Xwedê

Bilêvkirin
[biguhêre]Navdêr
[biguhêre]Tewandina Xwedê | ||
---|---|---|
Zayenda nêr a binavkirî | ||
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | Xwedê | Xwedê |
Îzafe | Xwedêyê | Xwedêyên |
Çemandî | Xwedêyî | Xwedêyan |
Nîşandera çemandî | wî Xwedêyî | wan Xwedêyan |
Bangkirin | Xwedêyo | Xwedêyino |
Zayenda nêr a nebinavkirî | ||
Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
Navkî | Xwedêyek | Xwedêyin |
Îzafe | Xwedêyekî | Xwedêyine |
Çemandî | Xwedêyekî | Xwedêyinan |

Xwedê n
- Xaliq, afirînerê dinyayê û hemî tiştê heyî (li gor dînan anku baweriyan).
- Xwedê ji te razî be.
- Şukur şev çû û roj hatê
Xweda xesal û qettar e
Xesalî nerm kirin şuştin — (Feqiyê Teyran, ) - Me'azallah gotiye ko: Xwedê te pazêd min qir kirin, tu li ku yî? Were em bikine şer. Û bi xwe jî ji hespê ketiye û mirar bûye. — (Mele Mehmûdê Bayezîdî, Amadekar: Jan Dost Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Weşanxaneya Nûbihar, 2010, ISBN 9789944360678)
- *Păkiž xudē, păkiž zahm, pākiž vēmarg, kōy hātī xāčē iž kir ma, řahmatē ma. — (D.N. Mackenzie, The Language of the Medians ji Matenadaran MS 7117 (1430-1446)[1], 1959)
- Pakij xodê, pakij zahm, pakij vêmarg, koy hat'î xaç'ê ij kir me, rehmet'ê me[1]
Bikaranîn
[biguhêre]"Xwedê" hem forma tewandî û hem jî ya netewandî ye ji ber ku ew bi "ê" diqede. Bi heman awayî peyva "rê" hem forma netewandî û hem jî ya tewandî ye (bikaranîna forma "rêyê" wek di "li ser rêyê" de tewandina "hîperkorekt" e anku ji pêwîstiyê zêdetir e.)
Herwiha
[biguhêre]Hevmane
[biguhêre]Têkildar
[biguhêre]Bide ber
[biguhêre]Jê
[biguhêre]Etîmolojî
[biguhêre]Hevreha farisî خدا (Xuda), soranî خوا (Xwa), farisiya navîn Xweda, xwarezmî Xwedêw, sogdî Xwetaw, avestayî Xwedate-, hemû ji xwe + taw- (hêz, şiyan, karîn > soranî tiwanîn = karîn, şiyan) anku maneya "Xwedê" dibe "[bi-]xwe-[bi]hêz". Bide ber yûnanî αὐτοκρατής (autokratês: otokrat, serwer, desthilatdarê bi hêza bêsinor) ji αὐτο- (auto: xwe) + κράτος (kratos: hêz). Peyvên kurdî xwedan, xwedî, xatûn, xoce jî ji eynî rehî ne. "Xwe" ji proto-hindûewropî *swe- ye, "taw-" jî ji proto-hindûewropî *tep- (“germ kirin, enerjî danê”) ye ku herwiha serekaniya peyva tav ya kurdî ye jî.
Ku di kurmancî de "Xwedê" bi "ê" û di farisî de "Xuda" bi "a" û di soranî de jî "Xwa" bi "a" ye, ew tiştekî pirr siriştî ye ji ber ku gelek caran li hemberî "a" ya farisî yan soranî yan zazakî di kurmancî de "ê" heye: bo nimûne, "asan" ya farisî û soranî di kurmancî de "hêsan" e, "hak" ya zazakî di kurmancî de "hêk" e û hwd.
Hêjayî gotinê ye ku tevî forma kurmancî ya devkî "Xudê" û ya farisî "Xuda" gelek dişibin "God" ya îngilîzî û bi taybetî jî Gud ya swêdî lê têkiliya wan ya etîmolojî bi hev re nîne. Ew ji proto-hindûewropî *ǵʰuto- (“gazîkirî, banglêkirî”) tên.
Ramîna ku ji xwe + dan anku xwe afirand hatibe etîmolojiya gelêrî ye, binêrre li êzdan.
