hirç

Kurmancî

Bilêvkirin

• (kurmanciya rojhilatî) IPA^(kilîd): /hɪɾt͡ʃ/, هرچ
• (kurmanciya navendî)  IPA^(kilîd): /ħɘɾt͡ʃ/ حرچ

Navdêr

Tewandina hirç
Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirç	hirç
Îzafe	hirça	hirçên
Çemandî	hirçê	hirçan
Nîşandera çemandî	wê hirçê	wan hirçan
Bangkirin	hirçê	hirçino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirçek	hirçin
Îzafe	hirçeke	hirçine
Çemandî	hirçekê	hirçinan

Tewandina hirç
Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirç	hirç
Îzafe	hirçê	hirçên
Çemandî	hirçî	hirçan
Nîşandera çemandî	wî hirçî	wan hirçan
Bangkirin	hirço	hirçino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	hirçek	hirçin
Îzafe	hirçekî	hirçine
Çemandî	hirçekî	hirçinan

hirçek

hirç axlebî mê

1. (guhandar) Heywanek kovî ya mezin û têr-pûrt ya guhandar e.
   • Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]
2. Hirçok, pêlîstoka ji dirûvê hirçan.
   • Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]
3. (mecazî) Mirova/ê tirsnak (bi taybetî kesa/ê ku porê/pirça wî/wê qijavij e û riyên xwe netiraşîne).
   • Ez xweş mirov im
     Ne hirç û hov im
     Lê çi b'kim bê şer
     Dijmin naçî der — (Cegerxwîn)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: هرچ
• kurdî-krîlî: һьрч

Herwiha

• hurç
• herç, erç — Reşwî

Jê

• henekên hirçê
• hirçane
• hirçistan
• hirçî
• hirçkuj
• hirçkujî
• hirçnas
• hirçnasî
• hirçok
• reqsa hirçê
• hirçvan
• hirçvanî
• hirçzan
• hirçzanî

Navê zanistî

• Ursus

Hin cûnên hirçan

• hirçên belek / hirçên panda (Ailuropoda melanoleuca)
• hirçên gewr (Ursus arctos horribilis)
• hirçên kever (Tremarctos ornatus)
• hirçên kodyakî (Ursus arctos middendorffi)
• hirçên qehweyî (Ursus arctos)
• hirçên reş

• hirçên reş yên amerîkî (Ursus americanus)
• hirçên reş yên asyayî (Ursus thibetanus)

• hirçên spî / hirçên qutbî (Ursus maritimus / Thalarctos maritimus)
• hirçên tavê (Helarctos malayanus)
• hirçên tiral (Melursus ursinus)

Etîmolojî

Dara etîmolojiyê

Proto-hindûewropî
*h₂ŕ̥tḱos (“hirç”)

Proto-hindûîranî
*Hŕ̥ćšas (“hirç”)

Proto-îranî
*Hŕ̥šah (“hirç”)

Kurmancî
hirç

Mîrasmayî ji proto-îranî *Hŕ̥šah (“hirç”), ji proto-hindûîranî *Hŕ̥ćšas (“hirç”), ji proto-hindûewropî *h₂ŕ̥tḱos (“hirç”).

Hevreha soranî ورچ (wirç), kurdiya başûrî hirç / hirs, lekî xirs, hewramî heşe, zazakî heş, belûçî ہرس‎ (hirs), mazenderanî ارش (erş) û اش (eş), farisî خرس‎ (xers), pehlewî xirs, osetî арс (ars), avestayî 𐬀𐬭𐬴𐬀‎ (arṣ̌a), sanskrîtî ऋक्ष (ṛ́kṣa), ermenî արջ (arǰ), albanî ari, lîtwanî irštvà (kunca hirçê), bretonî arzh, latînî ursus, romanî urs, îtalî orso, fransî ours, spanî oso, yûnanî άρκτος (árktos), hîtîtî 𒄯𒁖𒂵𒀸 (ḫartaggaš)..

