dirêj
Kurmancî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
Rengdêr[biguhêre]
Pozîtîv | Komparatîv | Sûperlatîv |
---|---|---|
dirêj | dirêjtir | herî dirêj dirêjtirîn |

dirêj
- ne kurt, ne kin, ne qut,
bi mesafeya xwe mezin:- qelemekî dirêj
- mêrekî dirêj
- rêyeke dirêj
- filmekî du saetan dirêj
- Mesele dûr û dirêj e.
- Hekkakî bi navê »Zîn« nivîsî
Destê xwe dirêj kirî ku bînit
Da qenc nezer bikit bibînit— (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)
Bi alfabeyên din[biguhêre]
Herwiha[biguhêre]
Hevmane[biguhêre]
Dijmane[biguhêre]
Bide ber[biguhêre]
Jê[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Hevreha soranî درێژ (dirêj), goranî/hewramî dirêj, belûçî دراج (drac), farisî دراز (deraz, dêraz), pehlewî (dlʾc /drāz/), tacikî дароз (daroz), avestayî 𐬛𐬭𐬁𐬘𐬀𐬵 (drājah, /draceh/) ji proto-îranî *draHǰʰas ji proto-hindûewropî *dléh₁gʰ-s ~ *dl̥h₁gʰ-és.
Herwiha têkilî zazakî derg, partî 𐫅𐫡𐫄 (d'rǧ) û 𐫅𐫡𐫃 (derǧ), hexamenişî 𐎭𐎼𐎥 (d-r-g /derge/), avestayî 𐬛𐬀𐬭𐬆𐬔𐬀 (darəga, /derige/), osetî даргъ (darǧ), peştûyî لارغه (lā́rǧa), sanskrîtî दीर्घ (dīrghá), hindî दीर्घ (dīrgh), ûrdûyî دیرگھ (dīrgh), rûsî до́лгий (dólgiy), bulgarî дълъг (dǎlǎg), makedonî долг (dolg), polonî długi, yûnanî δολιχός (dolixós)... hemû ji proto-hindûewropî *dl̥h₁gʰós.
Herwiha têkilî peyva kurmancî dereng / direng, soranî درهنگ (direng), pehlewî drang (/dreng/), (ji vir pê ve bi wateya "dirêj":) latînî longus (bi ketina D-ya destpêkê), inglîzî long, portugalî longo, fransî long, îtalî lungo, spanî luengo, romanî lung, inglîzî long, almanî/danmarkî/holandî/norwecî lang, swêdî lång... hemû ji proto-hindûewropî *dlongʰos.
Guherîna L-ya hindûewropî bi R di zimanên îranî de diyardeyeke berbelav e. Binêrin bo nimûne: roj, rîx, rûvî...
Peyvên dirêj, dereng û dêrîn hem ji aliyê wateya xwe û hem jî ji hêla dengên xwe ve di gelek zimanên hindûewropî de dişibin hev û di dîrokê de carinan bi hev guherîne jî. Loma bo nimûne derg (dirêj) ya zazakî ji dirêj ya kurmancî zêdetir dişibe dereng ya kurmancî.
- Çavkanî:
- Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
- Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
- Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
- Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg. pdf.
- Mallory, J. P.; Adams, D. Q. (2006): The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World (Oxford Linguistics), New York: Oxford University Press.
- Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
- Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011-.
- Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
Bi zaravayên din[biguhêre]
- Soranî: dirêj
- Kurdiya başûrî: dirêj
- Hewramî: dirêj
- Zazakî: derg
Werger[biguhêre]
- Afrîkansî: ver → af
- Albanî: gjatë → sq
- Amharî: ረዥም → am (räžm)
- Erebî: : طويل → ar n (ṭewîl), طويلة → ar m (ṭewîle)
- Aramî: אריכא → arc
- Ermenî: երկար → hy (erkar)
- Aromanî: lungu → roa-rup
- Asamî: দীঘল → as (dighol)
- Astûrî: llargu → ast
- Azerî: uzun → az
- Başkîrî: оҙон → ba (oðon)
- Babungo: lång → bar
- Belarusî: до́ўгі → be (dóŭhi)
- Bengalî: দীর্ঘ → bn (dirgh), লম্বা → bn (lômba)
- Bretonî: hir → br
- Bruneyî: panjang
- Bulgarî: дъ́лъг → bg n (dǎ́lǎg)
- Burmayî: ရှည် → my (hrany)
- Buryatî: урта → bxr (urta)
- Katalanî: llunyà → ca, llong → ca
- Chamicuroyî: plawa