Bi zaravayên din
[biguhêre]Werger
[biguhêre]- Afrîkansî: God
- Aghwanî: 𐔱𐔼𐕀𐔰𐕃𐕒𐕡𐕘 (bixaʒ́uġ)
- Albanî: perëndi → sq, hyjni → sq, zot → sq, All-llah/u
- Albanî: hyll
- Almaniya jêrîn a almanî: Goäd n
- Almanî: Gott → de n
- Amharî: እግዜር n (ʾəgzer), እግዚአብሔር n (ʾəgziʾäbḥer)
- Apaçî:
- Apaçiya rojava: yóósn
- Aragonî: Dios
- Aramî:
- Aromanî: dumnidzã
- Arrernteyiya rojavayî: ngkarte
- Asamî: ভগৱান (bhogowan)
- Astûrî: Dios → ast n
- Aymarayî: Tatitu
- Aynuyî: カムィ (kamuy)
- Azerî: Allah → az, Rabb, Tanrı, Xuda
- Bafiayî: Bɛ̀ll
- Baskî: Jainko
- Başkîrî: Алла (Alla), Аллаһ (Allah)
- Belarusî: бог n (boh), Бог n (Boh)
- Belûçî: ہدا (huda), خدا (xuda), الله (Allah)
- Bengalî: আল্লাহ → bn (allah), খোদা → bn (khoda), ঈশ্বর → bn (iśôr)
- Bîkoliya naverast: Dyos, Kagurangnan
- Bretonî: Doue → br
- Bulgarî: бог → bg n (bog)
- Çamicuroyî: yosi
- Çeçenî: Дела (Dela)
- Çekî: Bůh → cs n
- Çerokî: ᎤᏁᏆ (unequa), ᎠᏓᏅᏙ (adanvdo), ᎤᏁᎳᏅᎯ (unelanvhi), ᎡᏙᏓ (edoda)
- Çeyenî: ma'heo'o
- Çîçewayî: Mulungu
- Çîkasawî: Chihoowa
- Çînî:
- Çuvaşî: Турӑ (Tură)
- Dalmatî: Di
- Danmarkî: Gud → da g
- Deoriyî: Kundi, Kundimama
- Dusnerî: Mansren, Aisnan
- Endonezyayî: Allah → id, Tuhan → id
- Erebî: الله → ar n (allāh), إِلَٰه → ar (ʾilāh), الرَّبّ n (ar-rabb)
- Ermenî: Աստված (Astvac)
- Erzayî: Инешкипаз (Ineškipaz)
- Esperantoyî: Dio → eo
- Estonî: jumal → et
- Eweyî: Mawu
- Farefareyî: yɩnɛ, wẽnnɛ
- Farisî: خدا → fa (xodâ), الله → fa (allâh)
- Ferî: Gud n, Guð n
- Fînî: Jumala → fi, jumala → fi
- Fransî: Dieu → fr n
- Friyolî: Diu n, Idiu n, Signôr n
- Frîsî: God → fy g
- Fulahî: Alla
- Gaelîka skotî: Dia → gd n
- Galîsî: Deus → gl n
- Gotî: 𐌲𐌿𐌸 (guþ)
- Gurcî: ღმერთი → ka (ɣmerti)
- Guwaranî: Ñandejára → gn, Tupã → gn
- Haîtî: Bondye
- Hakkayî: Songti
- Hawayî: Akua
- Hawsayî: Allàh → ha
- Hindî: ईश्वर → hi n (īśvar), परमेश्वर → hi n (parmeśvar), भगवान → hi n (bhagvān), परमात्मा → hi n (parmātmā), देवता → hi n (devtā), दैवता n (daivtā), ख़ुदा → hi n (xudā), खुदा → hi n (khudā), अल्लाह → hi n (allāh), इलाही → hi n (ilāhī), रब → hi n (rab), अकाल → hi n (akāl), वाहेगुरु n (vāheguru), प्रभु → hi n (prabhu), देव → hi n (dev), राम → hi n (rām), ऊँकार n (ū̃kār), साहिब → hi n (sāhib), साहब → hi n (sāhab)
- Hîtîtî: [skrîpt hewce ye]tneg (siu)
- Hmongî: Tswv Ntuj, Vaj Tswv
- Holendiya navîn: God
- Holendî: God → nl n
- Hunsrikî: Kot
- Îbranî: אלוהים / אֱלֹהִים → he (elohím)
- Îgboyî: Chineke
- Îlokanoyî: Dios
- Îngilîziya kevn: God n
- Îngilîzî: God → en
- Îngriyî: Jumala
- Înterlîngua: Deo
- Îrlendî: Dia → ga n
- Îstriyotî: Deîo n
- Îtalî: Dio → it n
