Xwedê

Binêre herwiha: xwedê

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /xʷɜˈdeː/
Deng
Deng (Bidlîs)
Kîtekirin: Xwe·dê

Navdêr

Tewandina Xwedê
Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	Xwedê	Xwedê
Îzafe	Xwedêyê	Xwedêyên
Çemandî	Xwedêyî	Xwedêyan
Nîşandera çemandî	wî Xwedêyî	wan Xwedêyan
Bangkirin	Xwedêyo	Xwedêyino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	Xwedêyek	Xwedêyin
Îzafe	Xwedêyekî	Xwedêyine
Çemandî	Xwedêyekî	Xwedêyinan

Xwedê n

Xaliq, afirînerê dinyayê û hemî tiştê heyî (li gor dînan anku baweriyan).
Xwedê ji te razî be.
- Şukur şev çû û roj hatê
  Xweda xesal û qettar e
  Xesalî nerm kirin şuştin — (Feqiyê Teyran, )
- Me'azallah gotiye ko: Xwedê te pazêd min qir kirin, tu li ku yî? Were em bikine şer. Û bi xwe jî ji hespê ketiye û mirar bûye. — (Mele Mehmûdê Bayezîdî, Amadekar: Jan Dost Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, 2010, ISBN 9789944360678)
- *Păkiž xudē, păkiž zahm, pākiž vēmarg, kōy hātī xāčē iž kir ma, řahmatē ma. — (D.N. Mackenzie, The Language of the Medians ji Matenadaran MS 7117 (1430-1446)^[1], 1959)
  Pakij xodê, pakij zahm, pakij vêmarg, koy hat'î xaç'ê ij kir me, rehmet'ê me^[1]

Bikaranîn

"Xwedê" hem forma tewandî û hem jî ya netewandî ye ji ber ku ew bi "ê" diqede. Bi heman awayî peyva "rê" hem forma netewandî û hem jî ya tewandî ye (bikaranîna forma "rêyê" wek di "li ser rêyê" de tewandina "hîperkorekt" e anku ji pêwîstiyê zêdetir e.)

Herwiha

Hevmane

Têkildar

Bide ber

Jê

Etîmolojî

Hevreha farisî (Xuda), soranî خوا (Xwa), farisiya navîn Xweda, xwarezmî Xwedêw, sogdî Xwetaw, avestayî Xwedate-, hemû ji xwe + taw- (hêz, şiyan, karîn > soranî tiwanîn = karîn, şiyan) anku maneya "Xwedê" dibe "[bi-]xwe-[bi]hêz". Bide ber yûnanî αὐτοκρατής (autokratês: otokrat, serwer, desthilatdarê bi hêza bêsinor) ji αὐτο- (auto: xwe) + κράτος (kratos: hêz). Peyvên kurdî xwedan, xwedî, xatûn, xoce jî ji eynî rehî ne. "Xwe" ji proto-hindûewropî *swe- ye, "taw-" jî ji proto-hindûewropî *tep- (“germ kirin, enerjî danê”) ye ku herwiha serekaniya peyva tav ya kurdî ye jî.

Ku di kurmancî de "Xwedê" bi "ê" û di farisî de "Xuda" bi "a" û di soranî de jî "Xwa" bi "a" ye, ew tiştekî pirr siriştî ye ji ber ku gelek caran li hemberî "a" ya farisî yan soranî yan zazakî di kurmancî de "ê" heye: bo nimûne, "asan" ya farisî û soranî di kurmancî de "hêsan" e, "hak" ya zazakî di kurmancî de "hêk" e û hwd.

Hêjayî gotinê ye ku tevî forma kurmancî ya devkî "Xudê" û ya farisî "Xuda" gelek dişibin "God" ya îngilîzî û bi taybetî jî Gud ya swêdî lê têkiliya wan ya etîmolojî bi hev re nîne. Ew ji proto-hindûewropî *ǵʰuto- (“gazîkirî, banglêkirî”) tên.

Ramîna ku ji xwe + dan anku xwe afirand hatibe etîmolojiya gelêrî ye, binêrre li êzdan.

