dû

Binêre herwiha: du, dü, û du-

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /duː/
- (rojhilatî) IPA^(kilîd): /dʉː/
Deng (Bidlîs)
Kîtekirin: dû

Navdêr 1

Tewandina dû
Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dû	dû
Îzafe	dûyê	dûyên
Çemandî	dûyî	dûyan
Nîşandera çemandî	wî dûyî	wan dûyan
Bangkirin	dûyo	dûyino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dûyek	dûyin
Îzafe	dûyekî	dûyine
Çemandî	dûyekî	dûyinan

dû n

Dûkêl, dûman, dûxan, moran,
toza yan bayê gewr yê ku ji agirî hildikeve.
- Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]

Etîmolojî

dû, dûkêl, dûman, dûxan, ji proto-hindûewropî *dʰuh₂- (“dû kirin, dûman kirin”) > *dʰuh₂mós (“dû, dûkêl, dûman, dûxan”), hevreha dûn ya zazakî, دود (dûd) ya farisî, dûd ya parsî, dût ya pehlewî û belûçî, dunmen ("ewr") ya avestayî, धूम (dhūmá) ya sanskrîtî, дым (dim) ya rusî, dūmas ya lîtwanî, θυμός (thymós: can, ruh, hiş) ya yûnaniya kevn, fūmus ya latînî (> fumée ya fransî, fumo ya îtalî, humo ya spanî)...

proto-hindûewropî: * d^heu- ("fûrîn, hilfûrîn, wek dûkêlî bilind bûn") > * dʰuh₂mós ("dû, dûkêl, dûman, dûxan")

proto-îranî:

avestayî: dunman- ("ewr")

pehlewî: dût ("dû, dûkêl, dûman")

partî: dûd ("dû, dûkêl, dûman")

farisî: dūd ("dû, dûkêl, dûman")

belûçî: dût ("dû, dûkêl, dûman") ^{alfabeya arî}

kurmancî: dû ("dû, dûkêl, dûman")

zazakî: dûn ("dû, dûkêl, dûman")

sanskrîtî: dhūmā- ("dû, dûkêl, dûman")

yûnanî: thumos ("can, giyan, ruh")

latînî: fumus ("dû, dûkêl, dûman") ...

Çavkanî: Horn p.129, Watkins p.19, Etymonline | Pokorny: 261 - 267

Werger

dûkêl, dûman, dûxan

Abazayî: лгӏва (lʿvā)
Abxazî: алҩа (ālʿ°ā)
Açehî: asap
Adîgeyî: ӏугъу (ʼwuğʷu)
Afarî: qeri
Afrîkansî: rook
Ahtnayî: łet
Akadî: 𒆪𒌓𒊒 (qu₂-ut-ru /⁠qutru⁠/)
Aklanon: aso
Alabamayî: sobotli
Albanî: tym → sq n
Almaniya bilind a navîn: smouch
Almaniya Pennsylvania: schmoke
Almanî: Rauch → de n, Qualm → de n
Elmanîşî: Ràuich, Ràusch

Frankoniya navendî: Quallem
Altayiya başûrî: ыш (ïš), тӱдӱн (tüdün)
Amharî: ትኪ (təki)
Andî: кӏкӏой (kkʼoj)
Aragonî: fumo n
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܬܢܢܐ n (tennānā)
Arapaho: ceetéé
Aromanî: fum
Arrernteyiya rojavayî: kwerte
Asamî: ধোঁৱা (dhü̃a)
Astûrî: fumu → ast n
Avarî: цӏцӏазе (ccʼaze), кӏкӏуй (kkʼuj)
Aymarayî: jiwq'i, hiki
Aynuyî: スプヤ (supuya)
Azerî: tüstü → az
Bajwayiya kendava rojava: umbu
Bambarayî: sisi
Banjarî: palak, kukus
Barngarla: booyoo
Baskî: ke → eu
Başkîrî: төтөн (tötön)
Batsbî: kʼur
Baureyî: kotiskon
Belarusî: дым → be n (dym)
Belûçî: دوت (dot)
Bengalî: ধোঁয়া → bn (dhõẏa)
Bezhtayî: хъо (qxo)
Bileyî: kusi, uksi
Bîkoliya naverast: aso
Bîslamayî: smok
Bretonî: moged → br n
Bruneyî: asap
Bukidnon manoboyiya rojavayî: evel
Bulgarî: дим → bg n (dim), пу́шек n (púšek)
Burmayî: အခိုး → my (a.hkui:)
Buryatî: утаан (utaan)
Cabecarî: shikapo
Conxayî: དུ་པ (du pa)
Corayî: cʌʌtzí
Ç'orti': b'utz'
Çaçiyî: nibuyo
Çamicuroyî: kawsa
Çamoroyî: aso
Çeçenî: кӏур (kʼur)
Çekî: dým → cs n, kouř → cs n
Çepangî: म्हेःकुः (hmeʔkuʔ)
Çerokî: ᏧᎦᏒᏍᏗ (tsugasvsdi)
Çeyenî: -atová
Çîçewayî: utsi
Chinantec:
Lealao çinantecî: ñi²