- Îzlendî: Guð → is n
- Japonî: 神 → ja (かみ, kami), 神様 → ja (かみさま, kamisama), デウス
- Javayî: Bethara, Allah, Tuhan → jv
- Kabardî: Тхьэ (Tḥɛ)
- Kabîlî: Ṛebbi, Sidi Ṛebbi, Yuc
- Kalalîsûtî: Guuti
- Kaloyî: Debel n
- Kambayî: Ngai
- Kannadayî: ದೇವರು → kn (dēvaru)
- Karelî: Jumala
- Katalanî: Déu → ca n
- Kayingangî: Topẽ
- Keçwayî: Dyus
- Kirgizî: Худай (Huday), Тенгири (Tengiri), Алла (Alla), Аллах (Allah)
- Kîkûyûyî: Ngai sinif c1, Mũrungu
- Kîngalî: දෙවියන්වහන්සේ (dewiyanwahansē)
- Kînyarwandayî: Imana
- Koreyî: 신 → ko (sin), 하느님 → ko (haneunim)
- Kornî: Duw
- Korsîkayî: Diu
- Ladînoyî:
- Latînî: El Dyo n
- Lakotayî: Wakȟáŋ Tȟáŋka
- Latgalî: Dīvs n
- Latînî: Deus → la n
- Latviyayî: Dievs → lv n
- Lawsî: ພະເຈົ້າ (pha chao)
- Lingalayî: Nzámbe
- Lîgûrî: Dîo n
- Lîşana denî: אֶלְהׇא (ʾelha), אילאהא (ʾilāha)
- Lîtwanî: Dievas → lt n
- Luhyayî: wele
- Luoyî: Nyasae
- Mòçenoyî: Gott n
- Makedonî: Бог → mk n (Bog)
- Malagasî: Andriamanitra → mg
- Malezî: Tuhan → ms n, Allah n
- Maltayî: Alla → mt
- Mançûyî: ᡝᠨᡩᡠᡵᡳ, ᠠᠮᠠ
- Manksî: Jee
- Maorî: Atua
- Maranaoyî: Tohan
- Mbya guaraniyî: Nhanderuete
- Mecarî: Isten → hu
- Megrelî: ღორონთი (ɣoronti)
- Mongolî:
- Moreyî: wẽnde, Wẽnnaam
- Nandî: Asis
- Navajoyî: Diyin Ayóó Átʼéii, Diyin God
- Nawrûyî: Gott
- Nepalî: भगवान् (bhagavān), देवता (devatā), ईश्वर → ne (īśwar), परमप्रभु (paramprabhu), परमेश्वर (parmeśwar), परमात्मा (parmātmā)
- Newarî: परमप्रभु (paramaprabhu)
- Norsiya kevn: goð n, guð n
- Norwecî:
- Ojibweyî: gichi-manidoo
- Oksîtaniya kevn: Deu
- Oksîtanî: Dieu → oc n
- Oriyayî: ସଦାପ୍ରଭୁ → or (sôdaprôbhu)
- Oromoyî: Waaqa → om, Waaqayyo
- Osetî: Хуыцау (X°ycaw), дзуар (ʒwar)
- Ottawayî: gchi-mnidoo
- Oygurî: تەڭرى (tengri), خۇدا → ug (xuda), ئاللاھ → ug (allah)
- Ozbekî: Alloh, Xudo, Таңри
- Kirîlî: Аллоҳ (Alloh)
- Peştûyî: خدای → ps n (xwdāy), الله → ps (Allah)
- Plodîşî: Gott n
- Polonî: Bóg → pl n
- Portugalî: Deus → pt n
- Potawatomî: kche-mnedo
- Prusiya kevn: Dēiws n, dēiws n
- Puncabî: خدا → pa (xdā)
- Qazaxî: Құдай → kk (Qūdai), Алла (Alla), Тәңір (Täñır)
- Qiptî: ⲡⲛⲟⲩⲧⲉ (pnoute), ⲫⲛⲟⲩϯ (phnouti), ⲫϯ (phti)
- Romancî: Dieu n
- Romanî: Devel n
- Romanyayî: Dumnezeu → ro n
- Rusî: Бог → ru n (Box), Госпо́дь → ru n (Gospódʹ), Алла́х → ru n (Alláx)
- Saanîçî: XA¸EL¸S, ŦI¸ŦEȽ SI¸ÁM¸
- Saksoniya kevn: God
- Samiya bakurî: Ipmil, avgud
- Samiya înarî: Immeel
- Samogîtî: Dievs n, Dėivs n
- Sangoyî: Nzapa
- Semaî: Nyenang
- Sicîlî: Diu
- Sindhî: خدا → sd, رب
- Sirboxirwatî:
- Skotî: God
- Slaviya kevn:
- Slovakî: Boh → sk n
- Slovenî: Bóg → sl n
