qotik
Binêre herwiha: qotîkKurmancî[biguhêre]
Bilêvkirin[biguhêre]
[biguhêre]
| Zayenda mê ya binavkirî | ||
|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | qotik | qotik |
| Îzafe | qotika | qotikên |
| Çemandî | qotikê | qotikan |
| Nîşandera çemandî | wê qotikê | wan qotikan |
| Bangkirin | qotikê | qotikino |
| Zayenda mê ya nebinavkirî | ||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | qotikek | qotikin |
| Îzafe | qotikeke | qotikine |
| Çemandî | qotikekê | qotikinan |
qotik mê
- (bijîşkî) Nexweşiyek e ku dibe sedema mirina gelek kesan.[1]
- Sala 2020 ji tevayiya dinyayê ra bû sala qotikê, epîdemiya Coronayê însan di malên wan da kirin girtî. — (Zinarê Xamo, Çînî rehet nasekinin [arşîv], zinarexamo.blogspot.com, 2021)
- Di malbata me de, hetta di nav eşîra me de -yên ko bi destê hukmatê hatine kuştin û yên ko bi qotikê mirine ne tê de- kes bi ciwanî nemirîye. — (Mahmûd Lewendî, Compûtera ber dilê min, Weşanxaneya Nefel, 2002, r. 13)
- Belkî tu bivî para xurî-sorika!
Belkî tu rûvîya qertemezê kevî!
Lê qotikê lê girtî!
Firnê tera bê! — (Ordîxanê Celîl, Zargotina Kurda 2, Moskva, 1978, r. 451) - Kêf, kêfa serleşker bû
Qotik ketibû nav me
Bersivvanek jî pêyda nedibû
Gundîyên din jî ser zik li erdê mabûn
Çi danenîyan serê zarokan — (Evîn Çîçek, Awaza Serpêhatîyan 3, Weşanên Pêrî, 2004, r. 43, ISBN 975-8245-95-7)
- (bijîşkî) Nexweşiyeke zarokan e ku dibe sedema kuxikê.[2][3][4]
- (Gelo dikarî jêgirtinekê ji bo vê maneyê bibînî?) (biguhêre)
- (zoolojî, bijîşkî) Nexweşiyeke heywanan e ku dibe sedema mirina wan (bi taybetî pez).[5][6][7]
- Di nav kolanên tengik de, li ber deriyên xaniyên wêranbûyî, li ser reya revê, jin, mêr, zarok wek pezê ku qotik lêxe, an mirîşkên bi êşê bikevin hatibûn ramidandin, zikê wan tilêrî bûbûn. — (Fawaz Husên, Siwarên Êşê, Weşanên Welat, 1994, r. 57, ISBN 91-97 21 97-0-3)
- (...)hate bîra wî ku şevê dî ew li oda Apê Cenbelî ji ser hişê xwe çûbû, li wê odê wek berxekî ku qotikê lê dabe ji linga ketibû kef û kincê di dev û bêvila wî re avêtibû. — (Pênûsa nû, Cenbelî, Luqman Silêman, hj. 59, 2017, r. ku)
- Xêr û guneh li hustuyê şêniyên gundê me, rast û derew para wan be... lê li gor ko tê gotinê, dibêjin gelek devên xwar li vir rast bûne, qotik li vir ji nava colên pezan reviyane, gelek dayikên histewir, xwe havêtine bextê vî Mekanê Mala Dînan. — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Welat, 1994, r. 47)
- (mecazî) Kul, derd, qehr, bela.[2][3]
- Bibînim xewnekî baş, ji bo bextê Hemê û Zeynê ye
Derkevin ji nav qal û qotikê, qeda û belaya vê dinê ye
Çavên xwe ji xewê rakim bê qisawatê ye — (Dîyar Budak, Evîna Hemê Şivan û Zeynê 5 [arşîv], rupelanu.com, 2019) - xwedê bi sere me da xera bike
Lê li şerê, li qewgê
li qotikê, li qotînê
Li vê zilmê, li vê zilametê — (Amadekar: Wendelmoet Hamelink, The Sung Home [arşîv], Leiden University, 2014, r. 205) - Ez çêtir dibînim ku bi awayê xwe bijîm: Bêyî ku karên weke karên keran bikim, bêyî ku di qehir û qotika jiyaneke gemarî de biqepijim, bêyî ku bihêlim yekî genî û çilmisî li ser min bibe xwedîgotin. — (Hesenê Metê, Epîlog, Weşanxaneya Avesta)
- Çavê xwe teqlo beqlo dike
Bi qehr û qotik devê xwe vedike
Got; tu çawa ava min dikî şêlî
