Pêvek:Ferhengoka Peşêw

Ev ferhengoka wan helbestên Ebdulla Peşêw e ku Husein Muhammed li kurmancî wergerandine û dê weke pirtûk di nav Weşanên Nûdemê de derkevin.

Nimînok: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z − Ḧ Ẍ '

A

• altar: li dêran cihê ku qeşe lê li pêşiya cemaeta xwe radiweste
• alûala: rengîn, rengawreng
• ateşgede: peristgehên zerdeştiyan.
• awêne: neynik, eynik, qotîk, cama ku mirov tê re li xwe dinere

B

• baskdar (bi soranî: baldar): balinde, firinde, teyr, çivîk, çûçik
• befir, befr: berf
• behî (bi soranî: pirse): tazî, merasima gorkirina kesekî mirî û ziyaretkirina mirovên wî
• beng: tilyak, narkotîk, madeyên bêhişker
• best: devera ku pir kevir lê hene
• beyanî: spêde, sihar, serê sibê
• beyîn/behîn: (genim/giya) zer bûn, gihiştin
• bikuj: kujer, qatil, mirovkuj
• binema: prensîp
• bûkok: pêlîstokên bi şiklê bûkan ku keçik pê dilîzin

C

• civan --> jivan

Ç

• çavşil: ya ku digirî, rondikan dibarîne.
• çilçira: avîze, pêrû

D

• dalan: korîdor, rêyên teng
• daliqandin: (bi soranî: helwasîn): hilawîstin, bi darê yan dîwar ve kirin
• def: erbane, amûreke muzîkê ye ku bi taybetî ji alî derwêşan ve dihat xebitandin.
• dehbe: dirinde, hov, dêw, lawir
• dehlistan, dehl, dehlûdiristan (bi soranî: cengel, lêr): daristanên asê, rêl, rêhl, warê hov û dirindeyan
• destbilînk, dezbilînk (bi soranî: desraze): benên ku zarokên sava pê di landikan de tên girêdan daku jê nekevin.
• dirkandin: îtiraf kirin; eşkere kirin
• dêm: beyar, gulûgiyayên ku bi xwe li çolê şên dibin, yên ku nehatine çandin
• dîdar: hevdîtin.
• doşk: (li vir) rûniştekên dirêj yên kevirîn
• duling (bi soranî: dûpê): mirov û ajelên ku bi du lingan/piyan dimeşin.

E

• edîb (erebî ye): nivîskar
• elind (bi soranî: gizing): tava berspêdeyê, berbang, şefeq
• erebandin (bi erebî: te’rîb): erebkirina hin deverên Kurdistanê (bi taybetî Kerkûkê) bi derxistina kurdên wan deveran û bi bicihkirina hin ereban li wan deran

F

• fê: teb, serh, epîlepsî
• find: mûm, şemal

G

• gilgile (S:gella) belgên daran yên beyî anku zerbûyî, bi taybetî piştî ku ji daran dawerîne.
• girûgal: zimangêriya zarokan berî ku fêrî axivînê dibin
• goristannişîn: ya/yê ku li nav goristanekê dijî
• govan (bi soranî: gewah) : şahid, bînera/ê bûyerekê
• gumbet (yan gunbet): qub, qube, kemerî, banên gilover û nîv-gogî yên mizgeftan.
• gupik (bi soranî: lûtke): bilindtirîn dera li serê çiyayekî

H

• hevdem (bi soranî: hawkat) di heman demê de, di eynî wextê de
• hewî (bi soranî: hewê) jina ku mêrê wê yek yan çend jinên din jî hene
• heyranok, heyran: hin cûre stranên gelêrî yên kurdî ne.
• hêsk (bi soranî: colane): hêlekan, dolîdank, hêlanek
• hilbestin: vehûnandin, bi hev ve alandin/girê dan.
• hilkirin: vêxistin, geş kirin, ron kirin, agir berdanê
• hind (bi soranî: ewende) ewqas
• hindî (bi soranî: ewende): bi qasî
• hing (bi soranî: heng): mêşa hingiv(înî)

J

• jem: xwarinên diyarkirî yên rojê (taşt, firavîn û şîv)
• ji destî hatin (bi soranî: le dest hatin): karîn, jê hatin, pê çêbûn, hêz û taqet hebûn
• ji şilikê ta şimikê: ji serî ta binî, ji serî ta piyan.
• jivan (bi soranî: jiwan): randevû, hevdîtina plankirî (bi taybetî ya evîndaran)
• jî (bi soranî: temen): umr

K

• kak: kek, keko, ”abê”, bira(yê mezin)
• kal: (li vir) spîçolkî, rengavêtî, bêreng (li vê derê: bêtam)
• kalik: pêlavên/solên ku serê wan bi şûjinê ji rîsî hatine çêkirin.
• kaşok (bi soranî: qaşo): darê ku di hin lîstikan de bo lêdana gogê tê bikaranîn
• kelbe: didanên dirêj û dirinde yên gur û lawirên din
• kepirok: kepira biçûk. Kepir ew avahiyên havînî ne ku bêdîwar in lê banek ji çilû li ser stûnan hatiye danîn û mirov di bin wan ve li ber siyê rûdine û radize daku xwe ji

germahiya ber tavê û nav xaniyan diparêze.

