birinc
Kurdî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
[biguhêre]
birinc zayend pêwîst e (z=m: mê, z=n: nêr, z=mn: mê û nêr, z=nt: nêtar)
- Riz, çeltûk,
riwekek danî ye ku bo xwarinê têt bikaranîn.
(bi taybetî girar jê têt çêkirin û dema kelandî bi gelemperî spî ye)
Herwiha[biguhêre]
Bi alfabeyên din[biguhêre]
Zayend[biguhêre]
Wek riwek nêr lê wek girar mê ye.
Bide ber[biguhêre]
Têkildar[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Ji sanskrîtî [Peyv?] व्रीहि (vrihi), têkildarî brizi ya farisiya kevn (برنج, birinc ya farisiya nû), wrijê ya peştûyî û ὄρυζον ya yewnanî, riso ya îtalî, ris ya fransî, Reis ya almanî û rice ya îngilîzî.
Peyva "birinc/riz" ji Hindistanê li dinyayê belav bûye. Hem "birinc" û hem jî "riz" wek peyv ji wê derê hatine girtin. Rêya belavbûnê bi ihtimaleke mezin bo herdu peyvan û herwiha peyva îngilîzî û peyvên din yên ewropî wiha ye:
- BIRINC: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici" > Bakurê Hindistanê (bi sanskrîtî "vrihi") > Ecemistan (farisiya kevn "brizi", farisiya nû "birinc" > Kurdistan (kurdî "birinc") > Tirkiye (tirkiya niha "pirinç"). Zêdebûna dengê "n" li peyvan diyardeyeke nas ya kurdî/farisî ye: tac > tanc, çok > çong...
- RIZ: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz" > "ruz") > Kurdistan "riz".
- RICE ya îngilîzî û peyvên din yên ewropî: Başûrê Hindistanê (bi zimanê tamiliya kevn "arici") > Erebistan ("eruz") > Yûnanistan "oruza") > latînî "oryza" > îtalî "riso" > fransî "riz" > îngilîzî "rice".
- Çend çavkanî
Jê[biguhêre]
Werger[biguhêre]
- Abazayî: прунджь (prwnǯ’)
- Abxazî: абрынџь (ābrənǯ̍), апрынџь (āṗrənǯ̍)
- Adîgeyî: пындж (pənǯ̍)
- Afrîkansî: rys → af
- Akanî: ɛmo
- Aklanon: paeay
- Albanî: oriz → sq n
- Almaniya bilind a navîn: ris
- Almanî: Reis → de n
- Amharî: ሩዝ (ruzi)
- Asamî: ধান (dhan)
- Astûrî: arroz n an m
- Atayalî: pagay
- Avarî: пиринчӏ (pirinč̣)
- Baltî: برس (bras)
- Bambarayî: malo
- Baskî: arroz, irris
- Başkîrî: дөгө (dögö)
- Belarusî: рыс n (rys), рыж n (ryž)
- Bengalî: ভাত → bn (bhat)
- Bextiyarî: برنج (berenj)
- Bîkoliya naverast: paroy
- Bruneyî: padi
- Bulgarî: ори́з n (oríz)
- Burmayî: စပါး → my (ca.pa:)
- Cuyunonî: paray
- Çekî: rýže → cs m
- Çîçewayî: mpunga
- Çînî:
- Danmarkî: ris → da nt
- Dyulayî: malo
- Erebî: أَرُزّ n (ʾaruzz), رُزّ n (ruzz)
- Ermenî: բրինձ → hy (brinj)
- Esperantoyî: rizo, rizoplanto
- Estonî: riis
- Eweyî: molu, mɔlu
- Farisî: برنج → fa (berenj)
- Ferî: rís → fo nt
- Fînî: riisi → fi, riisikasvi
- Fransî: riz → fr n
- Frîsî: rys
- Galîsî: arrós n, arroz → gl n
- Gurcî: ბრინჯი (brinǯi)
- Hawsayî: shìnkāfā
- Higaononî: humay
- Hindî: चावल → hi n (cāval), धान → hi n (dhān), भात → hi n (bhāt), तंडुल → hi n (taṇḍul)
- Hîlîgaynonî: humáy
- Holendî: rijst → nl n
- Indonezî: padi → id
- Îbanî: padi
- Îbranî: אורז \ אֹרֶז → he n (órez)
- Îdomayî: osikapa
- Îgboyî: osikapa
- Îlokanoyî: págay
- Îngilîzî: rice → en
- Îsokoyî: osikapa
- Îtalî: riso → it n
- Îvatanî: paray
- Îzlendî: hrís → is nt
- Japonî: 稲 → ja (いね, ine)
- Javayiya kevn: pari
- Javayî: pari → jv
- Kabardî: прунж (prwnž)
- Kapampanganî: pale
- Kapverdî: arôs, arrôs
- Katalanî: arròs → ca n
- Katawbayî: kus sarak taaktce
- Keçwayî: arus
- Khinalugî: ппарынцӏ (pːarɨnc̣)
