dêl

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /deːl/
• Jihevqetandin: dêl

Navdêr 1

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dêl	dêl
Îzafe	dêla	dêlên
Çemandî	dêlê	dêlan
Nîşandera çemandî	wê dêlê	wan dêlan
Bangkirin	dêlê	dêlino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dêlek	dêlin
Îzafe	dêleke	dêline
Çemandî	dêlekê	dêlinan

Dêleke avis.

dêl mê

1. (guhandar) Seyên mê, kûçikên mê, segên mê, dêlese.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Hevmane: tiling, tûling

1. (guhandar) Gurên mê, dêlegur.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
2. (argo) qehbe, kirûng, bilh
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: دێل‎

Ji wêjeya klasîk

• Badeyê engurî kuca selsebîl
  Dêl me hezar in te di bendê welê
  »Leyse lena 'enke mecalu bedîl« — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Herwiha

• dêhl
• dihl

Têkildar

• kûç
• kûçik
• se
• seg
• tajî
• gur

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *dhē(i)- (mêtin), proto-îranî *dê- (dayik; mak), hevrehên kurmancî dê (dayik), dayên û dayik, soranî ده‌ڵ‎ (dell) (deł: dêl) û دێڵ‎ (dêll) (dêł: dêl) û دایک‎ (dayk) (dayk: dayik), kirdkî/zazakî dele (dêl), hewramî dełe (dêl) û eḏa (dayik), farisî دایه‎ (dayê: dayên), yûnaniya kevn θηλυς (thēlys: mê) û θήλή (thēlē: sermemik, serçiçik). Heman rehê proto-hindûewropî serekaniya peyva dotin ya kurdî ye jî. Bi rêya proto-hindûewropî *dʰugh₂tḗr belkî ew jî ji *dhē(i)- herwiha hevreha dot (keça kesekî/ê) ya kurmancî, دختر‎ (duxter) ya farisî, daughter ya îngilîzî... Bo zêdetir agahiyan li ser wan binere: dot. დედა (deda: dayik) ya gurcî û daduli ya lazî bi ihtimaleke mezin ji zimanên îranî hatine wergirtin.

Jê

• dêlegur
• dêlerûvî
• dêlî
• dêlîtî

Werger

kûçikên/seyên mê, gurên mê

• Afrîkansî: teef → af m
• Albanî: bushtër → sq m, shakë → sq m, buçe → sq m, kuçkë → sq m
• Almanî: Fähe → de m, Hündin → de m, Wölfin → de m, Füchsin → de m, Kojotin m, Schakalin → de m
• Aramî:

  Siryaniya klasîk: ܟܠܒܬܐ‎ m (kalbəṯā)

  Aramiya babîlonî ya cihûyî: כַּלְבְּתָא‎ m (kalbəṯā)

• Aromanî: cãtsauã m, cãtsau m
• Astûrî: perra → ast m
• Başkîrî: кәнтәй (käntäy)
• Belarusî: су́ка m (súka)
• Bretonî: kiez → br m
• Bulgarî: кучка → bg m (kučka)
• Çekî: fena → cs m, vlčice
• Çînî:

  Mandarînî: 母狗 → zh (mǔgǒu)