Ozumacin çinantecî: ñe^/, wa^/ñe^/
Çînî:
Kantonî: 煙 / 烟 (jin¹)

Dunganî: ян (i͡an)

Mandarînî: 煙 / 烟 → zh (yān)

Minnanî: 煙 / 烟 → zh-min-nan (ian)

Wuyî: 煙 / 烟
Çolî: buts'
Çujî: tap'
Çuvaşî: тӗтӗм (tĕtĕm)
Dakotayî: šota
Danmarkî: røg → da g
Darkinjungî: kudyal
Divehî: ދުމް (dum̊)
Dogrîbî: ło
Dolganî: буруо
Elfdalî: räk n
Emilî: fomm
Endonezyayî: asap → id
Erebî: دُخَان n (duḵān)
Erebiya misrî: دخان n (duḵān)
Ermenî: ծուխ → hy (cux), մուխ → hy (mux)
Erzayî: качамо (kačamo)
Esperantoyî: fumo → eo
Estonî: suits → et
Evenî: ханин (haņin)
Evenkî: саңнян
Eweyî: adzudzɔ
Extremaduranî: humu n
Farisî: دود → fa (dud)
Ferî: roykur → fo n, dampur n
Fiji hindiyî: dhuuan
Fînî: savu → fi
Fransiya kevn: fum n
Fransî: fumée → fr m
Frisian:
Frîsiya bakur: riik

Frîsiya saterlandî: Rook

Frîsî: reek → fy g
Friyolî: fum n
Futunî: ʻafu
Gaelîka skotî: toit m
Gagawzî: tütün
Galîsî: fume → gl n
Gotî: 𐌳𐌰𐌿𐌽𐍃 (dauns)
Gujaratî: ધુમાડો (dhumāḍo)
Gurcî: ბოლი (boli), კვამლი (ḳvamli)
Guwaranî: timbo, tatatĩ
Haîtî: lafimen
Hawayî: uahi
Hawsayî: hayaƙi
Higaononî: obol
Hindî: धूआँ → hi n (dhūā̃), धूम्र → hi n (dhūmra)
Hinukhî: кутӏи (kut’i)
Hîlîgaynonî: asó
Hîtîtî: tuhhuwais
Holendî: rook → nl n, walm → nl n
Huaveyî: nasop
Hunsrikî: Damp n
Hunzibî: хъо (qo)
Îbanî: asap
Îbranî: עָשָׁן → he n (ashán)
Îdoyî: fumo → io
Îlokanoyî: asok
Îngilîziya kevn: rēc n, smoca n
Îngilîzî: smoke → en
Îngûşî: кӏур (kʼur)
Înterlîngua: fumo
Înuîtî: ᐃᓯᖅ (isiq)
Înupîakî: isiq, puyuq
Îranunî: bel
Îrlendî: deatach → ga n, toit → ga m
Îstriyotî: fòumo n
Îşkaşimiyî: dit
Îtalî: fumo → it n
Îzlendî: reykur → is n
Jakaltekî: nhub'
Japonî: 煙 → ja (けむり, kemuri)
Javayî: asep, ꦏꦼꦧꦸꦭ꧀ → jv (kebul), ꦏꦸꦏꦸꦱ꧀ → jv (kukus)
K'içe': sïb
Kabardî: ӏугъуэ (ʼwuğʷɛ)
Kabîlî: awwu, ddexxan
Kalalîsûtî: pujoq
Kalmîkî: утан (utan)
Kannadayî: ಧೂಮ → kn (dhūma), ಹೊಗೆ → kn (hoge)
Kansayî: shóje, šótte, šóce
Kapampanganî: asuk, usuk
Karaçay-balkarî: тютюн (tütün)
Karelî: savu
Kaşûbî: dim
Katalanî: fum → ca n
Ketî: ду’ (du’)
Khvarşiyî: гутӏ (gut’)
Kirgizî: түтүн → ky (tütün)
Kîngalî: දුමාරය (dumāraya)
Kînyarwandayî: umwotsi sinif 3/4
Kîrîbatî: bubu
Komî-permyakî: тшын (tšyn)
Komî-zîriyî: тшын (tšyn)
Koreyî: 연기 → ko (yeon-gi)
Kornî: mog n
Korsîkayî: fume n, fumu → co n
Koryakî: ӈылӈыл (ŋəlŋəl), ипиип (ipiip)
Kriya bejayî: ᑲᐢᑳᐸᐦᑌᐤ (kaskâpahtêw)
Kumikî: тютюн (tütün)
Ladînî: fum n
Latînî: fūmus → la n
Latviyayî: dūmi → lv n p
Lawsî: ຄວັນ (khuan), ຄວັນໄຟ (khuan fai)
Lazî: კომა (ǩoma), მკომა (mǩoma), ნკომა (nǩoma)
Lezgînî: гум (gum)
Lingalayî: molinga sinif 3/4
Lîgûrî: fumme
Lîmbûrgî: rouk → li n
Lîtwanî: dūmas → lt n
Lîvonî: sov
Lombard:
Lombardî: föm n