- Çerokî: ᎦᏅᎯᏓ → chr (ganvhida)
- Çînî:
- Çuvaşî: вӑрӑм → cv (vărăm)
- Korsîkayî: lungu → co
- Teteriya krîmî: uzun → crh
- Çekî: dlouhý → cs n
- Dalmatî: luang
- Danmarkî: lang → da
- Dolganî: уһун (uhun)
- Holendî: lang → nl
- Esperantoyî: longa → eo
- Estonî: pikk → et
- Farisî: دراز → fa (deraz), طولانی → fa (tûlanî)
- Ferî: langur → fo
- Fînî: pitkä → fi
- Fransî: long → fr
- Friyolî: lunc → fur, lung → fur
- Gagawzî: uzun → gag
- Galîsî: longo → gl, longueiro → gl, comprido → gl, ambró → gl
- Gurcî: გრძელი → ka (grʒeli)
- Almanî: lang → de
- Yûnanî: μακρύς → el (makrýs)
- Haîtî: long → ht
- Hawsayî: dōgō → ha
- Hawayî: loa → haw
- Inglîzî: long → en
- Îbranî: ארוך \ אָרֹךְ → he (aróx)
- Hindî: लम्बा → hi (lambā), लंबा → hi (lambā)
- Mecarî: hosszú → hu
- Îzlendî: langur → is
- Îdoyî: longa → io
- Indonezî: panjang → id
- Înterlîngua: longe → ia
- Înterlîngue: long → ie
- Îrlendî: fada → ga
- Îstriyotî: longo
- Îtalî: lungo → it
- Japonî: 長い → ja (ながい, nagai)
- Kalmîkî: ут → xal (ut)
- Karaçay-balkarî: узун → krc (uzun)
- Karakalpakî: uzın → kaa
- Qazaxî: ұзын → kk (uzın)
- Xakasî: узун → kjh (uzun)
- Ximêrî: វែង → km (vɛɛng)
- Koreyî: 길다 → ko (gilda)
- Koryakî: нивʼлыӄин (niwləqin)
- Kumikî: узун → kum (uzun)
- Kirgizî: узун → ky (uzun)
- Ladînî: lonch → lld
- Lawsî: ຍາວ → lo (nyāo)
- Pahîyî: gars → ltg n, gara → ltg m
- Latînî: longus → la
- Latviyayî: garš → lv, gara → lv m
- Lîtwanî: ilgas → lt, ilga → lt m
- Luksembûrgî: laang → lb
- Lueyî: ᦍᦱᧁ (yaaw)
- Makedonî: долг → mk (dolg)
- Malezî: panjang → ms
- Maltayî: twil → mt
- Mançûyî: ᡤᠣᠯᠮᡳᠨ → mnc (golmin)
- Maorî: roa → mi, roroa → mi pj
- Maranaoyî: malendo
- Maratî: लांब → mr (lāmba)
- Mongolî: урт → mn (urt)
- Nahwatlî: huehueyac → nah g
- Ngunawalî: bamir
- Normandî: long → nrm, laong → nrm
- Ohloniya bakur: tsī́qau
- Norwecî: lang → no
- Oksîtanî: long → oc
- Slaviya kevn: дльгъ → cu (dlĭgŭ)
- Osmanî: اوزون → ota (uzun)
- Peştûyî: اوږد → ps (uẓd)
- Kriya bejayî: ᑭᓄ → crk (kino-)
- Polonî: długi → pl
- Portugalî: longo → pt, comprido → pt
- Keçwayî: suni → qu
- Rapanuyî: roa → rap
- Romanyayî: lung → ro
- Romancî: lung → rm
- Rusî: дли́нный → ru (dlínnyj)
- Samogîtî: ėlgs → bat-smg n, ėlga → bat-smg m
- Sardînî: longu → sc
- Skotî: lang → sco
- Gaelîka skotî: fada → gd, a dh'fhaid → gd
- Sirboxirwatî: ду̏г → sh / dȕg → sh
- Şanî: ယၢဝ်း → shn (yáaw)
- Şorî: узун (uzun)
- Sicîlî: longu → scn
- Kîngalî: දිගු → si (digu)
- Slovakî: dlhý → sk
- Slovenî: dȏlg → sl
- Sorbiya jêrîn: dłujki → dsb
- Sorbiya jorîn: dołhi → hsb
- Altayiya başûrî: узун → alt (uzun)
- Spanî: largo → es
- Sundanî: paos → su
- Swahîlî: refu → sw
- Swêdî: lång → sv
- Sîlhetî: ꠟꠣꠝ꠆ꠛꠣ → syl (lamba)
- Tagalogî: mahaba → tl
- Tacikî: дароз → tg (daroz)
- Tamîlî: நீளமான → ta (nīḷamāṉa)
- Teterî: озын → tt (ozın)
- Tayî: ยาว → th (yaao)
- Tawalayî: རིང་པོ → bo (ring po)
- Tirkî: uzun → tr
- Tirkmenî: uzyn → tk
- Tuvanî: узун → tyv (uzun)
- Ûkraynî: до́вгий → uk (dóvhyj)
- Urdûyî: لمبا → ur (lambā)
- Oygurî: ئۇزۇن → ug (uzun)
- Ozbekî: uzun → uz
- Venîsî: łóngo → vec
- Viyetnamî: dài → vi
- Volapûkî: lunik → vo
- Walonî: long → wa
- Weylsî: hir → cy
- Yagnobî: ван, дароз
- Yakutî: уһун → sah (uhun)
- Yidîşî: לאַנג → yi (lang)
- Zêlandî: lang → zea, lank → zea
- Zhuangî: raez → za
Soranî[biguhêre]
Rengdêr[biguhêre]
dirêj