gur

Kurmancî[biguhêre]

Bilêvkirin[biguhêre]

Navdêr 1[biguhêre]

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gur	gur
Îzafe	gurê	gurên
Çemandî	gurî	guran
Nîşandera çemandî	wî gurî	wan guran
Bangkirin	guro	gurino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gurek	gurin
Îzafe	gurekî	gurine
Çemandî	gurekî	gurinan

Di Wîkîpediyaya kurmancî de gotarek li ser gur heye.

gur bi gelemperî nêr

(guhandar) Ajelek e dişibe seyan anku kûçikan lê kûvî ye (bi taybetî êrişî sewalan dike û ji wan dixwe).
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
(mecazî) Kesa/ê dixwaze ziyanê bigihîne kesek din.
- Hevrê û rêberê min ê evîn û evîndariyê Ovidius li derekî jî weha gotibû; "Meriv gurên hev in..." Di wan rojên tarî yên nêçîra Ruhistîn de, ez gelek caran li vê gotinê fikirîm. Meriv, bi rastî, gurên hev bûn, mîna guran diketin gewriya hev û cîh li hev dikirin gola xwînê. Hê hingî, ez li Pera'yê, cîhê gurên mezin difikirîm. Hem ji bo qesta felekê hem ji bo fahmkirina çerxa dinê û şerê guran. — (Mehmed Uzun, Bîra Qederê, 1995)
(mecazî) kesên fêde, camêr, yên ku xwe bi rê ve dibin
- Min dî bi wext ew nêk bi xet îro li text fexfûr-i bû
  Fexfûrsur e sîmadur e heybetpur e pir dil gur e
  Ew hate miş min çûne hiş dil min di 'iş -qê fûr-i bû — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Bi alfabeyên din[biguhêre]

kurdî-erebî: گور‎

Pîrepend[biguhêre]

Têkildar[biguhêre]

Bide ber[biguhêre]

gurî

Etîmolojî[biguhêre]

Ji proto-îranî *wŕ̥kah (“gur”), ji proto-hindûîranî *wŕ̥kas (“gur”), ji proto-hindûewropî *wĺ̥kʷos (“gur”). Hevreha soranî گورگ‎ (gurg) û ورگ‎ (wirg), kurdiya başûrî gurg, lekî gurg, farisî ‎ (gorg, gurg), tacikî гург (gurg), belûçî ‎ (gurk), partî 𐫃𐫇𐫡𐫃‎ (gurg), pehlewî 𐭢𐭥𐭫𐭢‎ / 𐬔𐬎𐬭𐬔‎ (gurg), tatî wurg, hewramî werg, sogdî ܘܝܪܩ‎ (wyrg), mazenderanî ورگ‎‎ (wurg, virg), zazakî verg, gîlekî ورگ‎‎ (verg), hexamenişî 𐎺𐎼𐎣 (varka, /verke/), avestayî 𐬬𐬆𐬵𐬭𐬐𐬀‎ (vəhrka, /vihrke/), sanskrîtî वृक (vṛ́ka), hindî वृक (vŕk), bulgarî вълк (vǎlk), rûsî волк (volk), çekî/slovakî vlk, polonî wilk, lîtwanî vil̃kas, latviyayî vìlks, hîtîtî 𒉿𒀠𒆪𒉿𒀸 (wa-al-ku-wa-aš: tiştê xirab), inglîziya kevn wulf, inglîziya niha û holandî wolf, almanî Wolf, danmarkî/norwecî/swêdî ulv û herwiha bi metatezê yûnanî λύκος (lýkos) û latînî lupus.

Forma bi G li dawiyê (gurg) di kurmanciya rojhilatî de hatiye parastin lê di kurmanciya navendî û kurmanciya rojavayî de G jê ketiye û bûye gur.

Tevî nêzîkiya dengî jî li gel hevwateya xwe ya tirkî kurt, ji aliyê etîmolojî ve ew ne ji eynî rehî ne û kurt ya tirkî jî hevrehê xwe di zimanên din yên tirkîkî de hene û ne ji zimanekî îranî hatiye wergirtin, bo nimûne: azerî qurd, qazaxî құрт (qurt), oyxurî قۇرت‎‎ (qurt‎) (qurt)...

