hirç

Kurmancî

hirçek

Bilêvkirin

• (kurmanciya rojhilatî) IPA: /hɪɾt͡ʃ/, هرچ
• (kurmanciya navendî) IPA: /ħɪɾt͡ʃ/ حرچ

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirç	hirç
Ravek	hirça	hirçên
Çemandî	hirçê	hirçan
Nîşandera çemandî	wê hirçê	wan hirçan
Bangkirin	hirçê	hirçino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirçek	hirçin
Îzafe	hirçeke	hirçine
Çemandî	hirçekê	hirçinan

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirç	hirç
Ravek	hirçê	hirçên
Çemandî	hirçî	hirçan
Nîşandera çemandî	wî hirçî	wan hirçan
Bangkirin	hirço	hirçino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirçek	hirçin
Îzafe	hirçekî	hirçine
Çemandî	hirçekî	hirçinan

hirç bi gelemperî mê ye

1. heywanek kûvî ya mezin û têr-pûrt ya guhandar e.
2. hirçok, pêlîstoka ji dirûvê hirçan.
3. (Mecazî) Mirova/ê tirsnak (bi taybetî kesa/ê ku porrê/pirça wî/wê qijavij e û riyên xwe netiraşîne).

Herwiha

• hurç

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: هرچ
• kurdî-krîlî: һьрч

Ji wêjeyê

Kurdê serfiraz
Dijminê dijmin
Dostê haştîxwaz
Ez xweş mirov im
Ne hirç û hov im
Lê çi b'kim bê şer
Dijmin naçî der
Bav û kalê min
Dijîn tev serbest
Naxwazim bijîm
Ta ebed bindest
Kî me ez? — (Cegerxwîn)

Hin cûnên hirçan

• hirçên belek / hirçên panda (Ailuropoda melanoleuca)
• hirçên gewr (Ursus arctos horribilis)
• hirçên kever (Tremarctos ornatus)
• hirçên kodyakî (Ursus arctos middendorffi)
• hirçên qehweyî (Ursus arctos)
• hirçên reş

• hirçên reş yên amerîkî (Ursus americanus)
• hirçên reş yên asyayî (Ursus thibetanus)

• hirçên spî / hirçên qutbî (Ursus maritimus / Thalarctos maritimus)
• hirçên tavê (Helarctos malayanus)
• hirçên tiral (Melursus ursinus)

Bi zaravayên kurdî

• Kurmancî: hirç
  • Badînî: hirç
  • Reşî: hirç (hw herç, hurç)
• Soranî: ورچ (wirç) (wirç), وورچ (wurç)
• Kurdiya başûrî: hirç, hirs, hirz, xirs
• Lekî: xirs
• Hewramî: heşe, heşşe
• Zazakî: heş

Etîmolojî

hevreha soranî ورچ (wirç), kurdiya başûrî hirs, lekî xirs, hewramî heşe, zazakî heş, belûçî ہرس‎ (hirs), mazenderanî ارش (erş) û اش (eş), farisî خرس‎ (xers), pehlewî xirs, osetî арс (ars), avestayî 𐬀𐬭𐬴𐬀‎ (arṣ̌a), sanskrîtî ऋक्ष (ṛ́kṣa), ermenî արջ (arǰ), albanî ari, lîtwanî irštvà (kunca hirçê), bretonî arzh, latînî ursus, romanî urs, îtalî orso, fransî ours, spanî oso, yûnanî άρκτος (árktos)... hemû ji proto-hindûewropî *h₂ŕ̥tḱos (hirç).

Hêjayî gotinê ye ku ev peyv di zimanên germenî de (wek almanî, inglîzî, holendî û swêdî) û di zimanên slavî (wek rûsî, polonî û sirbî) de nemaye. Di zimanên germenî de li cihê wan peyveke ji navê rengê qehweyî hatiye çêkirin, bo nimûne inglîzî bear, almanî Bär û swêdî björn. Zimanên slavî peyveke bi maneya "hingivxwer" li wê kiriye, bo nimûne rûsî медве́дь (medvédʹ), polonî niedźwiedź û sirbî мѐдвед (mèdved). Sebebê nemana vê peyvê di şaxên germenî û slavî yê zimanên hindûewropî de ihtimalen tabû be: ji ber sehm an tirsa vê heywanê, navê wê yê rastîn lê nehatiye kirin û bi bernavekî behsa wê hatiye kirin heta ku taliyê navê wê yê eslî bi temamî ji zimanên germenî û slavî winda bûye.

Çavkanî: Horn p.105, Watkins p.6, MacKenzie P.117, Etymonline

Jê

• henekên hirçê
• hirçane
• hirçistan
• hirçî
• hirçkuj
• hirçkujî
• hirçnas
• hirçnasî
• hirçok
• reqsa hirçê
• hirçvan
• hirçvanî
• hirçzan
• hirçzanî

