bûn

Kurdî

Zarrokek nûbûyî

lêker, negerguhêz
navdêr, mê

Wate

1. Rewşa berdewam ya kesekî yan tiştekî diyar dike.
   • Ez kurd im.
   • Tu kî yî?
   • Ew mamoste bû?
2. Guherrîna rewşê diyar dike.
   • Ew kengî bû mamoste?
3. welidîn, ji dayik bûn
   • Kurrê te kengî bûye?

Ji wêjeya klasîk

Çengalê zulfan tab-i da
Da 'işq-i hil bit pêl-i-pêl
Qelbê me bê cellab-i da— (Dîwana Melayê Cizirî ~1640, Melayê Cizîrî)

Herwiha

• bûyîn
• bîn
• bwîn
• wûn

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: بوون

Tewandin

dînamîk

   Tewandina vê lêkerê

rader		bûn
kes		yekjimar			pirrjimar
		yekem	duyem	sêyem	yekem	duyem	sêyem
diyarker		ez	tu	ew	em	hûn	ew
ERÊNÎ	niha	dibim	dibî	dibe	dibin	dibin	dibin
	borî	bûm	bûyî	bû	bûn	bûn	bûn
	dûdar	bûme	bûyî	bûye	bûne	bûne	bûne
	ayinde	dê bibim	dê bibî	dê bibe	dê bibin	dê bibin	dê bibin
	merciya niha	bibim	bibî	bibe	bibin	bibin	bibin
	nihaya berdewam devokî	a/ê dibim	a/ê dibî	a/ê dibe	ên dibin	ên dibin	ên dibin
	boriya berdewam	dibûm	dibûyî	dibû	dibûn	dibûn	dibûn
	boriya ayindeyî	bûbim	bûbî	bûbe	bûbin	bûbin	bûbin
	merciya borî 1	bibûma	bibûyî	bibûya	bibûna	bibûna	bibûna
	merciya borî 2	bûbûma	bûbûyayî	bûbûya	bûbûna	bûbûna	bûbûna
diyarker		ez	tu	ew	em	hûn	ew
NEYÎNÎ	niha	nabim	nabî	nabe	nabin	nabin	nabin
	borî	nebûm	nebûyî	nebû	nebûn	nebûn	nebûn
	dûdar	nebûn	nebûyî	nebûye	nebûne	nebûne	nebûne
	ayinde	dê nebim	dê nebî	dê nebe	dê nebin	dê nebin	dê nebin
	merciya niha	nebim	nebî	nebe	nebin	nebin	nebin
	nihaya berdewam	nabim	nabî	dibe	nabin	nabin	nabin
	boriya berdewam	nedibûm	nedibûyî	nedibû	nedibûn	nedibûn	nedibûn
	boriya ayindeyî	nebûbim	nebûbî	nebûbe	nebûbin	nebûbin	nebûbin
	merciya borî 1	nebûma	nebûyayî	nebûya	nebûna	nebûna	nebûna
	merciya borî 2	nebûbûma	nebûbûyayî	nebûbûya	nebûbûna	nebûbûna	nebûbûna
fermanî		–	tu	–	em	hûn	–
		—	bibe	—	bibin	bibe	—
		—	nebe	—	nebin	nebin	—

Dema niha

Statîk

1. Piştî dengdarekê: Dema peyva berî wê bi tîpek dengdar bi dawî tê:

• Ez ... im
• Tu ... î
• Ew ... e
• Em ... in
• Hûn ... in
• Ew ... in

Nimûne:

• Ez Azad im.
• Tu heval î.
• Ew cîran e.
• Em kurd in.
• Hûn baş in?
• Ew şivan in.

2. Piştî bêdengekê: Dema peyva berî wê bi tîpek bêdeng bi dawî tê:

• Ez ... me
• Tu ... yî
• Ew ... ye
• Em ... ne
• Hûn ... ne
• Ew ... ne

Nimûne:

• Ez ne mamoste me.
• Tu hêja yî.
• Ew kî ye?
• Em gundî ne.
• Hûn ji kû ne?
• Ew çi ne?

Dînamîk

1. berî peyva serekî:

• Ez dibim ...
• Tu dibî ...
• Ew dibe ...
• Em dibin ...
• Hûn dibin ...
• Ew dibin ...

Nimûne:

• Ez dibim mamoste.
• Tu dibî mamoste.
• Ew dibe mamoste.
• Em dibin mamoste.
• Hûn dibin mamoste.
• Ew dibin mamoste.

2. Li dû peyva serekî:

• Ez ... dibim
• Tu ... dibî
• Ew ... dibe
• Em ... dibin
• Hûn .... dibin
• Ew ... dibin

Nimûne:

• Ez mezin dibim
• Tu mezin dibî
• Ew mezin dibe
• Em mezin dibin
• Hûn mezin dibin
• Ew mezin dibin

Ji

Ji proto-hindûewropî *bʰuH-, proto-aryayî *bew-, hevreha avestayî bew-, farisiya kevn bev-, pehlewî û sogdî bu-, farisî بودن (bûden), soranî بوون (bûn), zazakî biyayen, hewramî biyay, sanskrîtî भवति (bhevetî), rusî быть (biyti), lîtwanî būti, bretonî buot, yûnaniya kevn φύω (phuō), latînî fui. Bo etîmolojiya rehên dema niha ya statîk, binere: im, î, e û in.