Çavkanî:

Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary, Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966
Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
Turner, Ralph Lilley (1969–1985): A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press.
Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em
Etymonline. Online English Etymology Dictionary. <etymonline.com> by Douglas Harper.
The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): http://starling.rinet.ru/

Jê[biguhêre]

Navê zanistî[biguhêre]

Canis lupus

Bi zaravayên din[biguhêre]

Soranî: گورگ‎ (gurg), wirg
Kurdiya başûrî: wirg, gurg
- Şêxbizinî: wirg (wirg, wiyr)
gurg (gurg, guyr)
Hewramî: werg
Zazakî: verg

Werger[biguhêre]

Abazayî: квыджьма (k°əǯ’mā)
Abenakî: môlsem
Abxazî: абгаду (ābgādu), ақәыџьма (āk°əǯ̍mā)
Adîgeyî: тыгъужъ (təġ°ẑ)
Afrîkansî: wolf → af
Aghwanî: 𐕒𐕡𐔾 (ul)
Akadî: 𒌨𒁇𒊏 n (barbaru [UR.BAR.RA])
Albanî: ujk → sq n
Alêwîtî: aliĝngix̂
Algonquinî: mahìgan, mokquishim
Almanî: Wolf → de n, Meister Graubein n
Altayiya başûrî: бӧрӱ (börü)
Amharî: ተኩላ (täkula)
Andî: боцӏо
Apaçiya deştan: ba’
Apaçiya rojava: ma’choh, ba’choh, ba'cho, mbaaʼtsu
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܕܐܒܐ‎ n (dēḇā), ܕܐܒܬܐ‎ m (dēḇtā)

Aramiya babîlonî ya cihûyî: דֵּיבָא‎ n (dêḇā)
Aromanî: lupu n
Astûrî: llobu → ast n
Atîkamekwî: mahikan
Avarî: бацӏ (bac̣)
Aynuyî: ホㇿケゥ (horkew), ウォセカムィ (wose-kamuy)
Azerî: canavar → az, qurd → az
Baltî: شانكو‎ (shanko)
Baskî: otso → eu
Başkîrî: бүре (büre)
Batsbî: ბჵორწ (bōorc̣)
Bayerî: Woif
Belarusî: воўк → be n (voŭk), ваўчы́ца m (vaŭčýca), ваўчы́ха m (vaŭčýxa)
Belûçî: گرک‎ (gurk)
Bengalî: নেকড়ে → bn (nekṛe)
Blakfotî: omahkapi'si
Bretonî: bleiz → br n
Bulgarî: вълк → bg n (vǎlk)
Burmayî: ဝံပုလွေ → my (wampu.lwe)
Buryatî: шоно (šono)
Çakmayî: 𑄤𑄇𑄴 (wāk)
Çamiya rojhilatî: ꨔꨪꩂ (thing), ꨀꨧꨭꩃ ꨔꨪꩂ (asơu thing)
Çaxatayî: بورى‎ (böri)
Çeçenî: борз (borz)
Çekî: vlk → cs n
Çerokî: ᏩᏯ (waya)
Çeyenî: hó'nehe
Çînî:
Kantonî: 狼 (long⁴)

Dunganî: лон (lon), мулон (mulon), лонвазы (lonvazɨ)

Hakkayî: 狼 (lòng)

Mandarînî: 狼 → zh (láng)

Min dongî: 狼 (lòng)

Minnanî: 狼 → zh-min-nan (lông)

Wuyî: 狼
Çukçî: иʼны (iʼny), ээʼгычгын (ėėʼgyčgyn)
Çuvaşî: кашкӑр (kaškăr)
Danmarkî: ulv → da g
Dogrîbî: dìga
Dolganî: бөрө (börö)
Elfdalî: warg n
Emilî: låuv n
Endonezyayî: serigala → id
Erebî: ذِئْب‎ → ar n (ḏiʾb)
Erebiya misrî: ديب‎ n (dīb)

Erebiya kendavî: ذيب‎ (ḏīb)

Erebiya hîcazî: ذيب‎ n (ḏīb, dīb)