Hêjayî gotinê ye ku ev peyv di zimanên germenî de (wek almanî, îngilîzî, holendî û swêdî) û di zimanên slavî (wek rusî, polonî û sirbî) de nemaye. Di zimanên germenî de li cihê wan peyveke ji navê rengê qehweyî hatiye çêkirin, bo nimûne îngilîzî bear, almanî Bär û swêdî björn. Zimanên slavî peyveke bi maneya "hingivxwer" li wê kiriye, bo nimûne rusî медве́дь (medvédʹ), polonî niedźwiedź û sirbî мѐдвед (mèdved). Sebebê nemana vê peyvê di şaxên germenî û slavî yê zimanên hindûewropî de ihtimalen tabû be: ji ber sehm an tirsa vê heywanê, navê wê yê rastîn lê nehatiye kirin û bi bernavekî behsa wê hatiye kirin heta ku taliyê navê wê yê eslî bi temamî ji zimanên germenî û slavî winda bûye.

Çavkanî: Horn p.105, Watkins p.6, MacKenzie P.117, Etymonline

Bi zaravayên din

• Soranî: ورچ (wirç), وورچ (wurç)
• Kurdiya başûrî: hirç, hirs, hirz, xirs
• Lekî: xirs
• Hewramî: heşe, heşşe
• Zazakî: heş

Werger

• Abazayî: мшвы́ (mš°ə́)
• Abenakî: awasos
• Abûngî: gemul
• Abxazî: амшә (āmš°)
• Açehî: cagèë
• Adîgeyî: мышъэ (məŝɛ)
• Afrîkansî: beer → af
• Akadî: 𒊍 (asu)
• Alabamayî: nita
• Albanî: ari → sq n, ariu → sq
• Algonquinî: makwa, mosq
• Almanî: Bär → de n, Bärin → de m
• Altayiya başûrî: айу (ayu)
• Amharî: ድብ (dəb)
• Andî: сей (sej)
• Aohengî: bohang
• Apaçî:

  Apaçiya rojava: tsét'soyé, shash

• Aragonî: onso n
• Aramî:

  Îbranî: דבא g (debā, debo)

  Siryanî: ܕܒܐ g (debā, debo)

• Arapaho: wox
• Arçî: ххамс (xxams)
• Aromanî: ursã m
• Asamî: ভালুক g (bhaluk)
• Astûrî: osu → ast n
• Atayalî: ngarux
• Avarî: ци (ci)
• Aymarayî: jukumari → ay
• Aynuyî: カムィ (kamuy), イソ (iso), エペㇾ (eper)
• Azerî: ayı → az
• Baekceyî: 金馬 (*kəma/*kuma)
• Bahnarî: chơgơu
• Bajwayiya kendava rojava: jurub
• Baskî: hartz → eu
• Başkîrî: айыу (ayïw)
• Batakiya simalungun: gipul
• Bataktobayî: gompul
• Batekî: kemol, klabas/tlabas (Batek Deq, Jedek)
• Batsbî: ჩა (ča)
• Bau bidayuh: buang
• Belarusî: мядзве́дзь n (mjadzvjédzʹ)
• Belûçî: مم (mamm)
• Bengalî: ভালুক → bn (bhaluk)
• Bextiyarî: خرس (xers)
• Bezhtayî: сиᵸ (sı̇̃)
• Bidayuh:

  Bau bidayuh: buank, buang

  Bukar-sadung bidayuhî: buhang

  Biatah bidayuhî: buwaang

• Biloxî: ǫti
• Bîkoliya naverast: oso
• Bretonî: arzh → br n
• Bruneyî: baruang
• Bulgarî: мечо́к n (mečók), ме́чка m (méčka)
• Burmayî: ဝက်ဝံ → my (wak-wam)
• Buryatî: баабгай (baabgaj)
• Cingphoyî: tsap
• Comoxî: mɛχaɬ
• Conxayî: དོམ (dom)
• Çamiya rojhilatî: ꨌꨈꨭꨥ (chagơw)
• Çeçenî: ча (ča)
• Çekî: medvěd → cs n
• Çepangî: योम् (yom)
• Çerokî: ᏲᏅ (yonv), ᏲᎾ (yona)
• Çewongî: labas, sĕlabas
• Çeyenî: náhkohe
• Çîkasawî: nita'
• Çînî:

  Kantonî: 熊 (hung⁴), 熊人 (hung⁴ jan^4-2)

  Dunganî: щүн (xün)

  Hakkayî: 熊 (yùng)

  Mandarînî: 熊 → zh (xióng), 魋 → zh (tuí)

  Min dongî: 熊 (hṳ̀ng)

  Minnanî: 熊 → zh-min-nan (hîm)

  Wuyî: 熊

• Çîpewî: sas
• Çoktawî: nita
• Çukçî: кэйӈын (kejŋən), умӄы (umqə)
• Çuvaşî: упа (upa)
• Danmarkî: bjørn → da g
• Dargwayî: синка (sinka)
• Dolganî: эбэкээ (ebekee)
• Drungî: sheui
• Dusun deyahî: bibang
• Dusun wituyî: biakng
• Dusuniya navendî: bohuang
• Elfdalî: byönn
• Elmanîşî: Bar
• Elwîrî-wîderî: پورسوغ (pursuğ)
• Emilî: aurs n
• Endonezyayî: beruang → id
• Erebî: دُبّ n (dubb), دُبَّة m (dubba)

  Erebiya misrî: دبَّة m (debba) (loosely male or female), دبّ n (debb)

  Erebiya fasî: دب n (dubb)

• Ermenî: արջ → hy (arǰ)
• Erzayî: овто (ovto)
• Esperantoyî: urso → eo
• Estonî: karu → et
• Etiyopiya klasîk: ድብ (dəb)
• Evenkî: амака (amaka), хомоты (homoti)
• Farisî: خرس → fa (xers)
• Ferî: bjørn m
• Fînî: karhu → fi, kontio → fi, otso → fi, mesikämmen → fi
• Foksî: mahkwa
• Frankoprovansî: ors n, ourse n
• Fransî: ours → fr n, ourse → fr m
• Frisian:

  Frîsiya bakur: koarn

  Frîsiya saterlandî: Boar

  Frîsî: bear → fy g

• Friyolî: ors n
• Frîsiya bakur: baar, beer, Beer
• Frîsiya saterlandî: Boar n
• Frîsî: bear → fy g
• Gaelîka skotî: mathan n
• Gagawzî: ayı
• Galîsî: oso → gl n
• Ganayî: bowang
• Gayoyî: telkah
• Godoberî: сиᵸгьи (sĩhi)
• Gotî: *𐌱𐌰𐌹𐍂𐌰 n (*baira)
• Gujaratî: રીંછ → gu (rī̃ch)
• Gurcî: დათვი → ka (datvi)
• Haîtî: lous
• Hawayî: pea
• Hindî: भालो n (bhālo), भालू → hi n (bhālū), रीछ → hi (rīch)
• Hinukhî: зе (ze)
• Hîtîtî: 𒄯𒁖𒂵𒀸 g (ḫartakkaš)
• Hmongî: dais
• Holendî: beer → nl n, berin → nl m
• Hopîyî: jhoonaw
• Hovonganî: bohang
• Hunsrikî: Bäer n, Bärin m
• Ida'anî: patut
• Îbanî: jugam, akup, makup, beruang
• Îbranî: דֹּב/דּוֹב → he n (dov)
• Îdoyî: urso → io
• Înesenyoyî: xus
• Îngilîziya kevn: bera n
• Îngilîzî: bear → en
• Îngûşî: ча (ča)
• Înterlîngua: urso
• Înuîtî: ᐊᑎᖅᐳᖅ (atiqpoq)
• Înupîakî: akjaq, iggabri, iyyabriq, nanuq
• Îrlendî: béar n, mathúin n