- Somalî: Eebe, Ilaah, Allaah, Waaq
- Sorbî:
- Sonxayî: allaahu, irkoy
- Sotoyiya bakur: Modimo
- Sotoyiya başûr: Modimo, Ramasedi, Raseokamelabatho
- Spanî: Dios → es n
- Swahîlî: Mungu, Allah → sw
- Swêdî: Gud → sv g, gudaväsen g
- Şîngazîcayî: Mngu
- Şonayî: Mwari
- Tacikî: Худо (Xudo), Оллоҳ → tg (Olloh)
- Tagalogî: Diyos → tl, Panginoon, Maykapal → tl, Bathala
- Tamîlî: ஆண்டவன் → ta (āṇṭavaṉ)
- Tatiya cihû: худо (xudo)
- Tayî: พระเจ้า → th
- Telûgûyî: గాడ్ (gāḍ), దేవుడు → te (dēvuḍu)
- Teterî: Ходай (Xoday), Тәңре (Täñre), Алла → tt (Alla), Аллах (Allax)
- Tigrînî: እግዚኣብሄር (ʾəgziʾabher)
- Tirkî: Allah → tr, Tanrı → tr, Yaradan → tr, Huda → tr, Hak → tr, Çalap → tr
- Tirkmenî: Allah, Taňry
- Tîbetî: ལྷ (lha), དབང་ཕྱུག (dbang phyug), དཀོན་མཆོག (dkon mchog)
- Tuvanî: Бурган (Burgan)
- Tûpiya kevn: Tupã
- Udî: бихаджугъ (biχaǯuɣ), бухаджогъ (buχaǯoɣ)
- Urdûyî: اللہ → ur (allāh), خدا → ur n (xudā), پروردگار n (parvardigār), اوپر والا n (ūpar vālā), رب n (rabb), مولا n (maulā), خداوند n (xudāvand)
- Ûkraynî: бог → uk n (boh), Бог → uk n (Boh)
- Venîsî: Dio
- Vepsî: Jumal
- Viyetnamî: Chúa → vi, Thiên Chúa → vi, Trời
- Voroyî: Jummal
- Walonî: Bon Diu → wa
- Weylsî: Duw → cy
- Wolofî: Yàlla → wo
- Ximêrî: ព្រះ → km (prĕəh)
- Xosayî: uThixo
- Yakutî: Таҥара (Taŋara), Аллаах (Allaax)
- Yaquî: Lios
- Yidîşî: גאָט n (got), השם n (hashem), כּבֿיכול (kevyokhl)
- Yorubayî: Ọlọ́run
- Yupîkiya navendî: Agayun, Ellam Yua
- Yûnanî: Θεός → el n (Theós)
- Kevn: Θεός n (Theós)
- Zuluyî: Ujehova, uNkulunkulu
- ǃXóõ: bīhi sà bòlo
- Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhartoya gotara God a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.
Çavkanî
[biguhêre]- ^ Ergin Opengin, Amadekar: Hamit Bozarslan The Cambridge history of the Kurds, Cambridge, r. 614, ISBN 978-1-108-62371-1
- Kurmancî
- Bilêvkirina IPAyê bi kurmancî
- Deng bi kurmancî
- Dengên kurmancî ji Bidlîsê
- Lema bi kurmancî
- Navdêr bi kurmancî
- Navdêrên nêr bi kurmancî
- Nimûne bi kurmancî
- Ji wêjeya klasîk (kurmancî)
- Jêgirtin bi kurmancî
- Transliterasyona zarûrî û manûel bi soranî
- Skrîpta nestandard bi avestayî
- Peyvên kurmancî ji proto-hindûewropî
- Peyvên kurmancî yên hevedudanî bi dan
- Skrîpta nestandard bi soranî
- Werger bi aramiya babîlonî ya cihûyî
- Skrîpta nestandard bi bafiayî
- Lînkên bi wîkîlînkên nehewce bi ermenî
- Skrîpta nestandard bi hakkayî
- Transliterasyona zarûrî û manûel bi nepalî
- Transliterasyona zarûrî û manûel bi rusî
- Transliterasyona zarûrî û manûel bi urdûyî
- Transliterasyona zarûrî û manûel bi yidîşî