Erebiya fasî: ديب‎ n (dīb)
Ermenî: գայլ → hy (gayl)
Ermeniya kevn: գայլ (gayl)
Erzayî: верьгиз (verʹgiz)
Esperantoyî: lupo → eo
Estonî: susi → et, hunt → et
Evenkî: иргичи (irgiçi)
Eweyî: amegãxi
Farisî: گرگ‎ → fa (gorg)
Ferî: úlvur n
Fînî: susi → fi, hukka → fi, susihukka
Frankoprovansî: lop n, luef n
Fransî: loup → fr n
Friyolî: lôf n, lôv n
Frîsiya bakur: ulf, Ulv n
Frîsiya saterlandî: Wulf n
Frîsî: wolf g
Gabrielino-fernandeñoyî: 'iisawut
Gaelîka skotî: faol n, madadh-allaidh n
Galîsî: lobo → gl n
Gaulisî: drucocu
Gîlekî: ورگ‎ (varg)
Gondiyî: तोडेल्ली (tōḍēl‍lī)
Gotî: 𐍅𐌿𐌻𐍆𐍃 n (wulfs)
Gujaratî: ભેડીયો (bheḍīyo)
Gurcî: მგელი (mgeli)
Guwaranî: jaguaru
Haidayî: g̱úuj
Haîtî: lou
Hawayî: ʻīlio hae
Hindî: भेड़िया → hi n (bheṛiyā), वृक → hi n (vŕk), गुर्ग → hi n (gurg)
Holendî: wolf → nl n
Holîkaçukî: nikʼighun
Hopîyî: kwewu
Hunsrikî: Wollef n
Îbranî: זְאֵב‎ n (z'év)
Îdoyî: volfo → io
Îngilîziya kevn: wulf n
Îngilîzî: wolf → en
Îngriyî: suzi
Îngûşî: борз (borz)
Înterlîngua: lupo → ia
Înuîtî: ᐊᒪᕈᖅ → iu
Înupîakî: amaġuq
Îrlendî: faolchú n, mac tíre n, madra alla n, madra allta n
Îrlendiya navîn: fáel, fáelchú, sídach

Îrlendiya kevn: cú, cú allaid, macc tíre, fáel n
Îstro-romanyayî: lup n
Îtalî: lupo → it n
Îtelmenî: ӽығнэ
Îzlendî: úlfur → is n
Japonî: 狼 → ja (おおかみ, ōkami), オオカミ → ja (ōkami), ウルフ (urufu)
Javayî: mbaung → jv
Kabardî: дыгъужь (dəġ°ẑ)
Kakî aeyî: weldok
Kalalîsûtî: amaroq → kl
Kalaşayî: grast
Kalmîkî: чон (çon)
Kannadayî: ತೋಳ → kn (tōḷa)
Karaçay-balkarî: бёрю
Karakalpakî: bo'ri, qasqır
Karelî: hukka
Kaşûbî: wilk n
Katalanî: llop → ca n
Keçwayî: atawka
Keşmîrî: رامہٕ ہوٗن‎ → ks (rāmụ hūn)
Ketî: ӄыт (qyt)
Khvarşiyî: боцӏа
Kirgizî: бөрү → ky (börü), карышкыр (karışkır)
Kîngalî: වෘකයා (wr̥kayā)
Komî-zîriyî: кӧин (köin)
Koreyî: 늑대 → ko (neukdae), 이리 → ko (iri)
Kornî: bleydh n
Korsîkayî: lupu → co n
Koryakî: гʼэгылӈын (ʕeɣəlŋən)
Krî: mahihkan
Kumikî: бёрю (börü)
Ladînî: bolp m
Lakî: барцӏ (barc̣)
Lakotayî: šuŋgmánitu tȟáŋka
Latgalî: vylks
Latînî: lupus → la n
Latviyayî: vilks → lv n
Lenape:
Unamî: tëme
Lawsî: ໝາປ່າ → lo (mā pā), ໝາໄນ → lo (mā nai), ສິຄາລະ (si khā la)
Lezgînî: жанавур (žanavur)
Livvî: hukku
Lîgûrî: lô n
Lîtwanî: vilkas → lt n
Lolopoyî: veimar
Lombardî: lóff
Luksembûrgî: Wollef → lb n
Mòçenoyî: bolf n
Makedonî: волк n (volk)
Malagasî: amboadia → mg
Malay:
Malezî: سريݢالا‎, ذيب‎

Rûmî: serigala → ms, zib
Malayalamî: ചെന്നായ് → ml (cennāyŭ)
Maltayî: dib n, lupu n
Mançûyî: ᠨᡳᠣᡥᡝ (niohe)
Manksî: filliu n, moddey oaldey n
Maorî: wuruhi → mi, wuruwhi
Maratî: लांडगा n (lāṇḍgā), वृक n (vruk)
Marî:
Mariya rojhilatî: пире