  Îrlendiya kevn: art n

  Îrlendiya navîn: mathgamain n

• Îtalî: orso → it n
• Îtelmenî: массу (massu)
• Îu mienî: jiepv
• Îzlendî: björn → is n
• Jangkangî: buakng
• Japonî: 熊 → ja (くま, kuma), クマ → ja (kuma)
• Javayî: bruwang → jv, barong
• Jehaiyî: kawip
• Kabardî: мыщэ (məśɛ)
• Kalalîsûtî: nanoq → kl
• Kalmîkî: аю (ayu)
• Kamiya başûrî: meel
• Kannadayî: ಕರಡಿ → kn (karaḍi)
• Kansayî: míⁿcho, wasábe
• Karaçay-balkarî: айю (ayü), айыу (ayıw)
• Karaîmî: ajuv
• Karakalpakî: ayıw
• Karaxanîdî: اَذِغْ (aδïɣ)
• Karelî: kondii, leveiočču, mötti
• Karokî: vírusur
• Kaşûbî: miedzwiédz n
• Katalanî: ós → ca n
• Kavalanî: tumay
• Keçwayî: ukumari
• Kenaboî: kahúñ
• Kendayanî: nompok, egoh
• Samî:

  Samiya başûr: bïerne

  Samiya bakurî: guovža, bierdna

  Samiya înarî: kuobžâ

  Samiya skoltî: kuõbǯǯ

  Samiya kildînî: та̄лл (tāll)

• Kensiuyî: kawap
• Kerehoyî: bohang
• Keşmîrî: ہاپُتھ → ks n (hāputh), ہاپٕژ → ks m (hāpụċ)
• Ketî: ӄой (qòj)
• Kirgizî: аюу → ky (ayuu)
• Kîmaragangî: boowang
• Kîngalî: වලසා (walasā)
• Kîputî: bĕlufiĕ
• Komî-permyakî: ош (oš)
• Komî-zîriyî: ош (oš)
• Koreyî: 곰 → ko (gom)

  Koreyiya navîn: 곰〯 (kwǒm)

• Kornî: arth n, ors → kw
• Korsîkayî: orsu → co n
• Koryakî: умӄа (umqa), кайӈын (kajŋən)
• Kreyoliya belizeyî: byaa
• Krî:

  Kriya rojhilat ya bakurî: ᒋᔖᔮᒄ (cishaayaakw), ᐅᓵᐅᔅᒄ (osaaoskw)

  Krî: ᒪᔉᐗ (maskwa)

  Kriya rojhilat ya başûrî: ᑳᑰᔥ (kaakoosh), ᒪᔅᒄ (maskw)

• Kuapawî: wasá
• Kubuyî: bur'uwong
• Kumikî: аюв (ayuw)
• Ladînî: lors n
• Ladînoyî: lonso n
• Lakî: цуша (cuša)
• Lakotayî: matȟó
• Latgalî: luocs
• Latînî: ursus → la n, ursa m
• Latviyayî: lācis → lv n
• Lawsî: ໝີ → lo (mī), ຫມີ (mī)
• Lazî: მთუთი (mtuti)
• Lenape:

  Munsî: maxkw

  Unamî: màxkw

• Lezgînî: сев (sev)
• Lîgûrî: orso n
• Lîmbûrgî: baer → li n, beer → li n
• Lîtwanî: lokys → lt n, meška m
• Lîvonî: okš, karū
• Lolopoyî: hhe
• Lombardî: ors, órs, urs
• Lueyî: ᦖᦲ (ṁii)
• Luksembûrgî: Bier → lb n
• Mòçenoyî: per n
• Makedonî: мечка m (mečka)
• Malagasî: orsa → mg
• Malayalamî: കരടി → ml (karaṭi)
• Malayiya berau: belwiang
• Malezî: beruang → ms
• Maltayî: ors n, debb
• Mançûyî: ᠯᡝᡶᡠ
• Manksî: maghouin n
• Manyawayî: bayuang, wayuang
• Maorî: pea → mi
• Mapoyoyî: máeni
• Maranaoyî: barowang
• Maratî: अस्वल (asval)
• Marî:

  Mariya rojhilatî: маска (maska)

  Mariya rojavayî: мӧскӓ (möskä)

• Marîkopayî: maxwet
• Massaçusettî: mosq
• Mazenderanî: اش (as), ارش (arš)
• Meänkiyelî: karhuu
• Mecarî: medve → hu
• Megrelî: თუნთი (tunti)
• Melanauyiya navendî: buweang
• Minriqî: kawip
• Mîkmakî: mui'n zindî
• Mînangkabawî: biruang, baribeh, bibeh
• Mîrandî: urso n
• Modangî: wahagung
• Mohegan-pequotî: awáhsohs
• Mokşayî: офта (ofta)
• Mongolî: баавгай → mn (baavgaj)
• Montagnaîsî: mashkᵘ
• Muongî: củ
• Nahuatl:

  Nahwatliya navendî: tlacamayeh

  Klasîk: tlacamayeh tecuani

  Nahwatliya temascaltepec: uxu

• Nanayî: мапа (mapa), нанги (nangi)
• Nanticokeyî: winquipim
• Napolîtanî: urzo n
• Narragansettî: paukúnawaw
• Navajoyî: shash
• Naxî: ggvq
• Nedersaksî: Boor n
• Nenetsiya tundra: вӑрк (wărk°)
• Nepalî: भालु → ne (bhālu)
• Nganasanî: ӈарка (ngarka)
• Nîvxî: ӄʼотр̌ (qʼotř), чхыф (ț’xəf)
• Nogayî: аюв (ayuv)
• Norsiya kevn: bjǫrn n
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: bjørn → no n

  Norweciya nînorskî: bjørn → nn n

• O'odhamî: judumi
• Ojibweyî: ᒪᒃᐗ (makwa)
• Oksîtanî: ors → oc n
• Oriyayî: ଭାଲୁ → or (bhalu)
• Orokî: бојо
• Oroqenî: ɲoɲoɣo
• Osetî: арс (ars)
• Osmanî: آیی (ayı)
• Ottawayî: mko
• Oygurî: ئېيىق → ug (ëyiq)
• Ozbekî: ayiq → uz
• Pacohî: apơng
• Paîwanî: cumay
• Paluanî: bauang
• Papyamentoyî: ber
• Pelayî: vɛ̃⁵⁵
• Peştûyî: خرس → ps n (xers), بالو n (bālǔ)
• Piedmontîsî: ors n
• Pîkardî: ors n
• Plodîşî: Boa n
• Polonî: niedźwiedź → pl n, niedźwiedzica → pl m, miś → pl n
• Portugalî: urso → pt n, ursa → pt m
• Potawatomî: mko
• Punan merapî: buwe, buwie, buwaye
• Puncabî: ਰਿਛ n (rich)
• Qazaxî: аю → kk (aü)
• Rara bakati': igoh
• Rejangî: bu'ang
• Ribunî: buakng
• Romagnolî: órs n
• Romancî: urs, urs n, uors n, ursa m, uorsa m
• Romanî: rish n, rishni m, hirč
• Romanyayî: urs → ro n, ursoaică → ro m, moș Martin → ro n
• Rukaiyî: cumay
• Rusî: медве́дь n (medvédʹ), медве́дица m (medvédica), медвежо́нок n (medvežónok), ми́шка n (míška)
• Rusînî: медве́дз n (medvédz)
• Sakizayayî: tumay
• Saksoniya kevn: bero
• Sanskrîtî: ऋक्ष → sa n (ṛkṣa), भल्लूक → sa (bhallūka)
• Sardînî: ursu, ùssulu
• Sebwanoyî: oso
• Semaî: samiiw, kawip, berwòk, bah òòs, bah woow
• Semaq beriyî: mol
• Semnamî: kaweep
• Sicîlî: ursu → scn n
• Silesî: niedźwiydź
• Sindhî: کڻندو
• Sirboxirwatî: medo → sh n