Bi zaravayên din

Soranî: Xwa
Kurdiya başûrî:
- Şêxbizinî: Xora
Zazakî: hûma, homa, xwuda
Lekî: Xweda

Werger

Afrîkansî: God
Aghwanî: 𐔱𐔼𐕀𐔰𐕃𐕒𐕡𐕘 (bixaʒ́uġ)
Albanî: perëndi → sq, hyjni → sq, zot → sq, All-llah/u
Albanî: hyll
Almaniya jêrîn a almanî: Goäd n
Almanî: Gott → de n
Amharî: እግዜር n (ʾəgzer), እግዚአብሔር n (ʾəgziʾäbḥer)
Apaçî:
Apaçiya rojava: yóósn
Aragonî: Dios
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܐܠܗܐ n (ʾălāhā), ܐܝܠ n (ʾêl)

Aramiya babîlonî ya cihûyî: אֲלָהָא n (ʾălāhā), אֵל n (ʾēl)
Aromanî: dumnidzã
Arrernteyiya rojavayî: ngkarte
Asamî: ভগৱান (bhogowan)
Astûrî: Dios → ast n
Aymarayî: Tatitu
Aynuyî: カムィ (kamuy)
Azerî: Allah → az, Rabb, Tanrı, Xuda
Bafiayî: Bɛ̀ll
Baskî: Jainko
Başkîrî: Алла (Alla), Аллаһ (Allah)
Belarusî: бог n (boh), Бог n (Boh)
Belûçî: ہدا (huda), خدا (xuda), الله (Allah)
Bengalî: আল্লাহ → bn (allah), খোদা → bn (khoda), ঈশ্বর → bn (iśôr)
Bîkoliya naverast: Dyos, Kagurangnan
Bretonî: Doue → br
Bulgarî: бог → bg n (bog)
Çamicuroyî: yosi
Çeçenî: Дела (Dela)
Çekî: Bůh → cs n
Çerokî: ᎤᏁᏆ (unequa), ᎠᏓᏅᏙ (adanvdo), ᎤᏁᎳᏅᎯ (unelanvhi), ᎡᏙᏓ (edoda)
Çeyenî: ma'heo'o
Çîçewayî: Mulungu
Çîkasawî: Chihoowa
Çînî:
Kantonî: 上帝 (soeng⁶ dai³), 天主 (tin¹ zyu²), 真主 (zan¹ zyu²)

Dunganî: Хўда (Hwda), Анлахў (Anlahw), Анла (Anla)

Mandarînî: 上帝 → zh (Shàngdì), 天主 → zh (Tiānzhǔ), 真主 → zh (Zhēnzhǔ)

Min dongî: 上帝 (Sióng-dá̤)

Minnanî: 上帝 → zh-min-nan (Siōng-tè), 天主 (Thian-chú), 真主 (Tsin-chú)
Çuvaşî: Турӑ (Tură)
Dalmatî: Di
Danmarkî: Gud → da g
Deoriyî: Kundi, Kundimama
Dusnerî: Mansren, Aisnan
Endonezyayî: Allah → id, Tuhan → id
Erebî: الله → ar n (allāh), إِلَٰه → ar (ʾilāh), الرَّبّ n (ar-rabb)
Erebiya misrî: ربنا n (rabbena), الله n (ʾallāh)

Erebiya fasî: ربي n (rabbi), الله (ʾallāh)
Ermenî: Աստված (Astvac)
Erzayî: Инешкипаз (Ineškipaz)
Esperantoyî: Dio → eo
Estonî: jumal → et
Eweyî: Mawu
Farefareyî: yɩnɛ, wẽnnɛ
Farisî: خدا → fa (xodâ), الله → fa (allâh)
Ferî: Gud n, Guð n
Fînî: Jumala → fi, jumala → fi
Fransî: Dieu → fr n
Fransiya navîn: Dieu n