Lombardî: fumm n
Lueyî: ᦩᦸᧃ (xwoan)
Luksembûrgî: Damp n
Maçiguengayî: tsitsíenka, énkatsi
Maguindanaoyî: bel
Makedonî: чад n (čad), дим n (dim)
Malagasî: setroka → mg
Malayalamî: പുക → ml (puka)
Malezî: asap → ms
Maltayî: duħħan
Mambayî: fuma
Mançûyî: ᡧᠠᠩᡤᡳᠶᠠᠨ
Manipurî: ꯃꯩꯈꯨ (meikhu)
Manksî: jaagh
Mansakayî: ubul
Mansiya bakurî: посым (posym)
Maorî: auahi, paoa, ponguru
Mapuçî: fixun, fitruñ
Maranaoyî: bel
Maratî: धूर (dhūr)
Marî:
Mariya rojhilatî: шикш (šikš)

Mariya rojavayî: шӹкш (šÿkš)
Masayî: empurúó
Mayayiya yukatekî: buuts’
Mayoyî: buichiria
Mazateciya çiquihuitlan: nihndi
Mecarî: füst → hu
Megleno-romanyayî: fum n
Megrelî: ლოლი (loli), ფურკი (purḳi), ფუტი (puṭi)
Melanauyiya navendî: tugun
Misrî:

(ḥtj)
Mixteciya yosondúa: ñu'ma
Mînangkabawî: asok
Mîrandî: fumo n
Mokşayî: качам (kačam)
Mongolî:
Kirîlî: утаа → mn (utaa)

Mongolî: ᠤᠲᠤᠭ᠎ᠠ (utug-a)
Monî: ယက် (jak)
Movimayî: bujru
Mwanî: rosi
Nahwatlî: poctli → nah
Nahwatliya mekayapan: po̱cti, ipo̱cyo
Nanayî: сангнян (saŋnjan)
Napolîtanî: fummo n
Navajoyî: łid
Nawrûyî: ebadetsi
Nedersaksî: Rauk n
Nenetsiya tundra: якэ (jake)
Nepalî: धुँवा (dhũwā), धूवाँ (dhūwā̃)
Nganasanî: кинтә (kintĕ), дякагә (djakagĕ)
Nîvxî: тʼуф (tʼuf)
Nogayî: туьтин (tütin)
Normandî: feunmée m, fumaïe m
Norsiya kevn: reykr n
Norwecî:
Norweciya bokmålî: røyk n

Norweciya nînorskî: røyk n
Nyolî (Uganda): eriisi
Nyungayî: booyoo
Oksîtanî: fum → oc n
Oriyayî: ଧୂଆଁ → or (dhūam̐)
Oromoyî: haara
Osetî: фӕздӕг (fæzdæg)
Oskanî: 𐌚𐌄𐌔𐌚 (fesf)
Osmanî: دومان (duman), دخان (duhân), توتون (tütün)
Otomiya mezquital: 'bifi
Oygurî: ئىس (is), تۈتۈن (tütün)
Ozbekî: tutun → uz, dud → uz
Palî: dhūma n
Papyamentoyî: huma
Peştûyî: دود → ps (dud)
Piedmontîsî: fum n
Pîkardî: finquée m, finquère m
Pîttcantcatcarayî: puyu
Plodîşî: Ruak nt
Polonî: dym → pl n
Popolocayiya san juan atzingo: ihnchi
Portugalî: fumo → pt n, fumaça → pt m
Prusiya kevn: dumis
Puncabî: ਧੂੰ (dhū̃)
Quechua:
Keçwayî: goshtay