Navê zanistî

• Ursus

Werger

• Abazayî: мшвы́ (mš°ə́)
• Abenakî: awasos
• Abxazî: амшә (āmš°)
• Adîgeyî: мышъэ (mışe)
• Afrîkansî: beer ^→ af
• Ahtnayî: sos
• Aynuyî: カムィ (kamuy), イソ (iso), エペㇾ (eper)
• Akadî: 𒊍 (asu)
• Alabamayî: nita
• Albanî: ari ^→ sq, ariu ^→ sq
• gsw-fr*: Bar
• alq*: makwa, mosq
• Elmanî: Bär ^→ de
• Altayiya başûrî: айу
• Alvîrî-vîdarî: پورسوغ‎ (pursuğ)
• Amharî: ድብ (dibi)
• Inglîzî: bear ^→ en
• Inglîziya kevn: bera
• Erebî: دب ^→ ar (dubb)
• Aragonî: onso
• Aramî: ܕܒܐ
• arp*: wox
• ari*: kuúnux
• Ermenî: արջ ^→ hy (arǰ)
• Aromanî: ursâ
• aqc*: ххамс (χːams)
• Asamî: ভালুক (bhāluka)
• Astûrî: osu ^→ ast
• Atayalî: ngarux
• Atîkamekwî: masko, maskwa
• ats*: wós
• Avarî: ци (ci)
• Aymarayî: jukumari ^→ ay
• Azerî: ayı ^→ az
• Başkîrî: айыу
• pkc*: 固麻 (koma)
• Bextiyarî: خرس‎ (xers)
• Belûçî: مم‎ (mamm)
• Bambarayî: wolo
• Baskî: hartz ^→ eu
• bbl*: ჩა (ča)
• sne*: buang
• Bayerî: Bea m
• Bengalî: ভাল্লুক (bhālluka)
• kap*: сиᴴ (sĩ)
• Belarusî: мядзьведзь ^→ be (miadźviedź), мядзведзь
• bll*: ǫti
• Burmayî: ဝံ ^→ my (wan), ဝက်ဝံ ^→ my (wak-wam)
• Bosnî: medvjed
• bua*: баабгай (baabgaj)
• Bretonî: arzh ^→ br m, ourz m
• Bulgarî: мечок m (metchok), мечка ^→ bg m (metchka)
• Katalanî: ós ^→ ca
• Sebwanoyî: oso
• Şawî: abubaz m
• Çînî: 魋 ^→ zh (chuí), 熊 ^→ zh (xióng)
• Çîpewayî: makwa
• cst-cho*: ˀoreš
• Şorî: апшақ
• Koreyî: 곰 ^→ ko (gom)
• Kornî: arth
• Korsîkayî: orsu ^→ co m
• Xirwatî: medvjed
• Danmarkî: bjørn ^→ da
• Dogonî: narr (signifie aussi hanche)
• Spanî: oso ^→ es m
• Esperantoyî: urso ^→ eo
• Estonî: karu ^→ et
• Farisî: خرس ^→ fa (xers)
• Ferî: bjørn
• Frensî: ours ^→ fr
• Fînî: karhu ^→ fi
• Frîsî: bear ^→ fy
• Gagawzî: ayı
• Galîsî: oso ^→ gl
• Weylsî: arth ^→ cy
• gaulois*: artos
• Gurcî: დათვი (dat’vi)
• Gotî: 𐌱𐌰𐌹𐍂𐌰 m (baíra)
• Yewnanî: αρκούδα ^→ el (arkoúda)
• tau*: sresr
• Îbranî: דוב ^→ he (dov)
• Mecarî: medve ^→ hu
• Lakotî: эһэ
• Îdoyî: urso ^→ io
• Indonezî: beruang ^→ id
• Înuîtî: ᐊᑎᖅᐳᖅ (atiqpuq)
• Îzlendî: bjärndýr, björn ^→ is
• Îtalî: orso ^→ it
• Japonî: 熊 ^→ ja (kuma), クマ ^→ ja (kuma)
• Karaçay-balkarî: айю
• Qazaxî: аю ^→ kk (ayw)
• Xakasî: аба
• Kirgizî: аюу ^→ ky
• Kotavayî: rupol
• Kumikî: аюв
• Lakotayî: matȟó
• Latînî: ursus ^→ la
• Latviyayî: lācis ^→ lv
• Lîtwanî: lokys ^→ lt
• Luksembûrgî: Bier ^→ lb m
• Makedonî: мечка (metchka)
• Malezî: beruang
• Maltayî: ors
• Mongolî: баавгай ^→ mg (baavgai)
• css-mut*: ˀores
• nhn*: tlacamayeh ^→ nl
• Holendî: beer ^→ nl
• Nogayî: аюв
• Norwecî (bokmål): bjørn ^→ no
• Norwecî (nynorsk): bjørn ^→ no
• Oksîtanî: ors ^→ oc
• ojg*: mkwa
• otw*: mkwa
• Papyamentoyî: ber
• Polonî: niedźwiedź ^→ pl m
• Portugalî: urso ^→ pt
• Romî: rićh
• Romanî: urs ^→ ro m
• css-rum*: ˀorreṣ
• Rusî: медведь ^→ ru (miedvied)
• Samiya bakurî: guovža, bierdna
• ojw*: makwa
• Sirbî: медвед ^→ sr (medved)
• Slovakî: medveď ^→ sk
• Slovenî: medved ^→ sl
• Swêdî: björn ^→ sv
• Swahîlî: dubu
• Tagalogî: oso ^→ tl
• Tamîlî: கரடி ^→ ta (karaḍi)
• tcb*: shos
• Teteriya krîmî: ayuv
• sty*: айыу
• Teterî: аю ^→ tt
• Çekî: medvěd ^→ cs
• Çuvaşî: упа
• Tayî: หมี ^→ th (mii)
• Tofalarî: ирезаӈ
• Tuvanî: адыг
• Tirkî: ayı ^→ tr
• Tirkmenî: aýy ^→ tk
• Ukraynî: ведмідь ^→ uk (vedmid’)
• Viyetnamî: gấu ^→ vi
• obt*: arth
• Norsî: bjǫrn