dirêj

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /dɪˈɾeːʒ/

• Deng (Amed)

• Kîtekirin: di·rêj

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
dirêj	dirêjtir	herî dirêj dirêjtirîn

Qelemekî dirêj (li jêr) û yekî kurt (li jor).

dirêj

1. ne kurt, ne kin, ne qut,
   bi mesafeya xwe mezin:

   qelemekî dirêj

   mêrekî dirêj

   rêyeke dirêj

   filmekî du saetan dirêj

   Mesele dûr û dirêj e.

   • Hekkakî bi navê »Zîn« nivîsî
     Destê xwe dirêj kirî ku bînit
     Da qenc nezer bikit bibînit— (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: درێژ
• kurdî-krîlî: дьреж

Herwiha

• drêj

Hevmane

• medîd

Dijmane

• kurt
• kin
• qut

Bide ber

• pêvekêşk

Jê

• dirêj bûn
• dirêj kirin
• dirêjbûn
• dirêjkirin
• dirêjbûyî
• dirêjkirî
• bejndirêj
• demdirêj
• demdirêjî
• destdirêj
• destdirêjî
• dirêjahî
• dirêjatî
• dirêjayî
• dirêjî
• keledirêj
• lihtî dirêj
• zimandirêj
• zimandirêjî

Etîmolojî

Hevreha soranî درێژ‎ (dirêj), goranî/hewramî dirêj, belûçî دراج‎‎ (drac), farisî دراز‎‎ (deraz, dêraz), pehlewî 𐯌𐮲𐮹𐮰𐮿‎ (dlʾc /drāz/), tacikî дароз (daroz), avestayî 𐬛𐬭𐬁𐬘𐬀𐬵‎ (drājah, /draceh/) ji proto-îranî *draHǰʰas ji proto-hindûewropî *dléh₁gʰ-s ~ *dl̥h₁gʰ-és.

Herwiha têkilî zazakî derg, partî 𐫅𐫡𐫄‎ (d'rǧ) û 𐫅𐫡𐫃 (derǧ), hexamenişî 𐎭𐎼𐎥 (d-r-g /derge/), avestayî 𐬛𐬀𐬭𐬆𐬔𐬀‎ (darəga, /derige/), osetî даргъ (darǧ), peştûyî لارغه‎‎ (lā́rǧa), sanskrîtî दीर्घ (dīrghá), hindî दीर्घ (dīrgh), ûrdûyî دیرگھ‎‎ (dīrgh), rûsî до́лгий (dólgiy), bulgarî дълъг (dǎlǎg), makedonî долг (dolg), polonî długi, yûnanî δολιχός (dolixós)... hemû ji proto-hindûewropî *dl̥h₁gʰós.

Herwiha têkilî peyva kurmancî dereng / direng, soranî دره‌نگ‎ (direng), pehlewî drang (/dreng/), (ji vir pê ve bi wateya "dirêj":) latînî longus (bi ketina D-ya destpêkê), inglîzî long, portugalî longo, fransî long, îtalî lungo, spanî luengo, romanî lung, inglîzî long, almanî/danmarkî/holandî/norwecî lang, swêdî lång... hemû ji proto-hindûewropî *dlongʰos.

Guherîna L-ya hindûewropî bi R di zimanên îranî de diyardeyeke berbelav e. Binêrin bo nimûne: roj, rîx, rûvî...

Peyvên dirêj, dereng û dêrîn hem ji aliyê wateya xwe û hem jî ji hêla dengên xwe ve di gelek zimanên hindûewropî de dişibin hev û di dîrokê de carinan bi hev guherîne jî. Loma bo nimûne derg (dirêj) ya zazakî ji dirêj ya kurmancî zêdetir dişibe dereng ya kurmancî.

Çavkanî:

• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
• Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
• Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg. pdf.

• Mallory, J. P.; Adams, D. Q. (2006): The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World (Oxford Linguistics), New York: Oxford University Press.
• Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
• Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011-.
• Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010

Bi zaravayên din

• Soranî: dirêj
• Kurdiya başûrî: dirêj
• Hewramî: dirêj
• Zazakî: derg

Werger

• Afrîkansî: ver → af
• Albanî: gjatë → sq
• Amharî: ረዥም → am (räžm)
• Erebî: : طويل‎ → ar n (ṭewîl), طويلة‎ → ar m (ṭewîle)
• Aramî: אריכא‎ → arc
• Ermenî: երկար → hy (erkar)
• Aromanî: lungu → roa-rup
• Asamî: দীঘল → as (dighol)
• Astûrî: llargu → ast
• Azerî: uzun → az
• Başkîrî: оҙон → ba (oðon)
• Babungo: lång → bar
• Belarusî: до́ўгі → be (dóŭhi)
• Bengalî: দীর্ঘ → bn (dirgh), লম্বা → bn (lômba)
• Bretonî: hir → br
• Bruneyî: panjang
• Bulgarî: дъ́лъг → bg n (dǎ́lǎg)
• Burmayî: ရှည် → my (hrany)
• Buryatî: урта → bxr (urta)
• Katalanî: llunyà → ca, llong → ca
• Chamicuroyî: plawa
• Çerokî: ᎦᏅᎯᏓ → chr (ganvhida)
• Çînî:

  Kantonî: 長 → yue, 长 → yue (coeng⁴)

  Dunganî: чон (čon)

  Mandarînî: 長 → zh, 长 → zh (cháng)

  Min dongî: 長 → cdo, 长 → cdo (dòng)