Di tapiya min de ye çem û gelî — (Nûbihar, Berx û gur, Seyda Ronahî, hj. 57, r. 119)
- Bibînim xewnekî baş, ji bo bextê Hemê û Zeynê ye
- Cigareya ku hatiye kişandin.[2][6]
- Serê qotika cixarê di nava xwelîdankê de dipelaxt. — (Rifat Arya/ Mesîla Dil, Berf û Xwîn [arşîv], diyarname.com, 2008)
- Qotikê cixarê wan tilol dibûn dihatin ber lingê me disenîn. Me jî, ji wan qotika, yên ku heta poçikê nehatibûne kişandin, dizîka ve hildida, dibir derva dikişand. — (Qotikên Cixarê [arşîv], seregolaintabe.com)
- Qotika cixara xwe avêt erdê, her du destên xwe bir ber guhên xwe û dest bi kilamekê kir. — (Tîroj, Bîr û nivîs [arşîv], Alaattîn Ayhan, hj. 62, 2013, r. 20)
- tepik, mitik, girik, tilik, kumbirk, gimt, gint, keloşk
Etîmolojî[biguhêre]
Werger[biguhêre]
Nexweşiya berbelav (1)
- Almanî: Plage → de m
- Azerî: qırğın
- Belarusî: мор n (mor)
- Bulgarî: мор → bg n (mor)
- Ermenî: ժանտախտ → hy (žantaxt), ժանտամահ → hy (žantamah)
- Esperantoyî: pesto
- Estonî: rändtaud
- Ferî: pest m, pestur n
- Fînî: kulkutauti → fi
- Fransî: peste → fr m
- Gaelîka skotî: plàigh m
- Galîsî: praga → gl m
- Gurcî: ჭირი (č̣iri)
- Holendî: pest → nl, plaag → nl
- Îbranî: מַגֵּפָה → he m (magefá)
- Îngilîziya kevn: wōl n
- Îngilîzî: plague → en
- Îrlendî: plá m
- Îzlendî: plága m
- Japonî: 疫病 → ja (ekibyō), 疫癘 (ekirei), 伝染病 → ja (densenbyō), 感染症 → ja (kansenshō)
- Katalanî: pesta → ca m, plaga → ca m
- Latînî: pestis m, luēs m, clades m
- Makedonî: помор n (pomor), епидемија m (epidemija)
- Mandarînî: 瘟疫 → zh (wēnyì), 疫癘 (yìlì)
- Maorî: urutā, mate urutā
- Mecarî: járvány → hu
- Mongolî: тахал → mn (tahal)
- Normandî: mouôthinne m
- Norweciya bokmålî: pest n an m, pestepidemi n
- Norweciya nînorskî: pest n an m, pestepidemi n
- Oksîtanî: pèsta m
- Portugalî: praga → pt m, peste → pt m
- Romanyayî: ciumă → ro m, pestă → ro m
- Rusî: мор → ru n (mor), чума́ → ru m (čumá), эпиде́мия → ru m (epidémija), пове́трие → ru nt (povétrije)
- Sirboxirwatî: epidemija → sh
- Spanî: plaga → es m
- Tagalogî: salot → tl
- Tirkî: veba → tr, kırgın → tr
- Ûkraynî: мір → uk n (mir), мертвя́чка m (mertvjáčka), чума́ m (čumá)
- Weylsî: plag n
- Ximêrî: ប៉េស្ត → km (peehtɑɑ), ពិសឆ្លង (pɨh clɑɑŋ), រោគពិស (rook pɨh)
- Yûnaniya kevn: λοιμός n (loimós)
- Yûnanî: πανδημία → el m (pandimía), λοιμός → el n (loimós), επιδημία → el m (epidimía)
Nexweşiya heywanan (2)
Nexweşiya zarokan (3)— Herwiha binêre wergerên li ser xeneqîtik
- Almanî: Keuchhusten → de
- Fînî: hinkuyskä → fi
- Fransî: coqueluche → fr
- Îngilîzî: whooping cough → en, pertussis → en
- Tirkî: boğmaca → tr
Kul, derd (4)
Cigareya ku hatiye kişandin (5)— Herwiha binêre wergerên li ser qopik
- Almanî: Stummel → de n, Zigarettenstummel → de n, Kippe → de m, Zigarettenkippe m
- Erebî: عَقْب سِيجَارَة (ʿaqb sījāra)
- Fînî: natsa → fi, tumppi → fi, tupakantumppi → fi
- Fransî: mégot → fr n
- Îngilîzî: butt → en
- Spanî: colilla → es m, bacha → es m, calilla → es m, chenca m, chicote → es n, chinga → es m, chiva → es m, pava → es m, pucho → es n
- Tirkî: izmarit → tr
[biguhêre]
| Zayenda nêr a binavkirî | ||
|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | qotik | qotik |
| Îzafe | qotikê | qotikên |
| Çemandî | qotikî | qotikan |
| Nîşandera çemandî | wî qotikî | wan qotikan |
