birinc

Kurdî

Bilêvkirin

• IPA: /ˈbɪɾɪnd͡ʒ/
• Jihevqetandin: bi·rinc

1. riwekek û xwarina jê

navdêr bê zayend e: {{nav-m}} an {{nav-n}} an jî {{nav-nt}}?

Libên birincî.

Wate

1. Riz, çeltûk,
   riwekek danî ye ku bo xwarinê têt bikaranîn.
   (bi taybetî girar jê têt çêkirin û dema kelandî bi gelemperî spî ye)

Herwiha

• bîrinc
• brinc

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: برنج

Zayend

Wek riwek nêr lê wek girar mê ye.

Bide ber

• savar

Têkildar

• mebred
• sûxar

Ji

ji sanskrîtî व्रीहि (vrihi), têkildarî brizi ya farisiya kevn (برنج, birinc ya farisiya nû), wrijê ya peştûyî û ὄρυζον ya yewnanî, riso ya îtalî, ris ya frencî, Reis ya elmanî û rice ya inglîzî.

Peyva "birinc/riz" ji Hindistanê li dinyayê belav bûye. Hem "birinc" û hem jî "riz" wek peyv ji wê derê hatine girtin. Rêya belavbûnê bi ihtimaleke mezin bo herdu peyvan û herwiha peyva inglîzî û peyvên din yên ewropî wiha ye:

- BIRINC: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici" > Bakurê Hindistanê (bi sanskrîtî "vrihi") > Ecemistan (farisiya kevn "brizi", farisiya nû "birinc" > Kurdistan (kurdî "birinc") > Tirkiye (tirkiya niha "pirinç"). Zêdebûna dengê "n" li peyvan diyardeyeke nas ya kurdî/farisî ye: tac > tanc, çok > çong...

- RIZ: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz" > "ruz") > Kurdistan "riz".

- RICE ya inglîzî û peyvên din yên ewropî: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz") > Yûnanistan "oruza") > latînî "oryza" > îtalî "riso" > fransî "riz" > inglîzî "rice".

Çend çavkanî

• http://www.scribd.com/doc/29704114/Etymology-of-Vrihi-Rice
• http://fr.wiktionary.org/wiki/riz

Jê

• birincî

Werger

• Afrîkansî: rijs ^→ af
• Danmarkî: ris ^→ da
• Erebî: أرز ^→ ar, رز ^→ ar, التمن ^→ ar
• Elmanî: Reis ^→ de nêtar
• Esperantoyî: rizo ^→ eo
• Farisî: برنج ^→ fa
• Fînî: riisi ^→ fi
• Frensî: riz ^→ fr nêr
• Frîsî: rys ^→ fy
• Holendî: rijst ^→ nl
• Mecarî: rizs ^→ hu
• Indonezî: nasi ^→ id, beras ^→ id
• Inglîzî: rice ^→ en nêr, ^?jambalaya ^→ en, ^?paddy ^→ en
• Îtalî: riso ^→ it
• Katalanî: arròs ^→ ca
• Latînî: oryza ^→ la
• Norwecî: ris ^→ no
• Papyamentoyî: aros ^→ pap
• Polonî: ryż ^→ pl nêr
• Portugalî: arroz ^→ pt
• Romanî: orez ^→ ro
• Rusî: рис ^→ ru nêr
• Spanî: arroz ^→ es nêr
• Swahîlî: mchele ^→ sw, mpunga ^→ sw
• Swêdî: ris ^→ sv, risgryn ^→ sv
• Tagalogî: bigás ^→ tl
• Tirkî: pirinç ^→ tr, ^?buğdaygiller ^→ tr
• Viyetnamî: lúa ^→ vi, gạo ^→ vi, cơm ^→ vi
• Zuluyî: ilayisi ^→ zu

2. madenek

Sêniyek birincî (2)

navdêr, nêr

Wate

1. Kanzayek anku madenek ji çingo û sifirî ye.

Ji

Serekaniya peyvê nediyar e lê bi xwe serekaniya peyva bronze ya inglîzî û hevwateyên wê yên di zimanên ewropî de ye.

Jê

• birincî

Werger

• Afrîkansî: messing ^→ af, geelkoper ^→ af
• Çolyanî: shíbekh ^{→ tsolyáni} (pirrjimar shíbeyal ^{→ tsolyáni})
• Danmarkî: messing ^→ da
• Elmanî: Messing ^→ de nêtar
• Esperantoyî: flava kupro ^→ eo
• Fînî: messinki ^→ fi
• Frensî: laiton ^→ fr
• Holendî: geelkoper ^→ nl, messing ^→ nl, latoen ^→ nl
• Mecarî: sárgaréz ^→ hu
• Îdoyî: latuno ^→ io
• Indonezî: loyang ^→ id
• Inglîzî: brass ^→ en
• Îtalî: ottone ^→ it
• Katalanî: llautó ^→ ca
• Latînî: aurichalcum ^→ la, orichalcum ^→ la
• Norwecî: messing ^→ no
• Papyamentoyî: koper hel ^→ pap
• Portugalî: latão ^→ pt
• Samiya bakur: messet ^→ se
• Spanî: latón ^→ es
• Swêdî: mässing ^→ sv
• Tirkî: pirinç ^→ tr
• Yewnanî: μπούτζος ^→ el