Fransiya kevn: Deus n
Friyolî: Diu n, Idiu n, Signôr n
Frîsî: God → fy g
Fulahî: Alla
Gaelîka skotî: Dia → gd n
Galîsî: Deus → gl n
Gotî: 𐌲𐌿𐌸 (guþ)
Gurcî: ღმერთი → ka (ɣmerti)
Guwaranî: Ñandejára → gn, Tupã → gn
Haîtî: Bondye
Hakkayî: Songti
Hawayî: Akua
Hawsayî: Allàh → ha
Hindî: ईश्वर → hi n (īśvar), परमेश्वर → hi n (parmeśvar), भगवान → hi n (bhagvān), परमात्मा → hi n (parmātmā), देवता → hi n (devtā), दैवता n (daivtā), ख़ुदा → hi n (xudā), खुदा → hi n (khudā), अल्लाह → hi n (allāh), इलाही → hi n (ilāhī), रब → hi n (rab), अकाल → hi n (akāl), वाहेगुरु n (vāheguru), प्रभु → hi n (prabhu), देव → hi n (dev), राम → hi n (rām), ऊँकार n (ū̃kār), साहिब → hi n (sāhib), साहब → hi n (sāhab)
Hîtîtî: [skrîpt hewce ye]tneg (siu)
Hmongî: Tswv Ntuj, Vaj Tswv
Holendiya navîn: God
Holendî: God → nl n
Hunsrikî: Kot
Îbranî: אלוהים / אֱלֹהִים → he (elohím)
Îgboyî: Chineke
Îlokanoyî: Dios
Îngilîziya kevn: God n
Îngilîzî: God → en
Îngriyî: Jumala
Înterlîngua: Deo
Îrlendî: Dia → ga n
Îstriyotî: Deîo n
Îtalî: Dio → it n
Îzlendî: Guð → is n
Japonî: 神 → ja (かみ, kami), 神様 → ja (かみさま, kamisama), デウス
Javayî: Bethara, Allah, Tuhan → jv
Kabardî: Тхьэ (Tḥɛ)
Kabîlî: Ṛebbi, Sidi Ṛebbi, Yuc
Kalalîsûtî: Guuti
Kaloyî: Debel n
Kambayî: Ngai
Kannadayî: ದೇವರು → kn (dēvaru)
Karelî: Jumala
Katalanî: Déu → ca n
Kayingangî: Topẽ
Keçwayî: Dyus
Kirgizî: Худай (Huday), Тенгири (Tengiri), Алла (Alla), Аллах (Allah)
Kîkûyûyî: Ngai sinif c1, Mũrungu
Kîngalî: දෙවියන්වහන්සේ (dewiyanwahansē)
Kînyarwandayî: Imana
Koreyî: 신 → ko (sin), 하느님 → ko (haneunim)
Kornî: Duw
Korsîkayî: Diu
Ladînoyî:
Latînî: El Dyo n
Lakotayî: Wakȟáŋ Tȟáŋka
Latgalî: Dīvs n
Latînî: Deus → la n
Latviyayî: Dievs → lv n
Lawsî: ພະເຈົ້າ (pha chao)
Lingalayî: Nzámbe
Lîgûrî: Dîo n
Lîşana denî: אֶלְהׇא (ʾelha), אילאהא (ʾilāha)
Lîtwanî: Dievas → lt n
Luhyayî: wele
Luoyî: Nyasae
Mòçenoyî: Gott n
Makedonî: Бог → mk n (Bog)
Malagasî: Andriamanitra → mg
Malezî: Tuhan → ms n, Allah n
Maltayî: Alla → mt
Mançûyî: ᡝᠨᡩᡠᡵᡳ, ᠠᠮᠠ
Manksî: Jee
Maorî: Atua
Maranaoyî: Tohan
Mbya guaraniyî: Nhanderuete
Mecarî: Isten → hu
Megrelî: ღორონთი (ɣoronti)
Mongolî:
Kirîlî: бурхан → mn (burxan)

Mongolî: ᠪᠤᠷᠬᠠᠨ (burqan)
Moreyî: wẽnde, Wẽnnaam
Nandî: Asis
Navajoyî: Diyin Ayóó Átʼéii, Diyin God
Nawrûyî: Gott
Nepalî: भगवान् (bhagavān), देवता (devatā), ईश्वर → ne (īśwar), परमप्रभु (paramprabhu), परमेश्वर (parmeśwar), परमात्मा (parmātmā)
Newarî: परमप्रभु (paramaprabhu)
Norsiya kevn: goð n, guð n
Norwecî:
Norweciya bokmålî: Gud n, Herre → no n
Ojibweyî: gichi-manidoo
Oksîtaniya kevn: Deu
Oksîtanî: Dieu → oc n
Oriyayî: ସଦାପ୍ରଭୁ → or (sôdaprôbhu)
Oromoyî: Waaqa → om, Waaqayyo
Osetî: Хуыцау (X°ycaw), дзуар (ʒwar)
Ottawayî: gchi-mnidoo
Oygurî: تەڭرى (tengri), خۇدا → ug (xuda), ئاللاھ → ug (allah)
Ozbekî: Alloh, Xudo, Таңри
Kirîlî: Аллоҳ (Alloh)
Peştûyî: خدای → ps n (xwdāy), الله → ps (Allah)
Plodîşî: Gott n
Polonî: Bóg → pl n
Portugalî: Deus → pt n
Potawatomî: kche-mnedo
Prusiya kevn: Dēiws n, dēiws n
Puncabî: خدا → pa (xdā)
Qazaxî: Құдай → kk (Qūdai), Алла (Alla), Тәңір (Täñır)
Qiptî: ⲡ ⲛⲟⲩⲧⲉ (pnoute), ⲫ ⲛⲟⲩϯ (phnouti), ⲫϯ (phti)
Romancî: Dieu n
Romanî: Devel n
Romaniya balkanî: Del n, devel n

