birinc

Kurdî

Bilêvkirin

•  IPA^(kilîd): /bɪˈɾɪnd͡ʒ/
• Jihevqetandin: bi·rinc

Navdêr 1

birinc zayend pêwîst e (z=m: mê, z=n: nêr, z=mn: mê û nêr, z=nt: nêtar)

Libên birincî.

1. Riz, çeltûk,
   riwekek danî ye ku bo xwarinê têt bikaranîn.
   (bi taybetî girar jê têt çêkirin û dema kelandî bi gelemperî spî ye)

Herwiha

• bîrinc
• brinc

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: برنج

Zayend

Wek riwek nêr lê wek girar mê ye.

Bide ber

• savar

Têkildar

• mebred
• sûxar

Etîmolojî

Ji sanskrîtî [Peyv?] व्रीहि (vrihi), têkildarî brizi ya farisiya kevn (برنج, birinc ya farisiya nû), wrijê ya peştûyî û ὄρυζον ya yewnanî, riso ya îtalî, ris ya frencî, Reis ya elmanî û rice ya inglîzî.

Peyva "birinc/riz" ji Hindistanê li dinyayê belav bûye. Hem "birinc" û hem jî "riz" wek peyv ji wê derê hatine girtin. Rêya belavbûnê bi ihtimaleke mezin bo herdu peyvan û herwiha peyva inglîzî û peyvên din yên ewropî wiha ye:

- BIRINC: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici" > Bakurê Hindistanê (bi sanskrîtî "vrihi") > Ecemistan (farisiya kevn "brizi", farisiya nû "birinc" > Kurdistan (kurdî "birinc") > Tirkiye (tirkiya niha "pirinç"). Zêdebûna dengê "n" li peyvan diyardeyeke nas ya kurdî/farisî ye: tac > tanc, çok > çong...

- RIZ: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz" > "ruz") > Kurdistan "riz".

- RICE ya inglîzî û peyvên din yên ewropî: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz") > Yûnanistan "oruza") > latînî "oryza" > îtalî "riso" > fransî "riz" > inglîzî "rice".

Çend çavkanî

• http://www.scribd.com/doc/29704114/Etymology-of-Vrihi-Rice
• http://fr.wiktionary.org/wiki/riz

Jê

• birincî

Werger

• Afrîkansî: rijs → af
• Danmarkî: ris → da
• Erebî: أرز‎ → ar, رز‎ → ar, التمن‎ → ar
• Almanî: Reis → de nêtar
• Esperantoyî: rizo → eo
• Farisî: برنج‎ → fa
• Fînî: riisi → fi
• Fransî: riz → fr nêr
• Frîsî: rys → fy
• Holendî: rijst → nl
• Mecarî: rizs → hu
• Indonezî: nasi → id, beras → id
• Inglîzî: rice → en nêr, ^?jambalaya → en, ^?paddy → en
• Îtalî: riso → it
• Katalanî: arròs → ca
• Latînî: oryza → la
• Norwecî: ris → no
• Papyamentoyî: aros → pap
• Polonî: ryż → pl nêr
• Portugalî: arroz → pt
• Romanyayî: orez → ro
• Rusî: рис → ru (ris) nêr
• Spanî: arroz → es nêr
• Swahîlî: mchele → sw, mpunga → sw
• Swêdî: ris → sv, risgryn → sv
• Tagalogî: bigás → tl
• Tirkî: pirinç → tr, ^?buğdaygiller → tr
• Viyetnamî: lúa → vi, gạo → vi, cơm → vi
• Zuluyî: ilayisi → zu

Navdêr 2

Sêniyek birincî (2)

birinc nêr

1. Kanzayek anku madenek ji çingo û sifirî ye.

Etîmolojî

Serekaniya peyvê nayê zanîn lê bi xwe serekaniya peyva bronze ya inglîzî û hevwateyên wê yên di zimanên ewropî de ye.

Jê

• birincî

Werger

• Afrîkansî: messing → af, geelkoper → af
• Danmarkî: messing → da
• Almanî: Messing → de nêtar
• Esperantoyî: flava kupro → eo
• Farisî: فلز برنج‎ → fa
• Fînî: messinki → fi
• Fransî: laiton → fr
• Holendî: geelkoper → nl, messing → nl, latoen → nl
• Mecarî: sárgaréz → hu
• Îdoyî: latuno → io
• Indonezî: loyang → id
• Inglîzî: brass → en
• Îtalî: ottone → it
• Katalanî: llautó → ca
• Latînî: aurichalcum → la, orichalcum → la
• Norwecî: messing → no
• Papyamentoyî: koper hel → pap
• Portugalî: latão → pt
• Samiya bakurî: messet → se
• Spanî: latón → es
• Swêdî: mässing → sv
• Tirkî: pirinç → tr
• Yûnanî: μπούτζος → el (boútzos)