Mariya rojavayî: пирӹ (pirÿ)
Mazenderanî: ورگ‎ (vërg)
Mbya guaraniyî: aguara-jagua
Mecarî: farkas → hu
Megrelî: გერი (geri)
Mingoyî: utháyôni
Mîkmakî: paqt'sm anim, paqtesm anim, paqte'smug anim
Mîrandî: lhobo n
Mokşayî: врьгаз (vrʹgaz)
Mongolî: чоно → mn (čono)
Montagnaîsî: maikan
Muongî: khỏl
Nahwatlî: cuetlāchtli → nah
Nanayî: енгур
Navajoyî: mąʼiitsoh
Naxî: paqkee, xulkee
Nedersaksî: Wulf → nds n
Nenetsiya tundra: ӈылека, сармик
Nepalî: ब्वाँसो (bwā̃so)
Nganasanî: ӈӱлиаӡә
Nîvxî: лиғс (liꜧs)
Nogayî: боьри (böri)
Nootkayî: qʷayac̕iik
Norsiya kevn: úlfr n
Norwecî:
Norweciya bokmålî: ulv → no n, varg n, gråbein n

Norweciya nînorskî: ulv → nn n, varg n, gråbein n
Ojibweyî: ma'iingan
Oksîtanî: lop → oc n
Oromoyî: yeeyyii
Oroqenî: guykə
Osetî: бирӕгъ (biræǧ)
Oygurî: قۇرت‎ (qurt), بۆرە‎ → ug (böre), قاراشقاۇ‎ (qarashqau), قارىشقۇ‎ (qarishqu)
Ozbekî: boʻri → uz, qashqir → uz
Pawnî: ckírihki
Peştûyî: لېوه‎ → ps n (lewë), شرمښ‎ → ps n (šërmëẍ)
Piedmontîsî: luv n
Plodîşî: Wulf n
Polabî: våuk n
Polonî: wilk → pl m anim, basior → pl m anim, wadera → pl m
Portugalî: lobo → pt n
Punjabi:
Gurmuxî: ਬਘਿਆੜ → pa n (baghiāṛa)

Şahmuxî: بَگِھیاڑ‎ n (baghiyāṛ)
Qazaxî: бөрі (börı), қасқыр (qasqyr)
Qiptî: ⲟⲩⲱⲛϣ (ouōnš)
Romancî: luf n, louf n
Romanî: ruv n
Romanyayî: lup → ro n
Rusî: волк → ru n (volk), волчи́ца m (volčíca)
Rusînî: вовк n (vovk)
Sabineyî: hirpus
Salarî: bori
Samiya bakurî: gumpe
Samiya kildînî: пальтэсь (palʹtesʹ), скуммьп (skummʹp)
Samiya skoltî: čõrmm
Samogîtî: vėlks n
Sanskrîtî: वृक → sa n (vṛka), श्वक → sa n (śvaka)
Sêriyî: xeecoj, ziix yaacö caaixaj
Sicîlî: lupu → scn n
Sierra mîwokiya navendî: húŋ·u-
Sirboxirwatî:
Kirîlî: вук n

Latînî: vuk → sh n
Skotî: wouf
Slaviya kevn:
Kirîlî: влькъ n (vlĭkŭ), вльчица m (vlĭčica)

Glagolîtîk: ⰲⰾⱐⰽⱏ n (vlĭkŭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: вълкъ n (vŭlkŭ)
Slovakî: vlk → sk n
Slovenî: volk → sl n
Somalî: yey
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: wjelk n

