dirêj

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA: /dɪˈɾeːʒ/

• Deng (Amed)

• Kîtekirin: di·rêj

Rengdêr

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
dirêj	dirêjtir	dirêjtirîn

Qelemekî dirêj (li jêr) û yekî kurt (li jor).

dirêj

1. ne kurt, ne kin, ne qut,
   bi mesafeya xwe mezin:
   • qelemekî dirêj
   • mêrekî dirêj
   • rêyeke dirêj
   • filmekî du saetan dirêj
   • Mesele dûr û dirêj e.
   • Hekkakî bi navê »Zîn« nivîsî
     Destê xwe dirêj kirî ku bînit
     Da qenc nezer bikit bibînit— (Mem û Zîn ~1692, Ehmedê Xanî)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: درێژ
• kurdî-krîlî: дьреж

Herwiha

• drêj

Hevmane

• medîd

Dijmane

• kurt
• kin
• qut

Bide ber

• pêvekêşk

Jê

• dirêj bûn
• dirêj kirin
• dirêjbûn
• dirêjkirin
• dirêjbûyî
• dirêjkirî
• bejndirêj
• demdirêj
• demdirêjî
• destdirêj
• destdirêjî
• dirêjahî
• dirêjatî
• dirêjayî
• dirêjî
• keledirêj
• lihtî dirêj
• zimandirêj
• zimandirêjî

Etîmolojî

Hevreha soranî درێژ‎ (dirêj), goranî/hewramî dirêj, belûçî دراج‎‎ (drac), farisî دراز‎‎ (deraz, dêraz), pehlewî 𐯌𐮲𐮹𐮰𐮿‎ (dlʾc /drāz/), tacikî дароз (daroz), avestayî 𐬛𐬭𐬁𐬘𐬀𐬵‎ (drājah, /draceh/) ji proto-îranî *draHǰʰas ji proto-hindûewropî *dléh₁gʰ-s ~ *dl̥h₁gʰ-és.

Herwiha têkilî zazakî derg, partî 𐫅𐫡𐫄‎ (d'rǧ) û 𐫅𐫡𐫃 (derǧ), hexamenişî 𐎭𐎼𐎥 (d-r-g /derge/), avestayî 𐬛𐬀𐬭𐬆𐬔𐬀‎ (darəga, /derige/), osetî даргъ (darǧ), peştûyî لارغه‎‎ (lā́rǧa), sanskrîtî दीर्घ (dīrghá), hindî दीर्घ (dīrgh), ûrdûyî دیرگھ‎‎ (dīrgh), rûsî до́лгий (dólgiy), bulgarî дълъг (dǎlǎg), makedonî долг (dolg), polonî długi, yûnanî δολιχός (dolixós)... hemû ji proto-hindûewropî *dl̥h₁gʰós.

Herwiha têkilî peyva kurmancî dereng / direng, soranî دره‌نگ‎ (direng), pehlewî drang (/dreng/), (ji vir pê ve bi wateya "dirêj":) latînî longus (bi ketina D-ya destpêkê), inglîzî long, portugalî longo, fransî long, îtalî lungo, spanî luengo, romanî lung, inglîzî long, almanî/danmarkî/holandî/norwecî lang, swêdî lång... hemû ji proto-hindûewropî *dlongʰos.

Guherîna L-ya hindûewropî bi R di zimanên îranî de diyardeyeke berbelav e. Binêrin bo nimûne: roj, rîx, rûvî...

Peyvên dirêj, dereng û dêrîn hem ji aliyê wateya xwe û hem jî ji hêla dengên xwe ve di gelek zimanên hindûewropî de dişibin hev û di dîrokê de carinan bi hev guherîne jî. Loma bo nimûne derg (dirêj) ya zazakî ji dirêj ya kurmancî zêdetir dişibe dereng ya kurmancî.

Çavkanî:

• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
• Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
• Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg. pdf.