• proto-hindûewropî: *b^heu- ("bûn")
• proto-aryayî:*bew- ("bûn")

avestayî: bew- ("bûn")

farisiya kevn: bev- ("bûn")

parsî: bu- ("bûn")

pehlewî: bu- ("bûn")

sogdî: bu- ("bûn")

farisî: bûden / bāš- ("bûn")

talîşî: be- ("bûn")

kurmancî: bûn / -b- ("bûn")

soranî: bûn / -be- ("bûn")

hewramî: biyay- / b- ("bûn")

zazakî: bîyayene / b-- ("bûn")...

sanskrîtî: bhev- ("bûn")

yewnanî: phu ("bûn")

latînî: fui ("bûn")

inglîzî: be ("bûn")...

Çavkanî: Cheung p.17, Watkins p.11, Etymonline | Pokorny: 146 f.

Bikaranîn

Lêker:

• bûn birin

Navdêr:

• bûnbirin

Jê

• ba (3)
• be
• bêt (2)
• biba
• bibam
• bibama
• biban
• bibana
• bibayî
• bibe
• bibim
• bibin
• bibit
• bibitin
• bibîn
• bibît
• bibîtin
• bit
• bitin
• bît
• bû
• bûbe
• bûbim
• bûbin
• bûbit
• bûbî

• bûbît
• bûbû
• bûbûm
• bûbûn
• bûbûyî
• bûm
• bûne
• bûye
• bûyî
• bûyne
• dibe (1)
• dibê (2)
• dibim (1)
• dibit (1)
• dibitin (1)
• dibîn
• dibît (1)
• dibîtin (1)
• dibû
• dibûm
• dibûme
• dibûn
• dibûne
• dibûye
• dibûyî

Werger

1. rewşa berdewam:

• Afrîkansî: wees ^→ af
• Bretonî: bezañ ^→ br
• Bulgarî: съм ^→ bg
• Çekî: být ^→ cs
• Çînî: 是 ^→ zh
• Danmarkî: være ^→ da
• ekspreso: esen
• Elmanî: sein ^→ de
• Esperantoyî: esti ^→ eo
• Farisî: بایش ^→ fa, رخدادن ^→ fa, رویانیدن ^→ fa, هستید ^→ fa, بودن ^→ fa, شدن ^→ fa, وجود داشتن ^→ fa, متولد شدن ^→ fa
• Ferî: vera ^→ fo
• Fînî: olla ^→ fi
• Frensî: être ^→ fr
• Frîsî: syn ^→ fy, wêze ^→ fy
• Gujaratî: હોવું ^→ gu
• Gurcî: ყოფნა ^→ ka
• Hindî: होना ^→ hi
• Holendî: zijn ^→ nl, wezen ^→ nl
• Mecarî: lenni ^→ hu
• Inglîzî: to be ^→ en, to become ^→ en
• Inglîziya kevn: beon ^→ ang, wesan ^→ ang
• Interlingua: esser ^→ ia, ser ^→ ia
• Îtalî: essere ^→ it, stare ^→ it
• Îzlendî: vera ^→ is
• Japonî: だ ^→ ja (1), です ^→ ja (1), いる ^→ ja (2), ある ^→ ja (2)
• Katalanî: ser ^→ ca, ésser ^→ ca estar ^→ ca
• Latînî: esse ^→ la
• Norwecî: være ^→ no
• Papyamentoyî: ta ^→ pap
• Polonî: być ^→ pl
• Portugalî: Şablon:i ser ^→ pt
• Romanî: fi ^→ ro
• Rusî: быть ^→ ru
• Sirananî: de ^→ srn
• Spanî: ser ^→ es, estar ^→ es
• Swêdî: vara ^→ sv
• Tirkî: olmak ^→ tr
• Yewnanî: είμαι ^→ el

2. rewşa guherrbar:

• Afrîkansî: raak ^→ af, word ^→ af
• Danmarkî: blive ^→ da
• Elmanî: werden ^→ de
• Esperantoyî: iĝi ^→ eo
• Ferî: gerast ^→ fo, verða ^→ fo
• Fînî: tulla joksikin ^→ fi
• Frensî: devenir ^→ fr
• Frîsî: wurde ^→ fy
• Gaelîka skotî: fàs ^→ gd
• Holendî: raken ^→ nl, worden ^→ nl
• Mecarî: lesz ^→ hu
• Îdoyî: divenar ^→ io
• igs-gls*: esce ^→ igs-gls
• Inglîzî: to become ^→ en
• Îtalî: diventare ^→ it
• Îzlendî: verða ^→ is
• Malezî: jadi ^→ ms
• Norwecî: bli ^→ no
• Papyamentoyî: bira ^→ pap
• Polonî: zostać ^→ pl, stawać się ^→ pl
• Portugalî: acontecer ^→ pt, futuro ^→ pt
• Romanî: deveni ^→ ro
• Sirananî: kon ^→ srn, tron ^→ srn
• Spanî: hacerse ^→ es
• Swêdî: bli ^→ sv, bliva ^→ sv
• Tagalogî: nagíing ^→ tl
• Tirkî: olmak ^→ tr

3. welidîn, ji dayik bûn:

• Fînî: syntyä ^→ fi
• Inglîzî: to be born