Keçwayî: qusñi, q'osñe, wapsi
Qazaxî: түтін (tütın)
Qiptî: ⲭⲣⲉⲙⲧⲥ n (khremts)
Rapanuyî: au
Rarotongî: au
Rohingyayî: dúañ
Romagnolî: fọmm n
Romancî: fim n, fem n, füm n
Romanî: thūv
Romanyayî: fum → ro nt
Rusî: дым → ru n (dym), чад → ru n (čad)
Rusînî: дим (dym)
Sahoyî: tika
Samiya bakurî: suovva
Samiya kildînî: сӯвв (sūvv)
Samoayî: asu → sm
San pedro amuzgos amuzgo: tseoon
Sangoyî: gürü → sg
Sanskrîtî: धूम → sa (dhūma)
Sardînî: fummu n, fumu n
Sebwanoyî: aso
Sêriyî: hamcaaxat
Sicîlî: fumu → scn
Sindhî: دوُنھون (dū̃hon)
Sirananî: smoko
Sirboxirwatî:
Kirîlî: ди̏м n

Latînî: dȉm → sh n
Sîlhetî: ꠗꠥꠝꠣ (dúma)
Skotî: reek
Slaviya kevn:
Kirîlî: дꙑмъ n (dymŭ)

Glagolîtîk: ⰴⱏⰹⰿⱏ n (dymŭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: дꙑмъ n (dymŭ)
Slovakî: dym n
Slovenî: dìm → sl n
Somalî: qiiq
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: dym n, kuŕ n

Sorbiya jorîn: dym n, kur n
Sotoyiya başûr: mosi
Spanî: humo → es n
Sundanî: ᮠᮞᮩᮕ᮪ (haseup)
Sûmerî: ibi
Svanî: კუ̂ა̈მ (ḳûäm)
Swahîlî: moshi → sw
Swêdî: bloss → sv nt
Şerpayî: तुत (tut)
Şonayî: utsi
Şorî: тӱдӱн (tüdün)
Şughnî: д̌уд (δud)
Tabasaranî: кум (kum)
Tabasco çontalî: butz', butz'i
Tacikî: дуд → tg (dud)
Tagalogî: usok
Tahîtî: auauhi
Takanayî: judhu
Tamîlî: புகை → ta (pukai)
Tanakrosî: łet
Tananaya jêrîn: łet
Tarantinoyî: fume n
Tarifitî: ddexxan n
Taşelhitî: aggu
Tausugî: asu
Tayî: ควัน → th (kwan)
Tedim çinî: khu, meikhu
Telûgûyî: పొగ → te (poga)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⴰⴳⴳⵓ n (aggu)
Tepehuaniya başûr-rojhilat: kuubhɨx
Tepeuxila cuicatecî: y'a³m'i³
Ternateyî: nyaso
Teteriya krîmî: тютюн
Teterî: төтен → tt (töten)
Tetûmî: ahi-suar
Tigrînî: ትኪ (təki)
Tindî: гутӏ (gut')
Tirkî: sis → tr, duman → tr
Tirkmenî: tüsse
Tîbetî: དུ་བ (du ba)
Tlingitî: s'eekh, s'eikh
Trîkuyiya çicahuaxtla: gatse'⁴e
Tsezî: гутӏ (gut’)
Tsimaneyî: jị'sa', jï'sä'
Tswanayî: mosi
Tumbukayî: josi
Tundra enetsî: кочи (koči)
Tupînambayî: timbora
Tuvalûyî: au
Tuvanî: ыш (ış)
Tzeltalî: ch'ahil
Tzotzîlî: ch'ail
Udmurtî: ӵын (čyn)
Ugarîtî: 𐎖𐎉𐎗 (qṭr)
Urdûyî: دھواں n (dhūā̃)
Uruyî: chqeti, heqay
Ûkraynî: дим → uk n (dym)
Venîsî: fum → vec n
Vepsî: savu
Viyetnamî: khói → vi
Volapûkî: smok → vo
Voroyî: sau
Walîsî: ʻahu, kohu, kokofu
Walonî: fumêre
Waraoyî: hehuku
Warayî: asu
Weylsî: mwg → cy n
Wîlamowî: raojch n
Wolofî: saxaar → wo
Xakasî: тӱдӱн (tüdün), ыс (ıs)
Xantî: нусаӈ (nusaň)
Ximêrî: ផ្សែង → km (phsaeng), ធុមី (thumii)
Xosayî: umsi
Yakanî: umbu
Yakutî: буруо (buruo)
Yamanayî: ušku
Yazghulamî: dhad
Yidîşî: רויך (roykh)
Yorubayî: èéfín
Yurokî: mera·, meraa
Zapotec:
Zapotekiya sierra de juarez: tse̱ní, gu'xhu'