Sorbiya jorîn: wjelk n
Sonxayî: ganjihanŝi
Spanî: lobo → es n
Sûmerî: 𒌨𒁇𒊏 (urbarra)
Svanî: თხე̄რე (txēre)
Swahîlî: mbwa mwitu 9 an 10
Swêdî: varg → sv g, ulv → sv g
Şerpayî: སྤྱང་ཀུ (changku)
Şîngazîcayî: dhiiɓu
Şorî: пӧрӱ (pörü)
T'enî: laput
Tabasaranî: жанавар (žanavar)
Tacikî: гург → tg (gurg)
Tagalogî: lobo → tl
Tahltanî: ch’iyōne
Tamîlî: ஓநாய் → ta (ōnāy)
Taosî: kòléna
Tarifitî: uššen n
Tayî: หมาป่า → th, สุนัขป่า
Telûgûyî: తోడేలు → te (tōḍēlu)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⵓⵛⵛⵏ (uššn)
Teteriya krîmî: börü
Teterî: бүре → tt (büre)
Tigrînî: ተዅላ (täxʷla)
Tirkî: kurt → tr, börü → tr
Tirkmenî: böri → tk, gurt, möjek → tk
Tîbetî: སྦྱང་ཀུ (sbyang ku), སྤྱང་ཀི (spyang ki)
Tlingitî: g̱ooch
Tokpisinî: weldok
Toxarî B: walkwe
Tuvanî: бөрү (börü)
Udî: ул (ul)
Udmurtî: кион (kion)
Urak lawoi': อาซู ฮูตัด (asu hutat)
Urdûyî: بھیڑیا‎ n (bheṛiyā)
Ûkraynî: вовк n (vovk), вовчи́ця m (vovčýcja), вовчи́ха m (vovčýxa)
Ûrûmî: джанавар
Venîsî: łovo n, lóvo n
Vepsî: händikaz
Viyetnamî: sói → vi, chó sói → vi
Volapûkî: lup → vo, ludog
Voroyî: susi
Votî: susi
Walonî: leu → wa n
Weylsî: blaidd → cy n
Wîlamowî: wūf n
Wînnebagoyî: šųųkjąk
Xakasî: пӱӱр (püür)
Ximêrî: ចចក → km (châchâk)
Xîkarîyayî: ba’iitso
Yagnobî: урк
Yakutî: бөрө (börö)
Yidîşî: וואָלף‎ n (volf)
Yokuts:
Yokutiya deştî ya başûrî: yawlicʼ
Yiyiya siçuwayî: ꆿꍫ, ꆿꆚ
Yupîkiya navendî: kegluneq
Yûnanî: λύκος → el n (lýkos)
Kevn: λύκος n (lúkos)
Zhuangî: manaez
Zuluyî: inja yasendle 9 an 10
Zuniyî: yuna:wik'o

Navdêr 2[biguhêre]

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gur	gur
Îzafe	gura	gurên
Çemandî	gurê	guran
Nîşandera çemandî	wê gurê	wan guran
Bangkirin	gurê	gurino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	gurek	gurin
Îzafe	gureke	gurine
Çemandî	gurekê	gurinan

gur mê

(bijîşkî) xur, nexweşiyek e ku mirov û ajelan dixurîne
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Werger[biguhêre]

Ermenî: գայլ → hy (gayl)

Navdêr 3[biguhêre]

gur mê

girê, girêk, girêdan (bi taybetî ji terikên daran yan jî bi qor û qamîşî)
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Jê[biguhêre]

Lêker: gur dan
Navdêr: gurdan
Rengdêr: gurdayî
gurî
gurkî

Werger[biguhêre]

Rengdêr[biguhêre]

Pozîtîv	Komparatîv	Sûperlatîv
gur	gurtir	herî gur gurtirîn

gur, r-ya req

xurt, bihêz, qewî, geş.
- Xwînbarî dikir bi herdu çavan
  Seyla cegerê wesa li gur hat
  Goya ko bi ser Erez ve gur hat — (Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, ~1692)

Herwiha[biguhêre]

gurr (2)

Etîmolojî[biguhêre]

Ji tirkî gür, hevreha güç (hêz, qewet), güreş, ji tirkiya kevn kü (kotekî, zor).

Jê[biguhêre]

gurî
(Lêker) gur bûn
(Lêker) gur kirin
(Navdêr) gurbûn
(Navdêr) gurkirin
(Rengdêr) gurbûyî
(Rengdêr) gurkirî

Werger[biguhêre]

Almanî: dicht → de, ^?üppig → de
Erebî: قوي‎ → ar, متين‎ → ar
Farisî: شدید‎ → fa
Îngilîzî:powerful → en, mighty → en,strong → en, ^?vehement → en

Albanî[biguhêre]

Navdêr[biguhêre]

gur

kevir
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Kurmancî[biguhêre]

Bilêvkirin[biguhêre]

Navdêr 1[biguhêre]

Bi alfabeyên din[biguhêre]

Herwiha[biguhêre]

Pîrepend[biguhêre]

Biwêj[biguhêre]

Têkildar[biguhêre]

Bide ber[biguhêre]

Etîmolojî[biguhêre]

Jê[biguhêre]

Navê zanistî[biguhêre]

Bi zaravayên din[biguhêre]

Werger[biguhêre]

Navdêr 2[biguhêre]

Werger[biguhêre]

Navdêr 3[biguhêre]

Jê[biguhêre]

Werger[biguhêre]

Rengdêr[biguhêre]

Herwiha[biguhêre]

Etîmolojî[biguhêre]

Jê[biguhêre]

Werger[biguhêre]

Albanî[biguhêre]

Navdêr[biguhêre]