• Mallory, J. P.; Adams, D. Q. (2006): The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World (Oxford Linguistics), New York: Oxford University Press.
• Pokorny, Julius Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
• Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. [Rastorguyeva V.S., Edelman D.I.: Ferhenga Etîmolojî ya Zimanên Îranî] (bi rûsî) 2000-2011-.
• Tsabolov, R. L. Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010

Bi zaravayên kurdî

• Soranî: dirêj
• Kurdiya başûrî: dirêj
• Hewramî: dirêj
• Zazakî: derg

Werger

• Afrîkansî: ver ^→ af
• Albanî: gjatë ^→ sq
• Amharî: ረዥም ^→ am
• Erebî: : طويل ^→ ar n (ṭewîl), طويلة ^→ ar m (ṭewîle)
• Aramî: אריכא ^→ arc
• Ermenî: երկար ^→ hy
• Aromanî: lungu ^→ rup
• Asamî: দীঘল ^→ as
• Astûrî: llargu ^→ ast
• Azerî: uzun ^→ az
• Başkîrî: оҙон ^→ ba
• Babungo: lång ^→ bar
• Belarusî: до́ўгі ^→ be
• Bengalî: দীর্ঘ ^→ bn, লম্বা ^→ bn
• Bretonî: hir ^→ br
• Bruneyî: panjang ^→ kxd
• Bulgarî: дъ́лъг ^→ bg n
• Burmayî: ရှည် ^→ my
• Buryatî: урта ^→ bua
• Katalanî: llunyà ^→ ca, llong ^→ ca
• Chamicuroyî: plawa ^→ ccc
• Çerokî: ᎦᏅᎯᏓ ^→ chr
• Çînî:

  Kantonî: 長 ^→ yue, 长 ^→ yue (coeng4)

  Dunganî: чон ^→ dng

  Mandarînî: 長 ^→ cmn, 长 ^→ cmn (cháng)

  Min dongî: 長 ^→ cdo, 长 ^→ cdo (dòng)

• Çuvaşî: вӑрӑм ^→ cv
• Korsîkayî: lungu ^→ co
• Teteriya krîmî: uzun ^→ crh
• Çekî: dlouhý ^→ cs n
• Dalmatî: luang ^→ dlm
• Danmarkî: lang ^→ da
• Dolganî: уһун ^→ dlg (uhun)
• Holendî: lang ^→ nl
• Esperantoyî: longa ^→ eo
• Estonî: pikk ^→ et
• Farisî: دراز ^→ fa (deraz), طولانی ^→ fa (tûlanî)
• Ferî: langur ^→ fo
• Fînî: pitkä ^→ fi
• Fransî: long ^→ fr
• Friyolî: lunc ^→ fur, lung ^→ fur
• Gagawzî: uzun ^→ gag
• Galîsî: longo ^→ gl, longueiro ^→ gl, comprido ^→ gl, ambró ^→ gl
• Gurcî: გრძელი ^→ ka
• Almanî: lang ^→ de

  Elmanîşî: lang ^→ gsw

• Yûnanî: μακρύς ^→ el

  Yûnaniya kevn: μακρός ^→ grc

• Haîtî: long ^→ ht
• Hawsayî: dōgō ^→ ha
• Hawayî: loa ^→ haw
• Inglîzî:
• Îbranî: ארוך ^→ he (aróx)
• Hindî: लम्बा ^→ hi, लंबा ^→ hi
• Mecarî: hosszú ^→ hu
• Îzlendî: langur ^→ is
• Îdoyî: longa ^→ io
• Indonezî: panjang ^→ id
• Înterlîngua: longe ^→ ia
• Înterlîngue: long ^→ ie
• Îrlendî: fada ^→ ga