| Bangkirin | qotiko | qotikino |
| Zayenda nêr a nebinavkirî | ||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | qotikek | qotikin |
| Îzafe | qotikekî | qotikine |
| Çemandî | qotikekî | qotikinan |
qotik nêr
- (Serhedî, cilûberg) Xemleke bizêr e ku jinên kurd li kofiya xwe datînin û heta cênîkê tê daliqandin.[8][3]
- Hevmane: bercênîk
- Cînara (cîran) Wetê. 48 salî, bejnkin, xurt, çûr, çavsût. Dêrê çît, êlekê mexmer û şalika kesek li xwedike. Kofiya bi qotik, carna hêratê dide serê xwe. — (Taharê Biro, Memê û Eyşê (Şano), Enstituya Kurdî ya Brukselê, 1991, r. 6)
- Hebû tunebû. Dibêjin ji Xwedê mezintir kesek tun bû. Mezinê dijminan qotikê serê me bû. Mezinên me jî tev di girtîgeh û zîndanan de dîlbeste bûn. — (Zeynelabidîn Zinar, Balafira Jînê, Weşanên Pencînar, 1993, r. 56, ISBN 91 972090 3 1)
- Go bêje çiqa çi nîşanê lawê te hene
Mi go serî da fînoyê sor î tolizî ye, qotikeke[Not 1] reşemecîdî ye,
Hespeke boze xalxalî ye — (Xatoyê Sinco, Heydaro [arşîv])
Binêre herwiha[biguhêre]
Etîmolojî[biguhêre]
Etîmolojiya vê peyvê nehatiye nivîsîn. Eger tu bi rastî bizanî, kerem bike bişkoka "biguhêre" ya di ser van gotinan re bitikîne û etîmolojiya vê peyvê binivîse. Çavkaniyên ku te ew etîmolojî jê girtiye jî binivîse.
Werger[biguhêre]
[biguhêre]
qotik nêr
- Guhartoyeke qutik (“cilekî folklorî”).
- Di hedîsên Pêxemberê me Muhammed (s.x.l) jî behsa Kurdan hatîye kirin. Mesela di hinek hedîsande tê gotin ku Hz. Pêxember qemîs/qotikê xwe daye sehabîyekî şuna wî qotikekî “Kurdî/enbîcanî” li vî sehabî girtîye. Van rîwayetên hanê halê Kurdan ê wê demê ê aborî jî nîşan dide. Lewra hîn wê demê, berî niha bi 1400-1500 salî, hinek qumaş bi navê “Qumaşê Kurd” hatine binavkirin. — (Şarkiyat ICSS’17, Dı Çavkanîyên ‘Erebî De Kurd (Mînak Wek Tefsîrên Qur’ân’a Kerîm) [arşîv], Mustafa Öncü, 2017, r. 198)
Jêrenot û çavkanî[biguhêre]
Jêrenot[biguhêre]
- ↑ Di stranê de wek "qotikê" tê bilêvkirin lê belê di danasîna vîdeoyê de wek "qotikeke" hatiye nivîsin.
Çavkanî[biguhêre]
- ↑ Michael L. Chyet, Ferhenga Birûskî: Ferhenga Kurmancî-Înglîzî, Kurmanji-English Dictionary, Transnational Press London, 2020, cild M-Z
- ↑ a b c Ferhenga Destî, Kurdî - Kurdî, Umîd Demîrhan, Sewad, 2007., r. 325.
- ↑ a b c Zana Farqînî, Ferhenga Kurdî - Tirkî, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Avrêl, 2005, r. 1530.
- ↑ Mikail Bülbül, Dr. İsrafil Bülbül, Kürtçe Anamnez Anamneza bi Kurmancî, DİYARBAKIR TABİP ODASI YAYINLARI, 2009, r. 52
- ↑ Amadekar: Mehmet Emin BOZARSLAN Ferhenga Kurdi, Weşanên Deng, 2011, cild L-R, r. 779, ISBN 978-975-7011-75-0
- ↑ a b Amadekar: Mustafa Gazî Ferheng Kurdî-Tirkî [arşîv], Enstîtuya Kurdî ya Amedê, 2006, r. 109, ISBN 975-98532-4-8
- ↑ Kurmancî, Navên hin nexweşiyên heywanan [arşîv], Lezgînê ÇALÎ û Rûken BAGDU-KESKÎN, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, hj. 48, 2011
- ↑ Kurmancî, Cil û berg [arşîv], Muzaffer BEGZADE, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, hj. 11, 1992
- ↑ Auguste Alexandre Jaba, Dictionnaire Kurde-Français [arşîv], Académie Impériale, St. Pétersbourg, 1879, r. 317
- ↑ Qanetê Kurdo, Ferhenga kurdî-rûsî, NEŞIRXANA DEWLETÊ YA FERHENGÊD ZIMANÊ MILETÊD DEREVE О YÊ SOVÊTÎSTANÊ, Moskva, 1960, r. 484