Zapotekiya zoogoço: žen
Yûnanî: καπνός → el n (kapnós)
Kevn: καπνός n (kapnós)

Grîkoyî: kannò n
Zêlandî: roôk n
Zhuangî: ien
Zoqueyiya copainala: jocoj
Zuluyî: intuthu sinif 9/10, umusi sinif 3

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhartoya gotara smoke a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

Tewandina dû
Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dû	dû
Îzafe	dûya	dûyên
Çemandî	dûyê	dûyan
Nîşandera çemandî	wê dûyê	wan dûyan
Bangkirin	dûyê	dûyino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dûyek	dûyin
Îzafe	dûyeke	dûyine
Çemandî	dûyekê	dûyinan

dû m

dûvik, kilik, kurî, terrî, doçik, dêl (2), kilk, kurîk, terrîk
- Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]

Etîmolojî

Ji proto-îranî *dume-, hevreha avestayî, dume-, farisî دم (dum), دنب (dunb), soranî دووگ (dûg).

Werger

dûvik — binêre dûvik

Hoker

dû

Pey, dûv, piştî kesekê/î yan tiştekê/î bi heman rê ve.
Ez li dû wî çûm. ― Piştî ku ew çû, min jî da ser wê rê û çûm.

Herwiha

Jê

Etîmolojî

Ji zimanên îranî, bi avestayî dume bû, binêre dûv.

Werger

dûv, pey, pişt

Almanî: hinter → de
Bulgarî: зад → bg (zad)
Çekî: po → cs
Çînî:
Mandarînî: ...後面 / ...后面 → zh (...hòumiàn)
Danmarkî: efter → da, bagefter
Erebî: خَلْفَ (ḵalfa), وَرَاء (warāʾ)
Erebiya misrî: ورا (wara)

Erebiya hîcazî: ورا (wara)
Ermenî: հետո → hy (heto)
Fînî: taakse → fi, takana → fi, jälkeen → fi, jäljessä → fi
Fransî: derrière → fr
Frîsî: efter

Gaelîka skotî: an dèidh
Galîsî: detrás de → gl, tras → gl
Gotî: 𐌰𐍆𐌰𐍂 (afar)
Holendî: achter → nl
Îbranî: אחרי → he, מאחור → he
Îngilîzî: after → en
Îtalî: dietro → it
Japonî: ...の後ろに → ja (...no ushiro ni)
Koreyî: 뒤에 → ko (dwie)
Kreyoliya fransî ya Louisiana: dèriyè, dèriyær
Latînî: post → la, secundum → la
Malayalamî: പിന്നാലെ (pinnāle)
Maltayî: wara
Mecarî: után → hu, mögött → hu
Napolîtanî: appriesso
Norsiya kevn: aptan
Norwecî: etter → no, bak → no
Oriyayî: ପଛରେ → or (pôchôre)
Polonî: za → pl
Portugalî: atrás de
Prusiya kevn: pas
Romanyayî: după → ro, în urmă
Rusî: за → ru (za), позади́ → ru (pozadí), сза́ди → ru (szádi)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: за, иза

Latînî: za, iza
Skotî: efter, eftir
Slovakî: za → sk
Slovenî: za → sl
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: pó
Spanî: detrás de, tras → es
Swêdî: efter → sv, bakom → sv
Tirkî: arkasında → tr, ardından
Ûkraynî: поза́ду (pozádu)
Viyetnamî: sau → vi
Walonî: dirî → wa, padrî → wa

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhartoya gotara after a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Hejmar

dû

(hejmara 2) Baştir: du
- Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]

Soranî

Hoker

dû

Du.
- Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]

Zazakî

Navdêr

dû

Dû, dûman.
- Nimûneyekê lê zêde bike [ biguhêre ]