• kerr (bi soranî: kirr): (li vir) bêdeng, aram, tena, hêwir
• kinar: berav, qirax, kevî, perav
• kinêr (Melilotus officinalis) gulûgiyayek e.
• kiz: qels, lawa; kêmron, bi ronahiya lawaz
• kizeba: bayê kiz, bayê qels, bayê lawaz
• kor: seminar, panel, civîn.
• kudeta (ji frensî: coup d’etat): şoreş, darbeya leşkerî, înqilab.
• kun: qul
• kutal: qumaşfiroş, cilfiroş

L

• landik: dergûş, dêdîk
• lawik: hin cûre stranên gelêrî yên kurdî ne.

M

• mehal (erebî ye): gengaz, pecan, mumkin
• meyter: seyîz, xwedîkerê hespên xelkê.
• mêze: mase
• mihrab: li mizgeftan cihê ku mela lê li pêşiya nimêjkeran disekine dema ku nimêj tê kirin.
• mişe: zehf, pir, gelek.
• mit: bi temamî bêdeng
• mordayî: sermorkirî, tiştê ku mor (muhr) lê hatiye dan û hatiye asêkirin.

N

• neheng: hût, avilke, balîna, hûf, mezintirîn ajelê deryayan
• nivistin (bi soranî: nûstin): raketin, razan, xewtin, ketin xewê, di xewê de bûn

P

• pate: paçe, perûk, parçeyeke cil yan caw
• patove (bi soranî: kilû): libên berfê berî ku dikevin erdê
• pelate: bela-wela, pir belav
• pencirk (bi soranî: rinok): nînokên dirêj û dirinde yên hin lawiran
• pesar: sivande, sivde, berbanên xaniyan
• pilûre: kuna mêşên hingivînî
• pind (bi soranî: xirpin): gotineke şirîn e bo kesa/ê kurt û piçekê qelew
• pistîn: bi dengekî nizm gotin/peyivîn

Q

• qalik (bi soranî: qewan): fîşekên vala, gulleyên xirş
• qerise: qeşa, sehol, cemed, bûz, berfa req
• qerisîn: bûn cemed/qeşa/bûz
• qeşa: qerise, cemed, sehol, bûz, berfa req

R

• reşbelek: (li vir mebest jê) cûreyek govenda kurdî ye
• rêbiwar: rêving, rêwî, kesa/ê bi rêyekê ve dimeşe
• rêving (bi soranî: rêbiwar): rêwî, gervan, gerok
• rizde (bi soranî: dund): zinarên qinc

S

• sava (bi soranî: korpele): sêlek, zarokên berşîr, pir biçûk, nûbûyî, nûzayî
• senger: kozik, çeper
• serçopîgir: serkêşa/ê govendê
• serpişk: kesa/ê ku xwedî para mezin ji tiştekî ye.
• sirwe: dengê livîna bayê nerm
• siwalet: pirtûmirtên şkestî yên cerik û gozikên kevnar
• siyaçeman(e): hin cûre awaz û stran û govendên hewramî ne
• sîma: rû, xwiyang, reng û şiklê rû û bejnûbala kesekî
• sûr: rijd, mikum, xweragir, li ser gotina xwe, li ser soza xwe

Ş

• şande: heyet, delege, wevde
• şarandin: sincirandin, wisa germ û kel kirin ku sor bibe
• şepal: şêrên ciwan, têjikên şêran (bi mecazî: wêrek, qehreman)
• şetav: coka ava ji berfa heliyayî.
• şevbêhn (bi soranî: şewbo): guleke bêhnxweş e û bi şevê bêhn ji belgên wê tê (Cheiranthus cheiri)
• şê: (hespên) qehweyî
• şêlan, şêlandin (bi soranî ye): perixandin, gemirandin, firikandin, masaj kirin
• şirebaran: barana pir bihêz.
• şor: (li vê derê) tewiyayî, çemiyayî, nizm, serberjêr (serşor: şermezar, rûreş)
• şore-ewr: ewrê pir tîr, giran û nizm tam berî destpêkirina baranê.

T

• tak: tenê, tek
• tamijîn (bi soranî: lê rahatin): hînî tiştekî yan kesekî bûn û êdî nikarîn bê wê bijî.
• tan (bi soranî: teyman): çeper, dîwarê ku ji daran hatiye avakirin li dor dermal û hewşan. bilêvkirin: t-ya weke di peyva „teng“ de.
• tane: tarîbûna çavan
• tavzerk (soranî: zerdeper): tava êvarê, hengura êvarê, rengê sor û zer yê esmanan dema ku roj ava dibe
• tekiye: peristgehên şîiyan ku bi taybetî bo bibîranîna şehîdbûna îmam Huseynê neviyê Mihemed-pêxember tên bikaranîn.
• tem: mij, moran
• temetî: bi qasî, hindî
• teraş (bi soranî: dewen): devî, dehl
• tiwanîn: karîn, şiyan.
• tok (bi soranî: toq): xeleka ku stuyê koleyan pê tê girêdan

X

• xezan: payizê dema dawerîna belgên daran
• xişt: gewher, dur, zêr û zîv û tiştên wek wan bihagiran
• xuh (bi soranî: areq): xwêdan, areq, ava ku ji ber germayê li ser laşê mirov peyda dibe
• xulya: xemjêxwarin, mereq, guhdarîkirin, miqatebûn

Z

• zemanê cahiliyê: li gor zanayên misilman serdema berî hatina îslamê ”zemanê cahiliyê” bû.
• zemîn, gogzemîn (bi soranî: gozemîn): gerestêr, dinya, cîhan
• zevîzade: zarokên axê, ne ji esmanan, ne payebilind.
• zêrê reş: neft, petrol
• zêrû: zîlo, hezarpî, kurmikek xwînmêj e (Myriapoda)