wirg), kurdiya başûrî gurg, lekî gurg, farisî گرگ‎‎ (gorg, gurg), tacikî гург (gurg), belûçî گرک‎‎ (gurk), partî 𐫃𐫇𐫡𐫃‎ (gurg), pehlewî 𐭢𐭥𐭫𐭢‎ / 𐬔𐬎𐬭𐬔‎ (gurg), tatî wurg, hewramî werg, sogdî ܘܝܪܩ‎ (wyrg), mazenderanî ورگ‎‎ (wurg, virg), zazakî verg, gîlekî ورگ‎‎ (verg), hexamenişî 𐎺𐎼𐎣 (varka, /verke/), avestayî 𐬬𐬆𐬵𐬭𐬐𐬀‎ (vəhrka, /vihrke/), sanskrîtî वृक (vṛ́ka), hindî वृक (vŕk), bulgarî вълк (vǎlk), rûsî волк (volk), çekî/slovakî vlk, polonî wilk, lîtwanî vil̃kas, latviyayî vìlks, hîtîtî 𒉿𒀠𒆪𒉿𒀸 (wa-al-ku-wa-aš: tiştê xirab), inglîziya kevn wulf, inglîziya niha û holandî wolf, almanî Wolf, danmarkî/norwecî/swêdî ulv û herwiha bi metatezê yûnanî λύκος (lýkos) û latînî lupus.

Forma bi G li dawiyê (gurg) di kurmanciya rojhilatî de hatiye parastin lê di kurmanciya navendî û kurmanciya rojavayî de G jê ketiye û bûye gur.

Tevî nêzîkiya dengî jî li gel hevwateya xwe ya tirkî kurt, ji aliyê etîmolojî ve ew ne ji eynî rehî ne û kurt ya tirkî jî hevrehê xwe di zimanên din yên tirkîkî de hene û ne ji zimanekî îranî hatiye wergirtin, bo nimûne: azerî qurd, qazaxî құрт (qurt), oyxurî قۇرت‎‎ (qurt‎) (qurt)...

Çavkanî:

• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
• MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary, Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966
• Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
• Turner, Ralph Lilley (1969–1985): A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press.
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em
• Etymonline. Online English Etymology Dictionary. <etymonline.com> by Douglas Harper.
• The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi inglîzî û rûsî): http://starling.rinet.ru/

Jê

• gurane
• guremirov
• gurîtî

Navê zanistî

• Canis lupus

Bi zaravayên din

• Soranî: گورگ‎ (gurg), wirg
• Kurdiya başûrî: wirg, gurg
  • Şêxbizinî: wirg (wirg, wiyr)

  gurg (gurg, guyr)