  Îrlendiya kevn: fota ^→ sga

• Îstriyotî: longo ^→ ist
• Îtalî: lungo ^→ it
• Japonî: 長い ^→ ja (ながい, nagai)
• Kalmîkî: ут ^→ xal
• Karaçay-balkarî: узун ^→ krc (uzun)
• Karakalpakî: uzın ^→ kaa
• Qazaxî: ұзын ^→ kk
• Xakasî: узун ^→ kjh
• Ximêrî: វែង ^→ km
• Koreyî: 길다 ^→ ko
• Koryakî: нивʼлыӄин ^→ kpy (niwləqin)
• Kumikî: узун ^→ kum (uzun)
• Kirgizî: узун ^→ ky
• Ladînî: lonch ^→ lld
• Lawsî: ຍາວ ^→ lo
• Pahîyî: gars ^→ ltg n, gara ^→ ltg m
• Latînî: longus ^→ la
• Latviyayî: garš ^→ lv, gara ^→ lv m
• Lîtwanî: ilgas ^→ lt, ilga ^→ lt m
• Luksembûrgî: laang ^→ lb
• Lueyî: ᦍᦱᧁ ^→ khb
• Makedonî: долг ^→ mk
• Malezî: panjang ^→ ms
• Maltayî: twil ^→ mt
• Mançûyî: ᡤᠣᠯᠮᡳᠨ ^→ mnc
• Maorî: roa ^→ mi, roroa ^→ mi pj
• Maranaoyî: malendo ^→ mrw
• Maratî: लांब ^→ mr
• Mongolî: урт ^→ mn
• Nahwatlî: huehueyac ^→ nah c
• Ngunawalî: bamir ^→ xul
• Normandî: long ^→ nrf, laong ^→ nrf
• Ohloniya bakur: tsī́qau ^→ cst
• Norwecî: lang ^→ no
• Oksîtanî: long ^→ oc
• Slaviya kevn: дльгъ ^→ cu
• Osmanî: اوزون ^→ ota (uzun)
• Peştûyî: اوږد ^→ ps (uẓd)
• Kriya bejayî: ᑭᓄ ^→ crk (kino-)
• Polonî: długi ^→ pl
• Portugalî: longo ^→ pt, comprido ^→ pt
• Keçwayî: suni ^→ qu
• Rapanuyî: roa ^→ rap
• Romanyayî: lung ^→ ro
• Romancî: lung ^→ rm
• Rusî: дли́нный ^→ ru
• Samogîtî: ėlgs ^→ sgs n, ėlga ^→ sgs m
• Sardînî: longu ^→ sc
• Skotî: lang ^→ sco
• Gaelîka skotî: fada ^→ gd, a dh'fhaid ^→ gd
• Sirboxirwatî: ду̏г ^→ sh / dȕg ^→ sh
• Şanî: ယၢဝ်း ^→ shn
• Şorî: узун ^→ cjs (uzun)
• Sicîlî: longu ^→ scn
• Kîngalî: දිගු ^→ si
• Slovakî: dlhý ^→ sk
• Slovenî: dȏlg ^→ sl
• Sorbiya jêrîn: dłujki ^→ dsb
• Sorbiya jorîn: dołhi ^→ hsb
• Altayiya başûrî: узун ^→ alt
• Spanî: largo ^→ es
• Sundanî: paos ^→ su
• Swahîlî: refu ^→ sw
• Swêdî: lång ^→ sv
• Sîlhetî: ꠟꠣꠝ꠆ꠛꠣ ^→ syl
• Tagalogî: mahaba ^→ tl
• Tacikî: дароз ^→ tg
• Tamîlî: நீளமான ^→ ta
• Teterî: озын ^→ tt
• Tayî: ยาว ^→ th
• Tawalayî: རིང་པོ ^→ bo
• Tirkî: uzun ^→ tr
• Tirkmenî: uzyn ^→ tk
• Tuvanî: узун ^→ tyv
• Ûkraynî: до́вгий ^→ uk
• Urdûyî: لمبا ^→ ur (lambā)
• Oygurî: ئۇزۇن ^→ ug
• Ozbekî: uzun ^→ uz
• Venîsî: łóngo ^→ vec
• Viyetnamî: dài ^→ vi
• Volapûkî: lunik ^→ vo
• Walonî: long ^→ wa
• Weylsî: hir ^→ cy
• Yagnobî: ван ^→ yai, дароз ^→ yai
• Yakutî: уһун ^→ sah
• Yidîşî: לאַנג ^→ yi
• Zêlandî: lang ^→ zea, lank ^→ zea
• Zhuangî: raez ^→ za

Soranî

Rengdêr

dirêj

1. dirêj