• Danmarkî: tæve → da g
• Endonezyayî: anjing betina
• Erebî: ثَعْلَبَة‎ → ar (ṯaʿlaba), كَلْبَة‎ → ar m (kalba)
• Ermenî: քած → hy (kʿac)
• Esperantoyî: hundino → eo, lupino, vulpino
• Eweyî: avunɔ m
• Farisî: ماده‌سگ‎ (mâde-sag), لاج‎ → fa (lâj)
• Ferî: tík m, bikkja m
• Fînî: narttu → fi, naaraskoira, naaraskettu, naarassusi
• Fransî: chienne → fr m, louve → fr m, renarde → fr m
• Friyolî: čhice m
• Gaelîka skotî: galla → gd m
• Galîsî: cadela → gl m
• Gurcî: ძუკნა (ʒuḳna)
• Hindî: कुतिया → hi m (kutiyā), कुत्ती → hi m (kuttī)
• Holendî: teef → nl m, wolvin → nl m, vossin m
• Îbranî: כַּלְבָּה‎ m (kalba), שׁוּעָלָה‎ (shu'ala)
• Îngilîziya navîn: bicche
• Îngilîzî: female dog → en, bitch → en
• Înterlîngua: can → ia m
• Îtalî: cagna → it m, lupa → it
• Îzlendî: tík → is m
• Japonî: 雌犬 (めすいぬ, mesuinu)
• Katalanî: gossa → ca m
• Keşmîrî: ہوٗنؠ‎ → ks (hūn')
• Koreyî: 암캐 → ko (amkae)
• Kornî: gast m
• Latviyayî: kuce → lv m
• Lîtwanî: kalė m, vilkė m
• Makedonî: кучка m (kučka)
• Malay:

  Malezî: انجيڠ بتينا‎, اسو بتينا‎, سريݢالا بتينا‎, روبه بتينا‎, موسڠ بتينا‎, کويوتي بتينا‎, جاکل بتينا‎

  Rûmî: anjing betina, asu betina, serigala betina, rubah betina, musang betina, koyote betina, jakal betina

• Malayalamî: കൂത്തിപ്പട്ടി → ml (kūttippaṭṭi)
• Maltayî: kelba m
• Manksî: coo-bwoirryn n
• Maorî: uwha kurī
• Maratî: कुत्री m (kutrī)
• Mecarî: szuka → hu, nőstény → hu
• Mîkmakî: sgwesmuj anim
• Nanayî: вэчэн
• Navajoyî: łééchąątsaʼii
• Nedersaksî: Teev m, Tääv m, Tiff m
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: tispe → no n an m

  Norweciya nînorskî: tispe → nn m

• Oksîtanî: canha → oc m
• Osmanî: قانجیق‎ (kancık)
• Polonî: suka → pl m, wilczyca → pl, lisica → pl
• Portugalî: cadela → pt m, cachorra → pt m, loba → pt, bucica → pt m
• Puncabî: ਕੁੱਤੀ m (kuttī)
• Romancî: chogna m, chagna m
• Romanî: ʒukli m
• Romanyayî: cățea → ro m, lupoaică → ro m, vulpoaică → ro m
• Rusî: су́ка m (súka), волчи́ца m (volčíca), лиси́ца m (lisíca)
• Sanskrîtî: श्वाना m (śvānā)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: псица m, сука m, куја m, кучка m, хуса m, хујса m

  Latînî: psica m, suka → sh m, kuja → sh m, kučka → sh m, husa m, hujsa m

• Slovakî: fena → sk m, suka → sk m, vlčica m
• Slovenî: psica → sl m
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: beja m

• Spanî: perra → es m, zorra → es m, loba → es m
• Swêdî: tik → sv g, hynda → sv g
• Taosî: kwíanena
• Telûgûyî: ఆడకుక్క → te (āḍakukka)
• Temazîxtiya atlasa navendî: ⵜⴰⵢⴷⵉⵜ (taydit)
• Tirkî: kancık → tr yj
• Ugarîtî: 𐎋𐎍𐎁𐎚 m (klbt)
• Ûkraynî: су́ка m (súka), су́чка m (súčka)
• Volapûkî: jidog → vo, jilup → vo, jirenar
• Weylsî: gast → cy m, llwynoges m
• Yûnanî: σκύλα → el m (skýla), λύκαινα → el (lýkaina)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

qehbe, kirûng, bilh

• Albanî: kurvë m
• Almanî: Zicke → de m, Schlampe → de m, Miststück nt
• Belarusî: су́ка m (súka), сце́рва m (scjérva)
• Bretonî: louskenn → br m, liboudenn → br m
• Bulgarî: кучка → bg m (kučka), курва → bg m (kurva), развратница → bg m (razvratnica)
• Çekî: kurva → cs m, běhna → cs m, děvka → cs m, šlapka → cs m
• Çînî:

  Kantonî: 衰婆 (seoi¹ po²)

  Mandarînî: 賤人 → zh (jiànrén), 婊子 → zh (biǎozi), 娼婦 → zh (chāngfù)

• Danmarkî: kælling → da g
• Endonezyayî: lonte → id, pelacur → id, bangsat → id
• Erebî: شرموطة‎ m
• Ermenî: քած → hy (kʿac)
• Esperantoyî: aĉulino, fiulino, harpio, megero
• Farisî: سلیطه‎ → fa, پتیاره‎ → fa, دریده‎ → fa
• Fînî: narttu → fi, ämmä → fi
• Fransiya kevn: putain m
• Fransî: garce → fr m, rosse → fr m, salope → fr m
• Frîsî: teef g
• Gaelîka skotî: bidse m, nighean na galla m
• Galîsî: lurpia → gl m
• Gurcî: ძუკნა (ʒuḳna), ბოზი → ka (bozi)
• Holendî: teef → nl m, bitch → nl m, trut → nl m, kankerwijf m, kutwijf → nl m, rotwijf → nl m, kreng → nl nt
• Îbranî: כלבה‎ m (kalba)
• Îngilîziya navîn: bicche
• Îngilîzî: bitch → en
• Înterlîngua: puta → ia, putana
• Îtalî: stronza → it m, troia → it m, puttana → it m
• Îzlendî: tík → is m
• Japonî: あばずれ → ja (abazure), あま → ja (ama), ズベ公 (zubekō)
• Kirgizî: канчык → ky (kançık)
• Koreyî: 개년 → ko (gaenyeon), 년 → ko (nyeon)
• Latviyayî: kuce → lv m, maita → lv m
• Lîtwanî: kalė m
• Makedonî: кучка m (kučka)
• Malezî: betina
• Maltayî: qaħba m
• Mecarî: kurva → hu, luvnya → hu, lotyó → hu, ribanc → hu, ribi → hu, ringyó → hu, szajha → hu
• Norwecî: tispe → no m
• Oksîtanî: chispa m, solharda m
• Oygurî: جالاپ‎ (jalap)
• Polonî: suka → pl m, pinda → pl m, bladź → pl m
• Portugalî: puta → pt m, vagabunda → pt m, vadia → pt m
• Romanyayî: cățea → ro m, zdreanță → ro m
• Rusî: су́ка m (súka), сте́рва m (stérva), меге́ра m (megéra), су́чка (súčka), ку́рва m (kúrva), блядь → ru m (bljadʹ), па́дла n an m (pádla)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: кучка m, курва m

  Latînî: kučka → sh m, kurva → sh m

• Slovakî: suka → sk m, kurva m
• Slovenî: prasica m, kurba → sl m
• Spanî: perra → es m, arpía → es m, zorra → es m
• Swêdî: slyna → sv g, subba → sv g, hynda → sv g
• Tayî: อีดอก
• Tirkî: sürtük → tr, orospu → tr
• Ûkraynî: су́ка m (súka), сте́рва m (stérva), су́чка m (súčka)
• Weylsî: gast → cy m
• Yidîşî: כּלבֿטע‎ m (klafte)
• Yûnanî: σκύλα → el m (skýla)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

dêl mê

1. dûvika hin heywanan, kurî, boçik, kilik, dûvik, terrî
   • ..gelek caran dêla wan girê didan. — (Eyüp Kiran, Dewrêşê Evdî Kulîlka Bilbizêk û Rim, Nûbihar, 2018, çapa 4em, r. 34, ISBN 978-9944-360-95-1)

Herwiha

• dêlî
• dîl

Etîmolojî

Ji erebî [skrîpt hewce ye] (zeyl).

Hoker

dêl

1. dêlva, şûna, li şûna, pêş ve, li cihê

   Ez nikarim biçim. Bila kesekî din ji dêl min ve biçe.

Werger

• Îngilîzî: instead → en, in place of → en, behalf → en, in lieu → en, in lieu of → en