dû

 Binêre herwiha: du û du-

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /duː/
  • (rojhilatî)  IPA^(kilîd): /dʉː/

Navdêr 1

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dû	dû
Îzafe	dûyê	dûyên
Çemandî	dûyî	dûyan
Nîşandera çemandî	wî dûyî	wan dûyan
Bangkirin	dûyo	dûyino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dûyek	dûyin
Îzafe	dûyekî	dûyine
Çemandî	dûyekî	dûyinan

Dû

dû nêr

1. Dûkêl, dûman, dûxan, moran,
   toza yan bayê gewr yê ku ji agirî hildikeve.

Etîmolojî

dû, dûkêl, dûman, dûxan, ji proto-hindûewropî *dʰuh₂- (“dû kirin, dûman kirin”) > *dʰuh₂mós (“dû, dûkêl, dûman, dûxan”), hevreha dûn ya zazakî, دود (dûd) ya farisî, dûd ya parsî, dût ya pehlewî û belûçî, dunmen ("ewr") ya avestayî, धूम (dhūmá) ya sanskrîtî, дым (dim) ya rusî, dūmas ya lîtwanî, θυμός (thymós: can, ruh, hiş) ya yûnaniya kevn, fūmus ya latînî (> fumée ya fransî, fumo ya îtalî, humo ya spanî)...

proto-hindûewropî: * d^heu- ("fûrîn, hilfûrîn, wek dûkêlî bilind bûn") > * dʰuh₂mós ("dû, dûkêl, dûman, dûxan")

• proto-îranî:

avestayî: dunman- ("ewr")

pehlewî: dût ("dû, dûkêl, dûman")

partî: dûd ("dû, dûkêl, dûman")

farisî: dūd ("dû, dûkêl, dûman")

belûçî: dût ("dû, dûkêl, dûman") ^{alfabeya arî}

kurmancî: dû ("dû, dûkêl, dûman")

zazakî: dûn ("dû, dûkêl, dûman")

sanskrîtî: dhūmā- ("dû, dûkêl, dûman")

yûnanî: thumos ("can, giyan, ruh")

latînî: fumus ("dû, dûkêl, dûman") ...

Çavkanî: Horn p.129, Watkins p.19, Etymonline | Pokorny: 261 - 267

Werger

• Afrîkansî: rook → af
• Albanî: tym → sq
• Alêwîtî: hwax̂ → ale
• Almanî: Rauch → de, ^?Dunst → de m, ^?Qualm → de m
• Inglîzî: smoke → en, ^?capno- → en, ^?fume → en
• Erebî: دخان‎ → ar (duhân), ^?خلف‎ → ar
• Ermenî: ծուխ → hy (cux), մուխ → hy (mux)
• Azerî: tüstü → az
• Baskî: ke → eu
• Bretonî: moged → br
• Bulgarî: дим → bg (dim), пушек → bg (pouchek)
• Katalanî: fum → ca mê
• Çînî: 煙 → zh, 烟 → zh (yān)
• Koreyî: 연기 → ko (yeon-gi)
• Sirboxirwatî: dim → sh
• Danmarkî: røg → da
• Spanî: humo → es mê
• Esperantoyî: fumo → eo
• Estonî: suits → et
• Ferî: roykur → fo, glaða → fo
• Fînî: savu → fi
• Fransî: fumée
• Frîsî: reek → fy
• Weylsî: mwg → cy
• Gurcî: ბოლი → ka (boli), კვამლი → ka (ḳvamli)
• Yûnanî: καπνός → el (kapnós) mê
• Guwaranî: timbo → gn
• Îbranî: עשן‎ → he (ashan)
• Mecarî: füst → hu
• Îdoyî: fumuro → io
• Indonezî: asap → id, awan → id
• Înterlîngua: fumo → ia
• Îzlendî: reykur → is
• Îtalî: fumo → it mê
• Japonî: 煙 → ja (kemuri)
• Latînî: fumus → la
• Latviyayî: dūmi → lv
• Lîtwanî: dūmas → lt
• Malezî: asap → ms
• Maltayî: duħħan → mt
• Mayayiya yukatekî: buts’
• Holendî: rook → nl mê, walm → nl mê, damp → nl
• Norwecî: røyk → no
• Oksîtanî: fum → oc
• Papyamentoyî: huma → pap
• Farisî: دود‎ → fa, ^?پشت سر‎ → fa, ^?دمه‎ → fa, ^?عقب‎ → fa
• Polonî: dym → pl
• Portugalî: fumo → pt, fumaça → pt
• Romanyayî: fum → ro
• Rusî: дым → ru (dym)
• Sirboxirwatî: дим → sh (dim)
• Slovakî: dym → sk
• Slovenî: dim → sl
• Sirananî: smoko → srn
• Swêdî: rök → sv
• Swahîlî: moshi → sw
• Tagalogî: úsok → tl
• Çekî: dým → cs
• Tayî: ควัน → th (kwan)
• Tupînambayî: timbora
• Tirkî: sis → tr, duman → tr, ^?arka → tr, ^?art → tr, ^?belâ → tr, ^?göz gözü görmemek → tr, ^?peş → tr, ^?sonra → tr, ^?tütün → tr, ^?yaban pancarı → tr
• Ûkraynî: дим → uk (dym)
• Viyetnamî: khói → vi
• Zuluyî: inthuthu → zu

Navdêr 2

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dû	dû
Îzafe	dûya	dûyên
Çemandî	dûyê	dûyan
Nîşandera çemandî	wê dûyê	wan dûyan
Bangkirin	dûyê	dûyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dûyek	dûyin
Îzafe	dûyeke	dûyine
Çemandî	dûyekê	dûyinan

dû mê

1. dûvik, kilik, kurî, terrî, doçik, dêl (2), kilk, kurîk, terrîk

Etîmolojî

Ji proto-îranî *dume-, hevreha avestayî, dume-, farisî دم‎ (dum), دنب (dunb), soranî دووگ‎ (dûg) (dûg)

Hoker

dû

1. Pey, dûv, piştî kesekê/î yan tiştekê/î bi heman rê ve.

   Ez li dû wî çûm. (Piştî ku ew çû, min jî da ser wê rê û çûm.)

Herwiha

• dûf
• dûv
• dûw
• duv
• duw
• dî (3)
• dîf
• dîv
• diw
• dîw
• dwî
• dwîv
• dwîf

Jê

• dûajo
• dûre
• dûvre

Etîmolojî

Ji zimanên îranî, bi avestayî dume bû, binêre dûv.

Hejmar

dû

1. (hejmara 2) Baştir: du

Soranî

Hoker

dû

1. Du.

Zazakî

Navdêr

dû

1. Dû, dûman.