- Kirgizî: шалы → ky (şalı)
- Kîngalî: වී (wī)
- Kînyarwandayî: umuceri
- Koreyî: 벼 → ko (byeo)
- Kornî: ris
- Korsîkayî: risu n
- Krioyî: res
- Lamboyayî: pare
- Latviyayî: rīss → lv n
- Lawsî: ເຂົ້າ → lo (khao)
- Lezgînî: прунз (prunz)
- Lingalayî: loso
- Lîtwanî: rỹžis n
- Lueyî: ᦃᧁᧉ (ẋaw2)
- Lugandayî: omuceere
- Makedonî: ориз n (oriz)
- Malagasî: vary → mg
- Malayalamî: നെല്ല് → ml (nellŭ)
- Malezî: padi → ms
- Maltayî: ross n
- Mançûyî: ᡥᠠᠨᡩᡠ (handu)
- Maorî: raihi → mi, raihi → mi
- Maratî: भात (bhāt)
- Mecarî: rizs → hu
- Megrelî: ბრინჯი (brinǯi)
- Melanauyiya navendî: padai
- Mongolî: тутарга → mn (tutarga), будаа → mn (budaa) ,цагаан будаа (tsagaan budaa)
- Navajoyî: alóós
- Nedersaksî: Ries n
- Nepalî: चामल → ne (cāmal)
- Normandî: riz
- Norwecî:
- Nupeyî: cèǹkafa
- Oriyayî: ଚାଉଳ → or (cauḷô)
- Oromoyî: ruuzii
- Osetî: пыры́ндз (pyrýnʒ)
- Osmanî: برنج
- Ozbekî: sholi → uz
- Pangasînanî: pagëy
- Polonî: ryż → pl n
- Portugalî: arroz → pt n
- Puncabî: ਜੀਰੀ (jīrī), ਮੁੰਜੀ (muñjī)
- Qazaxî: күріш (kürış)
- Rohingyayî: soil
- Romanyayî: orez → ro n
- Rusî: рис → ru n (ris)
- Samoayî: alaisa
- Sanskrîtî: तण्डुल → sa n (taṇḍula)
- Sebwanoyî: humáy
- Sirboxirwatî:
- Sîlhetî: ꠗꠣꠘ (dáno)
- Slovakî: ryža → sk m
- Slovenî: riž → sl n
- Somalî: bariis → so
- Sotoyiya başûr: raese
- Spanî: arroz → es n
- Swahîlî: mpunga
- Swêdî: ris → sv nt
- Şanî: ၶဝ်ႈ (khāw)
- Şerpayî: འབྲའ (draa)
- Silesian ryż n
- Tacikî: биринҷ → tg (birinj)
- Tagal murutî: parai
- Tagalogî: palay → tl
- Tamîlî: நெல் → ta (nel)
- Tarifitî: aṛṛuẓ n
- Tausugî: bugas, pay
- Tayî: ข้าว → th (kâao)
- Telûgûyî: వరి → te (vari)
- Tetûmî: hare
- Tigrînî: ሩዝ → ti (ruze)
- Tirkî: pirinç → tr
- Tirkmenî: bürünç → tk, tüwi, şaly
- Tîbetî: འབྲས ('bras)
- Tlingitî: kóox
- Tongî: laise
- Tsongayî: rhayisi
- Uab meto: ane
- Udî: бириндз (birinʒ)
- Unamî: pèhpastèk
- Urdûyî: چاول → ur n (cāval)
- Ûbîkî: p̒irinǰ
- Ûkraynî: рис n (rys), риж n (ryž)
- Venîsî: rixo n
- Viyetnamî: lúa → vi
- Volapûkî: risat → vo, risataplan → vo
- Warayî: paray
- Weylsî: reis → cy n
- Wîlamowî: ryź n
- Wolofî: malo
- Ximêrî: ស្រូវ → km (srəw)
- Xosayî: irayisi
- Yidîşî: רײַז n an m (rayz)
- Yorubayî: ìrẹsì, ráìsì
- Yupîkiya navendî: paraluruaq
- Yûnanî: όρυζα → el m (óryza)
- Zuluyî: layisi
Çavkanî[biguhêre]
- (Çavkanî bo beşa Wergerê)Ev gotar ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.
[biguhêre]
birinc nêr
Etîmolojî[biguhêre]
Serekaniya peyvê nayê zanîn lê bi xwe serekaniya peyva bronze ya îngilîzî û hevwateyên wê yên di zimanên ewropî de ye.
Jê[biguhêre]
Werger[biguhêre]
- Afrîkansî: messing → af, geelkoper → af
- Almanî: Messing → de nêtar
- Danmarkî: messing → da
- Esperantoyî: flava kupro → eo
- Farisî: فلز برنج → fa
- Fînî: messinki → fi
- Fransî: laiton → fr
- Holendî: geelkoper → nl, messing → nl, latoen → nl
- Indonezî: loyang → id
- Îdoyî: latuno → io
- Îngilîzî: brass → en
- Îtalî: ottone → it
- Katalanî: llautó → ca
- Latînî: aurichalcum → la, orichalcum → la
- Mecarî: sárgaréz → hu
- Norwecî: messing → no
- Papyamentoyî: koper hel → pap
- Portugalî: latão → pt
- Samiya bakurî: messet → se
- Spanî: latón → es
- Swêdî: mässing → sv
- Tirkî: pirinç → tr
- Yûnanî: μπούτζος → el (boútzos)