  Kirîlî: мѐдвјед n, мѐдвед n, мѐдвједица m, мѐдведица m

  Latînî: mèdvjed → sh n, mèdved → sh n, mèdvjedica → sh m, mèdvedica m

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: медвѣдь n (medvědĭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: медвѣдь n (medvědĭ)
• Slovakî: medveď → sk n
• Slovenî: medved → sl n, medvedka → sl m
• Somalî: oorso → so
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: mjadwjeź n

  Sorbiya jorîn: mjedwjedź → hsb n

• Sotoyiya bakur: bêrê
• Spanî: oso → es n
• Sundanî: biruang, ontohod → su
• Svanî: და̈შდვ (däšdv)
• Swahîlî: dubu sinif c5/c6
• Swêdî: björn → sv g
• Şanî: မီ (mǐi)
• Şawî: abubaz
• Şerpayî: དོམ (dom)
• Şorî: апшақ (apşaq), азығ (azığ), аба (aba)
• Şuswapî: kenkéknem
• Tabasaranî: швеъ (š°eʾ)
• Tacikî: хирс → tg (xirs)
• Tagalogî: oso → tl
• Talişî: خرس (xərs)
• Tamîlî: கரடி → ta (karaṭi)
• Taosî: kə́ona
• Tarantinoyî: orse n
• Tawoyanî: biang
• Tayî: หมี → th
• Telûgûyî: ఎలుగుబంటి → te (elugubaṇṭi), ఎలుగ్గొడ్డు → te (eluggoḍḍu), ఎలుగు → te (elugu)
• Temiarî: kaweeb
• Temoqî: kĕtebong
• Teteriya krîmî: ayuv
• Teterî: аю → tt (ayu)
• Tigrînî: ድቢ (dəbi)
• Tindî: сӣᵸ (sī̃)
• Tirkiya kevn: 𐰑𐰍 (d¹ǧ /⁠adïɣ⁠/)
• Tirkî: ayı → tr
• Tirkmenî: aýy → tk
• Tîbetî: དོམ (dom)
• Tlingitî: xóots, s'eek
• Tobilungî: bawang, boluot
• Tofalarî: иресаӈ (iresañ), ирезаӈ (irezañ)
• Tsezî: зе (ze)
• Tundra enetsî: богля (boglya)
• Tuskarorayî: ujihre
• Tuvanî: адыг (adıg)
• Udiheyî: мафа (mafa)
• Udmurtî: гондыр (gondyr)
• Ugarîtî: 𐎄𐎁 (db)
• Urdûyî: بھالو n (bhālū)
• Ûkraynî: ведмі́дь n (vedmídʹ)
• Venîsî: bero n, ors n, orso → vec n
• Vepsî: mezikämen, kondi
• Viyetnamî: gấu → vi
• Volapûkî: ber → vo
• Voroyî: kahr
• Votî: karu
• Walonî: oûsse → wa n
• Warayî: oso
• Weylsî: arth → cy n yan m
• Wîlamowî: baor n
• Xakasî: аба (aba)
• Xantî: мойпар (mojpar)
• Ximêrî: ខ្លាឃ្មុំ → km (khlaakmum)
• Xîkarîyayî: shash
• Xosayî: ibhere
• Yagnobî: хирс (xirs)
• Yakutî: эһэ (ehe)
• Yidîşî: בער n (ber)
• Yiyiya siçuwayî: ꊈ (wo)
• Yukaghiriya bakurî: хайчиэтэгэ (qajțietege)
• Yupîkiya navendî: carayak
• Yurokî: chyer'ery', neekwech
• Yûnanî: αρκούδα → el m (arkoúda), άρκτος → el m (árktos)

  Kevn: ἄρκτος m (árktos), ἄρκος m (árkos)

  Yûnaniya pontî: άρκον (árkon)

• Zhuangî: mui

(guhandar)