• Hewramî: werg
• Zazakî: verg

Werger

• Abxazî: абгаду (ābgādu)
• Afrîkansî: wolf → af
• Ahtnayî: tikaani
• Albanî: ujk → sq
• Alêwîtî: alix̂ngix̂
• Algonquinî: mahìgan
• Almanî: Wolf → de
• Altayiya başûrî: бöрӱ (börü)
• Aragonî: lobo, lupo
• Astûrî: llobu → ast
• Atîkamekwî: mahikan
• Azerî: qurd → az, canavar → az
• Baskî: otso → eu
• Başkîrî: бүре (büre)
• Beaver: chʼǫneʔ
• Belarusî: воук (vouk)
• Bretonî: bleiz → br
• Bulgarî: вълк → bg (vŭlk)
• Çekî: vlk → cs
• Çînî: 狼 → zh (láng)
• Çukçî: и’ны
• Çuvaşî: кашкăр (kaškăr)
• Danmarkî: ulv → da
• Elfdalî: warg
• Erebî: ذئب‎ → ar (đieb)
• Esperantoyî: lupo → eo
• Estonî: hunt → et
• Farisî: گرگ‎ → fa (gorg, gurg)
• Ferî: úlvur
• Fînî: susi → fi
• Foksî: mahwêwa
• Frankoprovansî: luef n
• Fransî: loop → fr
• Fransiya kevn: leu
• Frîsî: wolf
• Gagawzî: canavar, kurd
• Gotî: 𐍅𐌿𐌻𐍆𐍃 n (wulfs)
• Gurcî: მგელი (mgeli)
• Gwichinî: zhòh
• Holendî: wolf → nl
• Holîkaçukî: nikʼighun
• Indonezî: serigala → id
• Inglîzî: wolf → en
• Inglîziya kevn: wulf
• Îbranî: זאב מצוי‎ (zab matsavi)
• Îdoyî: volfo → io
• Înuîtî: ᐊᒪᕈᖅ → iu (amaruq)
• Înupîakî: amaġuq
• Îtalî: lupo → it
• Îzlendî: ulfrur, úlfur → is, vargur
• Japonî: 狼 → ja (ōkami), オオカミ → ja (ōkami)
• Kalalîsûtî: amaroq → kl
• Karaçay-balkarî: бёрю, джанлы
• Katalanî: llop → ca
• Kîkûyûyî: mbwe
• Kirgizî: карышкыр → ky (karışkır), бөрү → ky (börü)
• Koreyî: 늑대 → ko (neukdae)
• Kornî: blyth
• Korsîkayî: lupu → co
• Kotavayî: idatcol
• Koyukonî: tookkone
• Kumikî: бёрю (börü)
• Kuskokwîmiya jorîn: tekone
• Latînî: lupus → la, hirpus, irpus
• Latviyayî: vilks → lv
• Lîtwanî: vilkas → lt
• Mecarî: farkas → hu
• Mongolî: чоно → mn (čono)
• Nenetsiya tundra: ӈылека, сармик
• Nganasanî: ӈӱлиаӡә
• Nogayî: боьри (böri)
• Normandî: leu n
• Norsiya kevn: vargr
• Norweciya bokmålî: ulv → no
• Norweciya nînorskî: ulv → no
• Ojibweyî: maʼiingan
• Oksîtanî: lop → oc
• Oygurî: بۆرە‎ → ug (böre)
• Papyamentoyî: wòlf
• Polonî: wilk → pl
• Portugalî: lobo → pt
• Qazaxî: қасқыр (qasqır), бөрі (böri)
• Romanyayî: lup → ro
• Rusî: волк → ru n (volk)
• Salarî: burə
• Samiya bakurî: gumpe
• Samiya înarî: kumppi
• Samiya lule: gumpek
• Sirboxirwatî: vuk → sh
• Sirboxirwatî: вук → sh (vuk)
• Slovenî: volk → sl
• Sonxayî: ganjihanŝi
• Soranî: گورگ‎ → ckb (gurg)
• Spanî: lobo → es m
• Swêdî: varg → sv, ulv → sv
• Şawî: uccen
• Şerpayî: खटमु
• Şîngazîcayî: dhiiɓu
• Tamîlî: ஓநாய் → ta (ōnāy)
• T'enî: laput
• Teterî: бүре → tt (büre)
• Teteriya krîmî: qaşqır, börü
• Tirkî: kurt → tr
• Tirkmenî: böri → tk, möjek, gurt
• Tofalarî: бөрү
• Tuvanî: бөрү (börü)
• Ûkraynî: вовк (vovk)
• Ûrûmî: джанавар
• Volapûkî: lup → vo
• Walonî: leu → wa
• Weylsî: blaidd → cy
• Xakasî: пӱӱр (püür)
• Yakutî: бөрө (börö)
• Yokutiya deştî ya başûrî: yawlicʼ
• Yûnanî: λύκος → el n (lýkos)

Navdêr 2

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gur	gur
Îzafe	gura	gurên
Çemandî	gurê	guran
Nîşandera çemandî	wê gurê	wan guran
Bangkirin	gurê	gurino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gurek	gurin
Îzafe	gureke	gurine
Çemandî	gurekê	gurinan

gur mê

1. (bijîşkî) xur, nexweşiyek e ku mirov û ajelan dixurîne

Werger

• Ermenî: գայլ → hy (gayl)

Navdêr 3

gur mê

1. girê, girêk, girêdan (bi taybetî ji terikên daran yan jî bi qor û qamîşî)

Jê

• Lêker: gur dan
• Navdêr: gurdan
• Rengdêr: gurdayî
• gurî
• gurkî

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
gur		herî gur

gur, r-ya req

1. xurt, bihêz, qewî, geş.
   • Xwînbarî dikir bi herdu çavan
     Seyla cegerê wesa li gur hat
     Goya ko bi ser Erez ve gur hat— (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)

Herwiha

• gurr (2)

Etîmolojî

Ji tirkî gür, hevreha güç (hêz, qewet), güreş, ji tirkiya kevn kü (kotekî, zor).

Jê

• gurî
• (Lêker) gur bûn
• (Lêker) gur kirin
• (Navdêr) gurbûn
• (Navdêr) gurkirin
• (Rengdêr) gurbûyî
• (Rengdêr) gurkirî

Werger

• Inglîzî:powerful → en, mighty → en,strong → en, ^?vehement → en
• Almanî: dicht → de, ^?üppig → de
• Erebî: قوي‎ → ar, متين‎ → ar
• Farisî: شدید‎ → fa

Albanî

Navdêr

gur

1. kevir