• Çuvaşî: вӑрӑм → cv (vărăm)
• Korsîkayî: lungu → co
• Teteriya krîmî: uzun → crh
• Çekî: dlouhý → cs n
• Dalmatî: luang
• Danmarkî: lang → da
• Dolganî: уһун (uhun)
• Holendî: lang → nl
• Esperantoyî: longa → eo
• Estonî: pikk → et
• Farisî: دراز‎ → fa (deraz), طولانی‎ → fa (tûlanî)
• Ferî: langur → fo
• Fînî: pitkä → fi
• Fransî: long → fr
• Friyolî: lunc → fur, lung → fur
• Gagawzî: uzun → gag
• Galîsî: longo → gl, longueiro → gl, comprido → gl, ambró → gl
• Gurcî: გრძელი → ka (grʒeli)
• Almanî: lang → de

  Elmanîşî: lang → als

• Yûnanî: μακρύς → el (makrýs)

  Yûnaniya kevn: μακρός → grc (makrós)

• Haîtî: long → ht
• Hawsayî: dōgō → ha
• Hawayî: loa → haw
• Inglîzî: long → en
• Îbranî: ארוך \ אָרֹךְ‎ → he (aróx)
• Hindî: लम्बा → hi (lambā), लंबा → hi (lambā)
• Mecarî: hosszú → hu
• Îzlendî: langur → is
• Îdoyî: longa → io
• Indonezî: panjang → id
• Înterlîngua: longe → ia
• Înterlîngue: long → ie
• Îrlendî: fada → ga

  Îrlendiya kevn: fota → sga

• Îstriyotî: longo
• Îtalî: lungo → it
• Japonî: 長い → ja (ながい, nagai)
• Kalmîkî: ут → xal (ut)
• Karaçay-balkarî: узун → krc (uzun)
• Karakalpakî: uzın → kaa
• Qazaxî: ұзын → kk (uzın)
• Xakasî: узун → kjh (uzun)
• Ximêrî: វែង → km (vɛɛng)
• Koreyî: 길다 → ko (gilda)
• Koryakî: нивʼлыӄин (niwləqin)
• Kumikî: узун → kum (uzun)
• Kirgizî: узун → ky (uzun)
• Ladînî: lonch → lld
• Lawsî: ຍາວ → lo (nyāo)
• Pahîyî: gars → ltg n, gara → ltg m
• Latînî: longus → la
• Latviyayî: garš → lv, gara → lv m
• Lîtwanî: ilgas → lt, ilga → lt m
• Luksembûrgî: laang → lb
• Lueyî: ᦍᦱᧁ (yaaw)
• Makedonî: долг → mk (dolg)
• Malezî: panjang → ms
• Maltayî: twil → mt
• Mançûyî: ᡤᠣᠯᠮᡳᠨ → mnc (golmin)
• Maorî: roa → mi, roroa → mi pj
• Maranaoyî: malendo
• Maratî: लांब → mr (lāmba)
• Mongolî: урт → mn (urt)
• Nahwatlî: huehueyac → nah g
• Ngunawalî: bamir
• Normandî: long → nrm, laong → nrm
• Ohloniya bakur: tsī́qau
• Norwecî: lang → no
• Oksîtanî: long → oc
• Slaviya kevn: дльгъ → cu (dlĭgŭ)
• Osmanî: اوزون‎ → ota (uzun)
• Peştûyî: اوږد‎ → ps (uẓd)
• Kriya bejayî: ᑭᓄ (kino-)
• Polonî: długi → pl
• Portugalî: longo → pt, comprido → pt
• Keçwayî: suni → qu
• Rapanuyî: roa → rap
• Romanyayî: lung → ro
• Romancî: lung → rm
• Rusî: дли́нный → ru (dlínnyj)
• Samogîtî: ėlgs → bat-smg n, ėlga → bat-smg m
• Sardînî: longu → sc
• Skotî: lang → sco
• Gaelîka skotî: fada → gd, a dh'fhaid → gd
• Sirboxirwatî: ду̏г → sh / dȕg → sh
• Şanî: ယၢဝ်း → shn (yáaw)
• Şorî: узун (uzun)
• Sicîlî: longu → scn
• Kîngalî: දිගු → si (digu)
• Slovakî: dlhý → sk
• Slovenî: dȏlg → sl
• Sorbiya jêrîn: dłujki → dsb
• Sorbiya jorîn: dołhi → hsb
• Altayiya başûrî: узун → alt (uzun)
• Spanî: largo → es
• Sundanî: paos → su
• Swahîlî: refu → sw
• Swêdî: lång → sv
• Sîlhetî: ꠟꠣꠝ꠆ꠛꠣ (lamba)
• Tagalogî: mahaba → tl
• Tacikî: дароз → tg (daroz)
• Tamîlî: நீளமான → ta (nīḷamāṉa)
• Teterî: озын → tt (ozın)
• Tayî: ยาว → th (yaao)
• Tawalayî: རིང་པོ → bo (ring po)
• Tirkî: uzun → tr
• Tirkmenî: uzyn → tk
• Tuvanî: узун → tyv (uzun)
• Ûkraynî: до́вгий → uk (dóvhyj)
• Urdûyî: لمبا‎ → ur (lambā)
• Oygurî: ئۇزۇن‎ → ug (uzun)
• Ozbekî: uzun → uz
• Venîsî: łóngo → vec
• Viyetnamî: dài → vi
• Volapûkî: lunik → vo
• Walonî: long → wa
• Weylsî: hir → cy
• Yagnobî: ван, дароз
• Yakutî: уһун → sah (uhun)
• Yidîşî: לאַנג‎ → yi (lang)
• Zêlandî: lang → zea, lank → zea
• Zhuangî: raez → za

Soranî

Rengdêr

dirêj

1. dirêj