Romaniya baltîkî: dêêl n, deevel n, devel n

Romaniya karpatyayî: Del n

Romaniya vlaks: del n, Del n, Devlesko n, Dîl n, Dol n
Romanyayî: Dumnezeu → ro n
Rusî: Бог → ru n (Box), Госпо́дь → ru n (Gospódʹ), Алла́х → ru n (Alláx)
Saanîçî: XA¸EL¸S, ŦI¸ŦEȽ SI¸ÁM¸
Saksoniya kevn: God
Samiya bakurî: Ipmil, avgud
Samiya înarî: Immeel
Samogîtî: Dievs n, Dėivs n
Sangoyî: Nzapa
Semaî: Nyenang
Sicîlî: Diu
Sindhî: خدا → sd, رب
Sirboxirwatî:
Kirîlî: Бо̑г n, Го̏спод n, Аллах n, Алах n

Latînî: Bȏg → sh n, Gȍspod → sh n, Allah n, Alah n
Skotî: God
Slaviya kevn:
Kirîlî: богъ n (bogŭ), Богъ n (Bogŭ)
Slovakî: Boh → sk n
Slovenî: Bóg → sl n
Somalî: Eebe, Ilaah, Allaah, Waaq
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: Bog n

Sorbiya jorîn: Bóh n
Sonxayî: allaahu, irkoy
Sotoyiya bakur: Modimo
Sotoyiya başûr: Modimo, Ramasedi, Raseokamelabatho
Spanî: Dios → es n
Swahîlî: Mungu, Allah → sw
Swêdî: Gud → sv g, gudaväsen g
Şîngazîcayî: Mngu
Şonayî: Mwari
Tacikî: Худо (Xudo), Оллоҳ → tg (Olloh)
Tagalogî: Diyos → tl, Panginoon, Maykapal → tl, Bathala
Tamîlî: ஆண்டவன் → ta (āṇṭavaṉ)
Tatiya cihû: худо (xudo)
Tayî: พระเจ้า → th
Telûgûyî: గాడ్ (gāḍ), దేవుడు → te (dēvuḍu)
Teterî: Ходай (Xoday), Тәңре (Täñre), Алла → tt (Alla), Аллах (Allax)
Tigrînî: እግዚኣብሄር (ʾəgziʾabher)
Tirkî: Allah → tr, Tanrı → tr, Yaradan → tr, Huda → tr, Hak → tr, Çalap → tr
Tirkmenî: Allah, Taňry
Tîbetî: ལྷ (lha), དབང་ཕྱུག (dbang phyug), དཀོན་མཆོག (dkon mchog)
Tuvanî: Бурган (Burgan)
Tûpiya kevn: Tupã
Udî: бихаджугъ (biχaǯuɣ), бухаджогъ (buχaǯoɣ)
Urdûyî: اللہ → ur (allāh), خدا → ur n (xudā), پروردگار n (parvardigār), اوپر والا n (ūpar vālā), رب n (rabb), مولا n (maulā), خداوند n (xudāvand)
Ûkraynî: бог → uk n (boh), Бог → uk n (Boh)
Venîsî: Dio
Vepsî: Jumal
Viyetnamî: Chúa → vi, Thiên Chúa → vi, Trời
Voroyî: Jummal
Walonî: Bon Diu → wa
Weylsî: Duw → cy
Wolofî: Yàlla → wo
Ximêrî: ព្រះ → km (prĕəh)
Xosayî: uThixo
Yakutî: Таҥара (Taŋara), Аллаах (Allaax)
Yaquî: Lios
Yidîşî: גאָט n (got), השם n (hashem), כּבֿיכול (kevyokhl)
Yorubayî: Ọlọ́run
Yupîkiya navendî: Agayun, Ellam Yua
Yûnanî: Θεός → el n (Theós)
Kevn: Θεός n (Theós)
Zuluyî: Ujehova, uNkulunkulu
ǃXóõ: bīhi sà bòlo

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhartoya gotara God a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Çavkanî

^ Ergin Opengin, Amadekar: Hamit Bozarslan The Cambridge history of the Kurds, Cambridge, r. 614, ISBN 978-1-108-62371-1

[1] Ergin Opengin, Amadekar: Hamit Bozarslan The Cambridge history of the Kurds, Cambridge, r. 614, ISBN 978-1-108-62371-1

[1]